fazlullah hurufi

hurufilik'in kurucusu. harflara mana yükleyen zaat.

isa peygamberin takvimine göre 1340, muhammed peygamberin takvimine göreyse 740 yılında, hazar denizi civarında yer alan esterâbâd şehrinde doğduğundan fazlullah esterâbâdi diye de bilinir.

mevlana'nın beyitlerinden etkilenmiş, tasavvufa sülûk etmiş, kendisine allah tarafından rüya ilminin verildiğini iddia etmiş, dünya işlerinden elini eteğini çekmiş, dağda bayırda yaşamış, hacca gitme niyetiyle tebriz'e gidip orda bir süre eğleşmiş, evlenmiş, mürid edinmiş, bir dönem şiiliğe meyletmiş, tasavvufta istediği makama erişemedigini düşünüp bir gün daha bu küntü kenzin sırrına eremezse hırka, post, aba, soba ne varsa bırakıp tarikat işlerinden istifasını vermeye karar kıldığı günün gecesi hayatın sırrı ona rüyasında bildirilmiş, o da bu sırrı cavidan adlı eserinde faş eylemistir. sırrın adı hurufiliktir.

huruf harfler demektir. hurufilik insanı, tanrıyı ve cümle mahlukatı arap ve fars alfabesinin 32 harfi ile açıklamaya çalışır. aslında arap alfabesinde 28 harf vardır, fars alfabesinde ise 4 harf fazladan bulunur. fazlullah bu problemi arap alfabesindeki lamelif harfi tek tek yazıldığında dört harf eder diyerek çözer. bu gerilimin çözümü önemlidir çünkü o fars alfabesini evreni açıklayan bir sistemde ıskartaya çıkarmak istememektedir. nitekim kendisi bir farstır, farsçayı da kutsiyet bakımında arapça seviyesine çıkarmak ister. bu otuz iki sayının en müstesna tecellisinin insan cemalinde tebarüz ettiğini iddia eder. insan yüzündeki kaş, kirpik, sakal, bıyık, dudak ve bunların yerlerini kanımca oldukça zorlama bir yorum ve hesapla 32'ye çıkararak iddiasını güya kanıtlar. ömer çelakıl'la kuranı kerimin şifreleri tadında bir sistemle kuran içinden de bu 32 harf tezine baağzı kanıtlar bulur ve kur'an'ın tek gerçek yorumunun böylece kendisi tarafından yapıldığını, bunun da aslında neml suresinde "kitaptan bir ilmi olan kimse" tabiriyle kendisinden bahsedilerek bizzat allah tarafından tasdiklendigi söyler. bu tuhaf yorumlarını devam ettirerek kendisinin allah'ın tecellisi hatta bizzat kendisi olduğunu da açıktan söylemese de demeye getirir diyelim. nihayetinde etrafında hatırı sayılır bir destekçi kitlesi toplayıp siyaseten de tehlikeli bir hale gelmeye başladığında emir timur tarafından idama mahkûm edilir. timur'un oğlu miran şah tarafından yakalanır, alıncak kalesinde idam edilir. hatta miran şah bu yüzden hurufiler tarafından maran şah yani yılanların şahı olarak anılır.

bununla beraber etkili bir dini cereyan oluşturmuştur. mesela seyyid nesimi onun anadolu'daki halifesidir. pek çok şiirinde fazlı'dan bahseder. nesimi'nin sonu da acı olmuştur ama o başka bir başlığın konusu. görüşleri özellikle bektaşiliği etkilemiştir. mesela alevilerin yedi büyük ozanlarından olan yemini ve virani'nin deyişlerinde kuvvetli bir hurufi teması bulunur.
fazlullah'ın tarihte islam dininden yolunu bulan çoğu ünlü sima gibi seyyitlik iddiası da vardır. bununla beraber zaman içerisinde geliştirdiği dini öğreti geleneksel islam'dan uzaklaşmış ve oldukça heretik bir hale bürünmüştür.