1.
abd borsasının çöküşüyle başlıyor 1929 bunalımı temelde abd'de borsanın çöküşüne ithaf edilse de; o yıllarda yeryüzündeki ekonomik koşullara, krizin büyüklüğü ve etkisine bakıldığında büyük dünya bunalımı adını almayı hak ettiği açıkça görülmektedir. bunalım dünyada 50 milyon insanın işsiz kalmasına, yeryüzündeki toplam üretimin %42 oranında ve dünya ticaretinin de %65 oranında azalmasına neden olmuştur. 1929 yılına kadar dünyada oluşan diğer krizlere bakıldığında dünya ticaretinin en fazla %7 oranında düştüğü düşünülürse 1929 bunalımının ne derece etkili olduğu tahmin edilebilir.
sebepleri nelerdir? dünyayı etkileyen pek çok olay üzerinde olduğu gibi bu olayın da sebepleri üzerinde çok sayıda araştırmalar ve değişik yorumlar yapıldı ancak bunların genelinde yer alan ortak birkaç sebebi şöyle sıralayabiliriz:
1- amerika’daki şirketlerin mali güçleri. 1870'li yıllarda abd'de irili ufaklı pek çok şirket varken ı. dünya savaşı’nın getirdiği zorluklar karşısında küçük şirketler birleşmek zorunda kalmış ve savaş sonrasında tekeller oluşturmuşlardır. 1929 yılına gelindiğinde amerikan ekonomisinin %50’si üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200 kadardı. bu da tek bir holdingin bile iflasının ekonomiyi sarsmaya yeteceğini gösteriyordu.
2- bankaların yapılanmasını henüz tamamlayamaması ya da kötü yapılanmış olması bir diğer sebep. bankaların sermaye esaslarını, rezerv ve kredi oranlarını belirleyen yasalar yoktu. örneğin şirketlerin mali tablolarının güvenilirliğini sağlayan yasalar yoktu. bu yüzden yatırımcı senedini aldığı firma hakkında yeterince bilgiye sahip olamıyordu. yine ticari bankaları yatırım bankalarından ayıran yasalar da mevcut değildi.
3- başkan hoover yönetiminin ekonomi alanındaki tecrübesizliği de başka bir sebep olarak karşımıza çıkıyor. bu düşüncenin savunucularına göre başkan hoover yönetimi, 1920'lerde hüküm süren liberal ekonomi anlayışına göre ekonomiye devlet müdahalesi yapmamayı uygun görmüştü. ancak 1929 krizine müdahale etmemenin toplumsal maliyeti çok büyük olmuştu. daha sonraları başkan müdahaleye karar verdiğinde ise hem çok geç olmuştu hem de müdahale başarılı olmamıştı.
kara perşembe new york borsası 1928 yılının başından 1929 yılı ekim ayının başına kadar olan süreçte gittikçe yükseliyor ve yüksek fiyat/kazanç oranı getiriyordu. ancak 3 ekim 1929 tarihine gelindiğinde, yukarıda sayılan sebepler doğrultusunda borsanın ilerlemesi durmuş hatta birkaç büyük holdingin hisse senetleri düşmüştü. bu düşüş 21 ekim günü yabancı yatırımcıların kâğıtlarını ellerinden çıkarmalarıyla hızlandı ve “kara perşembe” olarak anılan 24 ekim 1929 perşembe günü borsa dibe vurdu. 1929 yılının fiyatlarıyla 4.2 milyar dolar yok oldu. 29 ekim 1929 gününün fiyatlarına bakıldığında bir yıl öncesinin karının bile sıfırlandığı görülüyor. bu süreçte 4.000 kadar banka batmış, binlerce insanın mal varlığı yok olmuştur.
insanlar açlığa sürüklendi bu insanlar açlığa sürüklendi ve sebze ve meyve yetiştirip satarak yaşamaya çalıştılar. piyasadaki para bir anda yok olduğu için insanlar ihtiyaçlarını karşılamada takas yoluna giderek bir nevi değiş-tokuş ekonomisine geri döndüler. insanlar maddi varlıklarıyla beraber sosyal konumlarını ve ruh sağlıklarını da kaybettiler. bunalımın etkileri ıı. dünya savaşı’na kadar yaklaşık 10 yıllık bir periyotta devam etti.
türkiye nasıl etkilendi? türkiye 1929 bunalımı karşısında, kalkınmasını sağlayabilmek için ihracat ve ithalatını artırmak zorundaydı, türkiye cumhuriyeti bunu sağlayabilmek için çeşitli politikalar izlemiştir. türkiye 1933'te dış ödemelerde uygulamasına başlanan kliring ve takas sistemini uyguladı. kliring sistemi malını alanın, malını alma ilkesine dayanır. bu sistemde ithalat ihracata bağlandığından, ihracat teşvik edilmiş olur. nitekim türk hükümeti mümkün olduğu kadar bütün ülkelerle kliring ve takas anlaşması yapmaya çaba harcadı ve türkiye ile ticaret ve ödeme anlaşması yapan ülkelerden, ithalata öncelik tanıdı.
dünyanın yaşadığı en büyük ekonomik kriz halen dünyada yaşanmış olan en büyük ekonomik kriz 1929 krizi’dir. bu krizin dünyayı en az ı. ve ıı. dünya savaşları kadar etkilediği de açıktır. büyük bunalımın yol açtığı 1930’lar dünya tablosuna bakıldığında ekonomik krizlerin bazen insanlık tarihini etkileyecek boyutlara varabileceği rahatlıkla görülebilir. bu yüzden ekonomik krizlere yalnızca ekonomik değil aynı zamanda sosyal hatta politik bir olgu olarak da bakılmalıdır.
sebepleri nelerdir? dünyayı etkileyen pek çok olay üzerinde olduğu gibi bu olayın da sebepleri üzerinde çok sayıda araştırmalar ve değişik yorumlar yapıldı ancak bunların genelinde yer alan ortak birkaç sebebi şöyle sıralayabiliriz:
1- amerika’daki şirketlerin mali güçleri. 1870'li yıllarda abd'de irili ufaklı pek çok şirket varken ı. dünya savaşı’nın getirdiği zorluklar karşısında küçük şirketler birleşmek zorunda kalmış ve savaş sonrasında tekeller oluşturmuşlardır. 1929 yılına gelindiğinde amerikan ekonomisinin %50’si üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200 kadardı. bu da tek bir holdingin bile iflasının ekonomiyi sarsmaya yeteceğini gösteriyordu.
2- bankaların yapılanmasını henüz tamamlayamaması ya da kötü yapılanmış olması bir diğer sebep. bankaların sermaye esaslarını, rezerv ve kredi oranlarını belirleyen yasalar yoktu. örneğin şirketlerin mali tablolarının güvenilirliğini sağlayan yasalar yoktu. bu yüzden yatırımcı senedini aldığı firma hakkında yeterince bilgiye sahip olamıyordu. yine ticari bankaları yatırım bankalarından ayıran yasalar da mevcut değildi.
3- başkan hoover yönetiminin ekonomi alanındaki tecrübesizliği de başka bir sebep olarak karşımıza çıkıyor. bu düşüncenin savunucularına göre başkan hoover yönetimi, 1920'lerde hüküm süren liberal ekonomi anlayışına göre ekonomiye devlet müdahalesi yapmamayı uygun görmüştü. ancak 1929 krizine müdahale etmemenin toplumsal maliyeti çok büyük olmuştu. daha sonraları başkan müdahaleye karar verdiğinde ise hem çok geç olmuştu hem de müdahale başarılı olmamıştı.
kara perşembe new york borsası 1928 yılının başından 1929 yılı ekim ayının başına kadar olan süreçte gittikçe yükseliyor ve yüksek fiyat/kazanç oranı getiriyordu. ancak 3 ekim 1929 tarihine gelindiğinde, yukarıda sayılan sebepler doğrultusunda borsanın ilerlemesi durmuş hatta birkaç büyük holdingin hisse senetleri düşmüştü. bu düşüş 21 ekim günü yabancı yatırımcıların kâğıtlarını ellerinden çıkarmalarıyla hızlandı ve “kara perşembe” olarak anılan 24 ekim 1929 perşembe günü borsa dibe vurdu. 1929 yılının fiyatlarıyla 4.2 milyar dolar yok oldu. 29 ekim 1929 gününün fiyatlarına bakıldığında bir yıl öncesinin karının bile sıfırlandığı görülüyor. bu süreçte 4.000 kadar banka batmış, binlerce insanın mal varlığı yok olmuştur.
insanlar açlığa sürüklendi bu insanlar açlığa sürüklendi ve sebze ve meyve yetiştirip satarak yaşamaya çalıştılar. piyasadaki para bir anda yok olduğu için insanlar ihtiyaçlarını karşılamada takas yoluna giderek bir nevi değiş-tokuş ekonomisine geri döndüler. insanlar maddi varlıklarıyla beraber sosyal konumlarını ve ruh sağlıklarını da kaybettiler. bunalımın etkileri ıı. dünya savaşı’na kadar yaklaşık 10 yıllık bir periyotta devam etti.
türkiye nasıl etkilendi? türkiye 1929 bunalımı karşısında, kalkınmasını sağlayabilmek için ihracat ve ithalatını artırmak zorundaydı, türkiye cumhuriyeti bunu sağlayabilmek için çeşitli politikalar izlemiştir. türkiye 1933'te dış ödemelerde uygulamasına başlanan kliring ve takas sistemini uyguladı. kliring sistemi malını alanın, malını alma ilkesine dayanır. bu sistemde ithalat ihracata bağlandığından, ihracat teşvik edilmiş olur. nitekim türk hükümeti mümkün olduğu kadar bütün ülkelerle kliring ve takas anlaşması yapmaya çaba harcadı ve türkiye ile ticaret ve ödeme anlaşması yapan ülkelerden, ithalata öncelik tanıdı.
dünyanın yaşadığı en büyük ekonomik kriz halen dünyada yaşanmış olan en büyük ekonomik kriz 1929 krizi’dir. bu krizin dünyayı en az ı. ve ıı. dünya savaşları kadar etkilediği de açıktır. büyük bunalımın yol açtığı 1930’lar dünya tablosuna bakıldığında ekonomik krizlerin bazen insanlık tarihini etkileyecek boyutlara varabileceği rahatlıkla görülebilir. bu yüzden ekonomik krizlere yalnızca ekonomik değil aynı zamanda sosyal hatta politik bir olgu olarak da bakılmalıdır.
devamını gör...
2.
boğdu boğdu duvara attı boğdu boğdu duvara attı denilen krizdir. benzeri gelmemiştir, umuyorum dünya bir daha görmez ama şu an borsacılık kağıtçılık aldı yürüdü gidişat andırıyor biraz
devamını gör...
3.
ilk önce amerika ardından dünyada kendisini hissettiren ekonomik buhrandır. titanik filminde rose'un nişanlısı olan zengin caledon hockley 1929 buhranında tüm servetini kaybedip intihar etmiştir.
devamını gör...
4.
özellikle kuzey amerika ve avrupa ülkelerini etkilemiştir ve krizden çıkış için dönemin abd başkanı roosevelt "new deal" programını duyurmuştur. işsizlik %25'lerden %10'lara düştüğünde ise bu sefer de ikinci dünya savaşı patlak vermiştir. dolayısıyla küresel krizin etkileri uzun yıllar özellikle amerikada ve avrupada görülmeye devam etmiştir.
devamını gör...
5.
bu dönemi sosyolojik açıdan inceleyen kaynaklar her açıdan inanılmaz donanımlıdır.
devamını gör...
6.
balonlaşan her şey patlar. (bkz: kara perşembe) ekonomi meğerse klasiklerin söylediği kadar iyi işleyen bir mekanizma değilmiş. bu da gösterdi ki talep cephesi önemli. ekonomi daima tam istihdamda değil. (bkz: john maynard keynes)'li yılların başlangıcıdır.
devamını gör...