1.
euripides tarafından yazılmış olan tragedya. helios ile kan bağı olan ve bazı mitlerde hekate'nin kızı sayılan medea ve argonotların lideri olan iason (jason veya yason) üzerinden ilerleyen iki perdelik bir tragedya medea. bu iki figür günümüzde ve antik çağda oldukça sık karşımıza çıkıyor aslında; seneca, euripides tarafından yazılmış olan oyunu -bana kalırsa- çok daha ileri bir seviyeye getiriyor ve günümüzde jean anouilh ona tam şeklini veriyor. lise yıllarımda seneca'nın medea'sı olmuş ve oynamaktan büyük keyif almak bir yana karaktere hayran kalmıştım. ovid'in, apollonius'un ve seneca'nın medea'sı gaddar bir figürdü ve yine euripides'in medea'sı da akraba katili ünvanını sürdürmekte ısrarcı bir karakter olarak karşımıza çıkıyor. tragedya; iason'un medea'yı corinthus prensesi ile evlenmek için terk etmesi ve sonrasında medea'nın aldığı intikam üzerine şekilleniyor fakat euripides zaman zaman değinmiş olsa bile tragdeya'nın işlendiği döneme geçmeden önce medea ve iason'un yollarının nasıl kesiştiğine bakmakta fayda var çünkü hikayenin öncesi iason'un ihanetinin ne denli çarpıcı olduğunun bir kanıtı. medea gaddar bir cadı gibi gösterilse bile oldukça hayranlık duyulası bir figür, intikam yeminlerini nemesis görse diz çökerdi şüphesiz. iason sözde kendi medeni düşünceleri ile sırf zengin ve soylu olduğu için corinthus prensesi ile evlenmek istemesini ve onun için kendi kardeşini öldürmüş, vatanına ihanet etmiş olan medea'yı tanrılar önünde yemin etmesine rağmen terk etmesini haklı çıkarmaya çalışan avarenin teki. üstelik tek başarısı olan altın post'u getirmek bile medea olmasa imkansız bir görevdi onun için ama buna rağmen medea'yı barbar olarak nitelendirmekten geri durmuyor. üstelik kendi çocuklarını ve medea'yı umursamazca sürgüne göndermeye niyetli olan kişi iason iken bunlara rağmen bu hikayenin kötü kahramanı medea mıdır gerçekten?
oyunun sonunda medea atinaya kaçmadan önce iason'dan intikam almak için ve çocukları düşmanları tarafından katledilmesin diye iki oğlunu kılıçtan geçiriyor ama bu euripides'in uygun gördüğü son. esasında medea'nın çocukları corinthus halkı tarafından katledilmiştir. işin içinde eros ve okları olmasa medea gibi ruhunda bin ateş yanan güçlü bir figür iason gibi iki eli ile bir gemi direği doğrultamayacak kadar avare ve onu soylu bir kan için terk ettiğinden dolayı medea'nın ona teşekkür bile etmesi gerektiğini düşünen güç, zenginlik ve iktidar düşkünü bir adamı sevmesi ne kadar mümkün olurdu tartışılır. keza iason'dan daha şerefsizi varsa o da zavallı ariadne'yi nakşa adasında terk eden theseus'dur. ariadne'nin sonuna dair yedi farklı hikaye olmasına rağmen zavallı kız sadece birinde mutlu olabilmiştir zaten. god of war ii'de theseus'un kafasını kapıya sıkıştırıp parçaladığımız bölüm bile sinirimi geçirmiyor bu herife karşı. kendi ailesini öldürmüş olan herakles'e gösterilen anlayışın bir parçası bile medea'ya gösterilmez ayrıca. nedir bu zavallı kadınların it kopuk yarı tanrılardan çektiği bilmiyorum. ek olarak seneca'nın medea'sı çok güzel bir latince deyiş ile başlamaktadır; qui nil potest sperare, desperet nihil (hiç umudu olmayan, hiçbir şeyden umudunu kesmez.)
she's a dangerous woman. ıt won't be easy for any man who picks a fight with her to think she's beaten and he's triumphed.
men tell us we live safe and secure at home, while they must go to battle with their spears. how stupid they are! ı'd rather stand there three times in battle holding up my shield than give birth once.
even though it will bring about my death,ı'll push my daring to the very limit and slaughter them. by hecate, the goddess ı worship more than all the others, the one ı choose to help me in this work, who lives with me deep inside my home, these people won't bring pain into my heart and laugh about it. this wedding of theirs, ı'll make it hateful for them, a disaster— creon's marriage ties, my exile from here, he'll find those bitter.
ek olarak bu tragedya'nın öncesini de buraya not düşeyim:
iolcus'un binbir dalavere ile haksız yere taç giymiş kralı pelias bir kehanette onu yerinden edecek kişinin yeğeni iason olduğunu öğrenir ve onu imkansız bir göreve yollar; colchis’e yelken açıp altın post'u getirmek. işin içinde bir kahraman ve kehanet varsa eğer olimposun iki dakika yerinde duramayan hafif rahatsız tanrılarından biri de vardır muhakkak. mitoloji ile ilgilenenlerin ağırlıkta olarak nefret ediyorum bu kadından dediği bir tanrıça bu görevin esas beyni olarak karşımıza çıkıyor; hera. görevi kabul eden iason; argo isimli efsanevi gemi ve daha sonra argonotlar olarak anılacak bir araya gelmiş en şanlı ekip ile colchis'e yelken açıyor. ekipte kimler yok ki; hylas, diaskouroi, herakles, orpheus, telamon, peleus, zetes...
bu sözde şanlı ekip bin türlü bela atlatıp colchis'e varınca iason elini kolunu sallaya sallaya taht odasına girip kral aeetes’e beni pelias gönderdi altın postu alıp gideceğim deme cürreti gösteriyor. neden, salak çünkü. adam öyle büyük bir aptal ki diplomasi şu bu falan hak getire. kral bakıyor bu sığır çok laftan anlayacak gibi değil imkansız görevler verip bunları yaparsan altın post senin diyor. peki iason bu görevleri yapabilir mi? hayır. ne şanlı ekip ama! bunlardan bir halt olmaz aslında diyen tanrılar görevi devralıyor ve kral aeetes'in kızı medea'nın -afrodit ve eros'un yardımı ile- iason'a aşık olmasını sağlıyorlar. medea iason'un giderken onu da götürmesi şartı ile yardım ediyor iason'a ve bu sözde kahraman görevleri başarı ile tamamlıyor. kral aeetes kafası çalıştığı için iason'un cebren ve hile ile görevleri tamamladığını anlıyor ve yok size post falan burada en fazla ölümünüzü bulabilirsiniz diye gürlüyor resmen taht odasında ama zavallı adam kızının ona ihanet etme ihtimalini düşünemiyor. altın post için gelip kendi postlarından olacak olan bu ekibi yine medea kurtarıyor ve onları altın post'un bulunduğu ares koruluğuna götürüyor. postu koruyan ejderhayı (bazen yılan olarak geçer) yine medea uyutuyor elbette ve postu alıp kaçıyorlar. bu kaçış sırasında argonotlardan bazıları ölüyor ve bazıları da yaralanıyor ama medea muhteşem bir kadın olduğundan yaralananları da iyileştiriyor. medea olmasa daha colchis'e ayak bastıkları an ölecek enayiler.
bundan sonrası biraz karışık farklı farklı anlatıları var ben iki tanesini yazacağım. ilki medea'nın argo ile iolcus'a giderken yanına kardeşi apsyrtus'u alması ile başlıyor ve peşlerine kral aeetes ve gemilerinin takıldığını görünce medea kendi kardeşini öldürüp parçalara ayırıyor ve parçaları denize atıyor. kral aeetes oğlunun parçalarını dehşet ve üzüntü ile toplamaya çalıştığından iason'un peşine düşemiyor.
ikincisinde ise medea ve iason'un peşine düşen kişi bizzat apsyrtus fakat yine de ölmekten kurtulamıyor ve medea ile iason adamı sırtından hançerleyip -mecazen değil- gemiden aşağıya atıyorlar ve yine colchis'in gemileri peşlerine düşmüyor ama tanrılar bir akraba katilinin kendi sularında yol almasına izin vermek istemedikleri için zeus gemiyi fırtınalara boğuyor. burada durup zeus'a neden şunu sormadılar merak ediyorum; görevi veren kişi kendi karın be adam!? neyse bizimkiler baktılar bu hengameden çıkamayacaklar kirke'nin aeaea adasına giderler ve medea sayesinde kirke onları günahlarından arındırır böylece yola devam ederler. bu süreçte baya atraksiyona giriyorlar ama onları es geçelim.
iolcus'a varan ekip hayatının şokunu geçirir çünkü pelias iason'un tüm ailesini katletmiştir -kusana kadar boğa kanı içmek falan hoş şeyler değil anlatmıyorum buraları- daha sonra iason tek eliyle bir gemi direği doğrultamayacak kadar salak olduğu için medea pelias'ın kızlarını kandırır ve kendi babalarını öldürmelerini sağlar. yine de bu durum medea ve iason'u kurtarmaya yetmez çünkü pelias ölse bile iolcus'dan corinthus'a sürülürler. medea halinden memnundur çünkü iason ona tanrıların huzurunda yemin etmiştir ve uzun bir süre güzel bir evlilikleri olur. bu süreçte iki tane erkek çocuk doğurur medea. sonra bir gün corinthus kralı kızı ile evlenmesi için iason'un uygun bir adam olduğunu düşünür ve olaylar gelişir. theseus şerefsizi bir bu iki herakles üç zaten. bir aklı başında orpheus vardı o da merakını zaptedemedi iki dakika.
oyunun sonunda medea atinaya kaçmadan önce iason'dan intikam almak için ve çocukları düşmanları tarafından katledilmesin diye iki oğlunu kılıçtan geçiriyor ama bu euripides'in uygun gördüğü son. esasında medea'nın çocukları corinthus halkı tarafından katledilmiştir. işin içinde eros ve okları olmasa medea gibi ruhunda bin ateş yanan güçlü bir figür iason gibi iki eli ile bir gemi direği doğrultamayacak kadar avare ve onu soylu bir kan için terk ettiğinden dolayı medea'nın ona teşekkür bile etmesi gerektiğini düşünen güç, zenginlik ve iktidar düşkünü bir adamı sevmesi ne kadar mümkün olurdu tartışılır. keza iason'dan daha şerefsizi varsa o da zavallı ariadne'yi nakşa adasında terk eden theseus'dur. ariadne'nin sonuna dair yedi farklı hikaye olmasına rağmen zavallı kız sadece birinde mutlu olabilmiştir zaten. god of war ii'de theseus'un kafasını kapıya sıkıştırıp parçaladığımız bölüm bile sinirimi geçirmiyor bu herife karşı. kendi ailesini öldürmüş olan herakles'e gösterilen anlayışın bir parçası bile medea'ya gösterilmez ayrıca. nedir bu zavallı kadınların it kopuk yarı tanrılardan çektiği bilmiyorum. ek olarak seneca'nın medea'sı çok güzel bir latince deyiş ile başlamaktadır; qui nil potest sperare, desperet nihil (hiç umudu olmayan, hiçbir şeyden umudunu kesmez.)
she's a dangerous woman. ıt won't be easy for any man who picks a fight with her to think she's beaten and he's triumphed.
men tell us we live safe and secure at home, while they must go to battle with their spears. how stupid they are! ı'd rather stand there three times in battle holding up my shield than give birth once.
even though it will bring about my death,ı'll push my daring to the very limit and slaughter them. by hecate, the goddess ı worship more than all the others, the one ı choose to help me in this work, who lives with me deep inside my home, these people won't bring pain into my heart and laugh about it. this wedding of theirs, ı'll make it hateful for them, a disaster— creon's marriage ties, my exile from here, he'll find those bitter.
ek olarak bu tragedya'nın öncesini de buraya not düşeyim:
iolcus'un binbir dalavere ile haksız yere taç giymiş kralı pelias bir kehanette onu yerinden edecek kişinin yeğeni iason olduğunu öğrenir ve onu imkansız bir göreve yollar; colchis’e yelken açıp altın post'u getirmek. işin içinde bir kahraman ve kehanet varsa eğer olimposun iki dakika yerinde duramayan hafif rahatsız tanrılarından biri de vardır muhakkak. mitoloji ile ilgilenenlerin ağırlıkta olarak nefret ediyorum bu kadından dediği bir tanrıça bu görevin esas beyni olarak karşımıza çıkıyor; hera. görevi kabul eden iason; argo isimli efsanevi gemi ve daha sonra argonotlar olarak anılacak bir araya gelmiş en şanlı ekip ile colchis'e yelken açıyor. ekipte kimler yok ki; hylas, diaskouroi, herakles, orpheus, telamon, peleus, zetes...
bu sözde şanlı ekip bin türlü bela atlatıp colchis'e varınca iason elini kolunu sallaya sallaya taht odasına girip kral aeetes’e beni pelias gönderdi altın postu alıp gideceğim deme cürreti gösteriyor. neden, salak çünkü. adam öyle büyük bir aptal ki diplomasi şu bu falan hak getire. kral bakıyor bu sığır çok laftan anlayacak gibi değil imkansız görevler verip bunları yaparsan altın post senin diyor. peki iason bu görevleri yapabilir mi? hayır. ne şanlı ekip ama! bunlardan bir halt olmaz aslında diyen tanrılar görevi devralıyor ve kral aeetes'in kızı medea'nın -afrodit ve eros'un yardımı ile- iason'a aşık olmasını sağlıyorlar. medea iason'un giderken onu da götürmesi şartı ile yardım ediyor iason'a ve bu sözde kahraman görevleri başarı ile tamamlıyor. kral aeetes kafası çalıştığı için iason'un cebren ve hile ile görevleri tamamladığını anlıyor ve yok size post falan burada en fazla ölümünüzü bulabilirsiniz diye gürlüyor resmen taht odasında ama zavallı adam kızının ona ihanet etme ihtimalini düşünemiyor. altın post için gelip kendi postlarından olacak olan bu ekibi yine medea kurtarıyor ve onları altın post'un bulunduğu ares koruluğuna götürüyor. postu koruyan ejderhayı (bazen yılan olarak geçer) yine medea uyutuyor elbette ve postu alıp kaçıyorlar. bu kaçış sırasında argonotlardan bazıları ölüyor ve bazıları da yaralanıyor ama medea muhteşem bir kadın olduğundan yaralananları da iyileştiriyor. medea olmasa daha colchis'e ayak bastıkları an ölecek enayiler.
bundan sonrası biraz karışık farklı farklı anlatıları var ben iki tanesini yazacağım. ilki medea'nın argo ile iolcus'a giderken yanına kardeşi apsyrtus'u alması ile başlıyor ve peşlerine kral aeetes ve gemilerinin takıldığını görünce medea kendi kardeşini öldürüp parçalara ayırıyor ve parçaları denize atıyor. kral aeetes oğlunun parçalarını dehşet ve üzüntü ile toplamaya çalıştığından iason'un peşine düşemiyor.
ikincisinde ise medea ve iason'un peşine düşen kişi bizzat apsyrtus fakat yine de ölmekten kurtulamıyor ve medea ile iason adamı sırtından hançerleyip -mecazen değil- gemiden aşağıya atıyorlar ve yine colchis'in gemileri peşlerine düşmüyor ama tanrılar bir akraba katilinin kendi sularında yol almasına izin vermek istemedikleri için zeus gemiyi fırtınalara boğuyor. burada durup zeus'a neden şunu sormadılar merak ediyorum; görevi veren kişi kendi karın be adam!? neyse bizimkiler baktılar bu hengameden çıkamayacaklar kirke'nin aeaea adasına giderler ve medea sayesinde kirke onları günahlarından arındırır böylece yola devam ederler. bu süreçte baya atraksiyona giriyorlar ama onları es geçelim.
iolcus'a varan ekip hayatının şokunu geçirir çünkü pelias iason'un tüm ailesini katletmiştir -kusana kadar boğa kanı içmek falan hoş şeyler değil anlatmıyorum buraları- daha sonra iason tek eliyle bir gemi direği doğrultamayacak kadar salak olduğu için medea pelias'ın kızlarını kandırır ve kendi babalarını öldürmelerini sağlar. yine de bu durum medea ve iason'u kurtarmaya yetmez çünkü pelias ölse bile iolcus'dan corinthus'a sürülürler. medea halinden memnundur çünkü iason ona tanrıların huzurunda yemin etmiştir ve uzun bir süre güzel bir evlilikleri olur. bu süreçte iki tane erkek çocuk doğurur medea. sonra bir gün corinthus kralı kızı ile evlenmesi için iason'un uygun bir adam olduğunu düşünür ve olaylar gelişir. theseus şerefsizi bir bu iki herakles üç zaten. bir aklı başında orpheus vardı o da merakını zaptedemedi iki dakika.
devamını gör...
2.
pasolini'ye ait olan film bizzat nevşehir'de çekilmiştir. lars von trier'in de bu tragedyanın uyarlaması olan bir filmi vardır. destanda anlatıldığı gibi karadeniz ya da ege manzaraları ya da kafkas ve yunan insanı değil, kuzey denizi manzaraları ve sarışın iskandinav oyuncular oynamıştır. hoş ve bize göre egzotik gelebilecek bir görüntü oluşmuştur.
devamını gör...