telomer

telomer çift sarmal dna'nın uçlarında bulunan herhangi bir gen kodlamayan, özelleşmiş kromatin parçasıdır. bu yapı dna'nın parçalanmasını önler. telomeri, ayakkabı bağlarının ucunda bulunan plastik parçalara benzetebiliriz. vücudumuz genç kalabilmek için ve kendini yenilemek için hücre bölünmesine girer. ve hücre her bölünmeye girdiğinde telomerler sürekli kısalır. birçok çevresel etkende telomerlerin kısalmasına neden olur. stres, sigara, kötü beslenme gibi. anne rahmindeyken telomer uzunluğu 15.000 baz çiftiyken doğuma kadar embriyo o kadar hızlı hücre bölünmeleri geçirir ki bebek doğduğunda 10.000 baz çiftine kadar kısalır telomerler. genellikle yaşlandığımızda telomer uzunlukları 4.000-5.000 baz çifti uzunluğu kalır. ve bu hücreler işlev yapamaz duruma gelirler.
dolly doğduğunda telomerleri kısaydı – hücresel olarak yaşlı doğmuştu.

kromozomların 3' uçlarında bulunan tekrar eden dizelerdir.
telomerler timin ve guanin bazından zengin dizelerden oluşur.
telomeraz enzimi tarafından sentezlenir ve bu enzim telomer uzunluğunun korunmasını sağlayan enzimdir.
telomeraz enzimi insanda bilinen tek revers-transkriptaz(rna'dan dna sentezleyebilen) enzimdir.
yaşlanmanın mekanizmalarından biri olan bu enzimin mekanizması yaşlanmaya bağlı telomerlerin kısalması ancak enzimin yeterli telomer oluşturamaması ile gerçekleşir.

kişi ne kadar geç baba olursa (max 55-60) doğacak çocuğun da telomer uzunluğu o kadar fazla olur. telomer uzunluğu fazla olan çocuk da telomer uzunluğu kısa olanlara göre daah fazla yaşar.

aslında kişiye ilişkin bilgileri içermeyen, hücre bölünmesi için pay diyebileceğimiz dna kodlarını içerir. bu kodların yaklaşık 20 ciltlik ansiklopedi kadar olduğu düşünülmektedir. her hücre bölünmesinde dna biraz daha kısalır ve kişinin bilgilerini içeren kodlara biraz daha yaklaşır. bunama gibi hastalıkların kökeninde bu “yaklaşma”nın olduğu düşünülür. klonunun koyun dolly’den daha kısa süre yaşaması bunun dolaylı kanıtıdır. bir rivayete göre telomer boyunu uzatmak için tedavi geliştirilmiştir.

ayakkabı bagciklarinin ucunda bulunan plastikler gibi ipliğin yani dna ipliğinin dağılmasını engelleyen yapılar. her hücre bölünmesinde bir miktar azalirlar ve bitme noktasına geldiğinde o hücre artık bölünemez duruma gelir. bu hücre yaslanmasidir.

bu mantikla telomer azalması engellenirse çok daha uzun ömürlü hücreler dolayısıyla uzun bir yaşam elde edilebilir belki ölümsüzlük bile . ancak bunun da dezavantajı vardir. devamlı bölünen bir hücre kanserleşedebilir.