terakkiperver cumhuriyet fırkası

türkiye cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisidir. kazım karabekir, rauf orbay ve ali fuat cebesoy gibi ulu önderimizin yakın silah arkadaşları kurucuları arasındadır. parti şeyh said isyanı dolayısıyla kapanma sürecini hızlandırmıştır.

içerisi zamanla bölücü ve cumhuriyet düşmanları ile dolunca ve malum isyan olunca kapatılmıştır. demokrasiye ne kadar hazır olmadığımızın ve demokrasinin bu topraklarda felakete sürükleyebileceğinin kanıtıdır.

cumhuriyeti, liberalizmi ve demokrasiyi parti programı ile benimsemiştir. cumhuriyetin ilk muhalif partisidir. kurucuları milli mücadele kahramanları, genel başkanı ise kazım karabekir’dir.

cumhuriyet halk fırkasından ayrıştığı noktalardan bazıları; sadece iç kaynaklar ile kalkınmanın olamayacağı ve iktisadı olarak dışa açılma, mahalli idarelerin daha fazla yetki alanı olması gibi görüşlerdir. ayrıca parti, cumhuriyet kazanımlarının tek bir zümrenin hakimiyetinde olmasına şiddetle karşı çıkmıştır.

parti programındaki “parti, dini düşünce ve inançlara saygılıdır” ibaresi adeta sonun başlangıcı olmuştur. atatürk bu maddeyi nutuk’ta eleştirmiş ve tcf’yi gericilikle suçlamıştır.

sonrasında cumhuriyet karşıtlarının partiyi desteklemeye başlaması ve şeyh said isyanı gibi nedenlerle parti kapatılmıştır. kurucuları bir süre sonra atatürk’e suikast girişimini destekledikleri gerekçe gösterilerek idam ile yargılanmıştır.

demokrasi ve cumhuriyeti savunan iki parti ve liderlere rağmen henüz emekleme aşamasındaki bir ülkenin demokrasiye uyum sağlayamadığını gösteren ilk muhalefet denemesidir.

gelin bu 7 ay ömürlü partinin tüzüğüne beraber bakalim;

madde 1: devlet şekli, halkın hakimiyetine dayanan bir cumhuriyettir.
madde 2: partinin meslek-i esasisi liberalizm ve demokrasidir.
madde 3: yapılacak kanunlarda halkın ihtiyacı, menfaatleri, asrın gerekleri ve adalet prensipleri hakim olacaktır.
madde 6: parti, dini düşünce ve inançlara saygılıdır.

6. madde , gazi paşa tarafindan sert eleştirilere uğramis ve kapatilmasina dayanak sayilmistir.diğer bazi önemli maddeler gelirsek ;

madde 9: devletin vazifeleri asgari hadde indirilecektir.
madde 12: cumhurbaşkanı seçilen kişinin mebusluk sıfatı seçilmesinin ardından sona erecektir. (partili cumhurbaşkanı olamaz.)
madde 14: iç politikaya ilişkin ilkeler arasında, idari adem-i merkeziyet esası kabul edilecektir. (devlet merkezinin gücünü azaltılacaktır.)
madde 22: bilumum devlet muamelatı(işlemleri) sadeleştirilecektir.

(12. md. de üstünde düşünülmesi gereken bir md.)

peki sonuç itibariyle ne oldu ?

kurtuluş savaşı gazisi karabekir, istiklal mahkemelerinde idam cezasına çarptırıldı. hamidiye kahramanı orbay, on yıllık kürek cezası aldı. gazi paşa'nın milli kurtuluş kabinesine katılmasını zaruri gördüğü ismail canbulat idam edildi.karabekir de idam edilmek üzereyken ordudan tepki gelebilir endişesiyle beraat ettirildi.idam kararlarinin çoğu o zamanki mevcut yasalara aykiriydi bu arada.

sovyetler birliği ve italyadan sonra tek parti rejiminde karar kılan 3. ülke, genç türkiye cumhuriyeti oldu.

son söz olarak k. karabekir , partisinin kapatilmasinin öncesinde gerçekleşen şeyh sait isyaniyla ilgili olarak ;

"kürt ihtilali hükümetin idaresizliği yüzünden çıkmış ve büyümüştür. el birliğiyle bu hususta yardımda bulunuruz." demistir.

nereden nereye!