zât-ı şahâneleri

osmanlı devleti'nde teşrifât kâideleri gereği padişahlara yönelik bir hitâb şeklidir. protokol uygulamaları osmanlı devleti bürokrasisinin azâmi ölçüde dikkat ettiği alanların başında yer alırmış. her rütbeye göre yazışmalarda ve hitâblarda kullanılan birtakım lâkaplar ve sözler varmış. bunların tamamı ise ''elkâb-ı resmiyye'' olarak bilinir ve tatbik edilirmiş. resmi lâkapların neler olduğu, devlet sâlnâmelerinde (yıllıklarında) yayımlanırmış. örnek vermek gerekirse, bir âlim, günümüzün ifâdesiyle bir bilim insanı bir sadrâzâma yazı yahut dilekçe kaleme alıyorsa ; ''ma'rûz-ı dâî-i kemîneleridir ki..'' yâni ''sizden aşağı ve size duacı kölenizin dileğidir'' sözleriyle yazısına başlar ve sadrâzâma ; ''fehâmetlü devletlü hazretleri'' unvânıyla hitâb edermiş.

yine, padişahlara da ''şevketlü, kerâmetlü, kudretlü, velinimetim padişahım efendim hazretleri'' sözleri ile hitâb edildiğini resmi yazışmalardan anlıyoruz. örneğin, daha önce hünkâr yâverliği görevini de yapmış olan mustafa kemal atatürk'ün osmanlı protokol kâidelerini çok iyi bildiğini görüyoruz. nutuk'ta kaydedildiği şekliyle, sivas'tan padişah vahideddin'e çektiği telgrafa ''başkumandan-ı akdesimiz, şevketlü mehâbetlü padişahımızın atebe-i mülûkânelerine” biçiminde başladığı, “şevketpenâh efendimiz” ifadesiyle padişahlık makâmına hitâb ettiği, “emrü fermân şevketlü padişahımız efendimiz hazretlerinindir” sözleriyle de telgrafını bitirdiği dikkate alındığında, atatürk'ün hiçbir şart altında diplomasi kuralları ve nezâketini asla elden bırakmadığı sonucuna ulaşıyoruz.