omnipotent yazar profili

yahudilerin tarih boyunca en rahat ettikleri yerler, osmanlı toprakları ve protestan ülkeleri olmuştur. ilk bakışta garip gelse de, almanya bu ülkelerin başında gelir. hatta yahudilerin en başarılı oldukları ülke de almanya’dır. daha doğrusu, en başarılı yahudiler, genellikle protestan olan ülkelerde, özellikle de almanca konuşulan bölgelerde yaşamışlardır. örneğin freud, einstein, mendelssohn, alfred adler, stefan zweig, levi strauss ve karl marx gibi ünlü isimlerin hepsi bu coğrafyalardan çıkmıştır. liste böyle uzar gider.

helenistik dönem öncesinde ibranice, sadece hahamların, rabbilerin yani din alimlerinin bildiği bir dildi. dualar bu dille okunurdu. antik çağ'da çocuklara neredeyse yüzde yüz okuma yazma öğreten herhalde tek toplum yahudilerdi. okuma yazma bilmeyen kişi yok denecek kadar azdı. ancak çocuklar bu metinleri okurken anlamlarını bilmezlerdi, tıpkı günümüzde çocukların arapça duaları okuyup ne söylediklerini tam olarak anlayamamaları gibi.

ibranice, sinagogda ve hahamların arasında kullanılan kutsal bir dil olarak yaşamaya devam ediyordu, ama halkın günlük konuşma dili aramiceydi. helenistik dönemde ise halk arasında yunanca yaygınlaşmaya başladı. bunu da kişisel isimlerin değişmesinden ve mezar taşlarındaki yazılardan anlıyoruz. örneğin bazı mezar taşlarında “rebeka şu kadar yıl yaşadı, tanrı ona huzur versin” gibi ifadeler tamamen yunanca yazılmış, en alta da “şalom” gibi kısa bir ibranice kazınmış. ancak ibranice ifadelerde yazım hataları göze çarpıyor. yunanca kısımlar kusursuzken, ibranice kısmı hatalı yazılmış olabiliyor.

zamanla, yani isa’nın doğumundan yaklaşık 300 yıl öncesinde, ibranice halk arasında neredeyse hiç kullanılmaz hâle geldi. artık sadece din adamlarının ve uzmanların anlayabildiği bir dil olarak yaşamını sürdürüyordu. ta ki 19. yüzyıla kadar.

yaptıkları katliamlarla övünecek kadar acımasızlardı. yazıtlarda, "derilerini yüzdüm, gözlerini oydum, dillerini kestim" gibi ifadeleri gururla anlatıyorlardı. hatta, "bir daha ekin ekemesinler diye topraklarına tuz ektim, ağaçlarını kuruttum, kadınlarını kaçırdım" gibi kulağa vahşice gelen bu tür şeyler övünç kaynaklarıydı. üstelik bu anlatılar sadece yazılarda değil, taş kabartmalarda da açıkça görülür: deri yüzme, burunlara halka takma, uzuv kesme, göz çıkarma gibi sahneleri ayrıntılı bir şekilde ve övünerek tasvir etmişlerdir.

büyük iskender'in komutanlarından selevkos'un kilikya'da kurduğu şehir. kent'e "selevkos'un şehri" anlamına gelen seleukia adını vermiştir. zamanla bu ismin telaffuzu değişmiş ve halk arasında "silifke" olarak söylenmeye başlamıştır.

benim ruhum da bir âşığın şarkısıdır.

maniheizm, roma imparatorluğu’nun dört bir yanında etkili olmuş bir inanç sistemiydi. elbette herkes maniheist olmuş değildi ama bu inanç neredeyse tüm roma topraklarında güçlü bir etki yaratmıştı. öyle ki güney galya’da yani bugünkü fransa’da bile maniheist tapınaklar vardı. bu öğreti, çin’den avrupa’ya kadar geniş bir coğrafyada iz bırakmıştı. hristiyan dünyasının en önemli azizlerinden biri aziz (bkz: aurelius augustinus) önceleri maniheist’ti. hatta itiraflarım adlı eserinde, bir dönem mani diniyle büyülendiğini ama sonunda hristiyanlığın doğru yoluyla karşılaşıp aydınlandığını anlatır.

mani dini, kapsayıcı bir inançtı. isa’yı mesih olarak kabul ederdi, zerdüşt’ü de peygamber olarak tanırdı. temel felsefesi, iyi-kötü ikiliğinden çok; ruhun iyi, bedenin ise kötü olduğuna dayanıyordu. bedenin arzu ve maddeselliği, ruhtan uzaklaştırılması gereken bir yüktü. bu yüzden, maniheist anlayışta dünya bir tür hayal perdesi olarak görülürdü. gerçek olan yalnızca ruhtu. aslında maniheizm o zamanların “ne olursan ol gel” diniydi. yani (bkz: mevlana celaleddin-i rumi)’nın söylediği her şeyi zamanında mani zaten söylemişti.

hatta bazı kaynaklarda mevlana için gizli bir maniheist ya da budist dendiği bile olur. bu çok da şaşırtıcı değil; çünkü mevlana’nın düşüncesinde de ruh göçü, dünyaya yeniden geliş, aşama aşama yükseliş ve çilecilik gibi öğeler vardır. mesela mevlana'nın meşhur bir hikayesi vardır, bir kasaptan kaçan bir inek, mevlana’ya sığınır. mevlana da onu ne keser ne kesilmesine izin verir. bu yaklaşım, tipik olarak hindulara özgüdür. kaldı ki mevlana’nın memleketi olan afganistan’daki belh kenti, o dönemde çok önemli bir budist merkezdi. budizmin en kutsal yapılarından biri olan nava vihara tapınağı da burada bulunuyordu.

tam biz inziva dinidir. mesela islam'da cami merkeze yapılır etrafına şehir kurulur ya da şehrin merkezine cami yapılır, birçok inanışta da böyledir. oysa budist manastırları, insanların kolayca ulaşamayacağı uzak yerlere ormanların içine, dağların tepelerine inşa edilir. çünkü budizm’de dünya kalabalığından, insanlardan uzak durmak esastır. bu inzivaya dayalı yaklaşım, islam dünyasında da tasavvufla birlikte kendine bir yansıma bulmuştur.

ayrıca kaplana adını veren nehirdir. romalılar kaplanla ilk defa dicle nehri taraflarında karşılaşırlar, dolayısıyla bu hayvana da felis tigris yani tigris kedisi demişlerdir. ingilizce'deki tiger kelimesi de zaten buradan gelir.

meowlana

sasani döneminde zerdüştlük inancına ezoterik ve batıni yorumlar getiren kimselere zendeka adı verilmekteydi. bu terim, arapçaya zındık şeklinde geçmiş ve islam dünyasında, hakiki müslüman olmayan, özellikle mecusi, mazdaist ya da zerdüşt inancına mensup bireyleri tanımlamak için kullanılmıştır. zendeka kavramının kökeni, "yorum" veya "tefsir" anlamına gelen zent kelimesine dayanmaktadır. zent, avesta'nın açıklamalarını içeren metinleri ifade eder. bu metinler çoğunlukla pehlevi diliyle kaleme alınmıştır. zent dili aslında avesta'yı yorumlayan pehlevice için kullanılan bir kelimeydi.

kapı çalındı. açtığında kendini gördü, kaçtı.

partların etnik kökeni kesin olarak belirlenememiş olmakla birlikte, bazı tarihçiler onların türk kökenli olabileceğini ileri sürmektedir. bu görüş, partların günümüz türkmenistan topraklarından hareketle iran coğrafyasına hâkim olmalarına dayandırılmaktadır. kaldı ki, partların önemli yerleşim merkezlerinden biri olan nisa antik kenti de bugün türkmenistan sınırları içerisindedir. söz konusu kentte gerçekleştirilen arkeolojik kazılar sonucunda çeşitli tapınaklar, anıtsal yapılar, mezarlar, çok sayıda yazılı belge ve yağmalanmış bir hazine ortaya çıkarılmıştır. nisa kenti, tarihi kaynaklarda "parthaunisa" adıyla da anılmaktadır.

put kelimesi aslında buddha’dan türemiştir ve eskiden olumlu bir anlamda kullanılırdı. örneğin, put gibi ifadesi güzel' ya da etkileyici anlamında kullanılırdı. bunun nedeni de buddha heykellerinin zarif ve estetik bulunmasıydı.

praetorluğun başlarda neredeyse konsül kadar yetkileri vardı. başlangıçta askeri lider konumunda olan bu kişiler, zamanla halk tarafından seçilen, askeri işlevleri devlet denetimi altında yürüten ve sabit bir yargı kurumu olarak kurumsallaşan bir yapıya dönüştüler.

(bkz: magician)

ilk defa hint vedalarında geçen soylu bir kabiledir. nereden geldikleri belli olmasa da orta asya kökenli oldukları düşünülür. bunların bir kolu hindistan'a gidip yerleşirler, bir kolu da bugünkü iran'a yerleşirler. bu kabile iran'ın yerli halkı değildir, iran'ın asıl yerli halkı elimizdeki çok sayıda çivi yazılı belgeye dayanarak elamlardır. elamlar da arilerin içinde asimilasyona uğrayıp yok olmuşlardır. elbette öncesinde asurbanipal'in gazabına uğramışlardır.

bazı araştırmacılara göre dört incilden bile eski olan, hatta beşinci incil olarak da bilinen bu kitap sadece isa'nın sözlerinden oluşur ama kilise tarafından kabul görmez. diğer dört incil gibi kanonik değil apokrif sayılmıştır.

aslında bir savunma savaşıdır. alparslan'ın amacı fatımi halifeliğini ortadan kaldırmak ya da kendine bağlamaktı. bu sebeple de yola çıkmıştı fakat bizans devletinin saldırdığını duyunca geri dönüp savaşmış ve zafer kazanmıştır.

zifiri sır gibi bir boşluk var içimde, içinde kaybolduğum. geceyi giydim üzerime ve bir zamanlar sahip olduğum bir şeylerin izini sürüyorum. sanki kalbim, uzun zaman önce terk edilmiş bir mabedin taşlarında yankılanan dualarla, yakınmalarla dolu. her şey suskun, kelimeler yüz çevirmiş, cümlelere dökülmez olmuşlar. duyanın etkilendiği, boş dağlarda yankılanan bir ses. ne olmuş yani, acısından dağları çatlatsa neye yarar, bir “hoş geldin” diyeni olmadıktan sonra. insanlar konuşuyor, ben susuyorum, dönüyorum kendi ateşimin etrafında. şimdi daha iyi anlıyorum antik metinleri, sadece toprak değildi insanın cevheri, acıyla akan gözyaşı da vardı. öyle yazmaz mı sümerlerde, babillerde? açın bakın işte, yok benim anlatacak takatim. ve işte şimdi buradayım. ne tam kırılmışım ne de tam sağlam. ama hala ayaktayım.