1.
günümüzde, neredeyse yanlış ve yersiz kullanımı en fazla olan kavramlardan biridir. akıl tutulması, donup kalmak değildir; akıl tutulması, eyleyemez, düşünemez hale gelmek değildir; akıl tutulması, bilinen kabulleri ters yüz eden bir yargıda bulunma durumu da değildir.
akıl tutulması ifadesindeki "tutulma" sözcüğü, orijinal esere atıfla değerlendirildiğinde tıpkı güneş ya da ay tutulması durumunu ifade eden "tutulma" anlamındadır. nasıl ki biri diğerinin önüne geçip ışık etkisini ortadan kaldırıp kapatıyor ve aydınlanmayı engelliyor ve başka bir tür (daha az ya da daha silik, daha geçici) aydınlanmaya neden oluyorsa; akıl tutulmasında da bir aklın bir başka akla benzer etkiyi yaptığı anlatılmaktadır.
“akıl tutulması” (bkz: eclipse of reason) - (bkz: max horkheimer) en temelinde aydınlanma felsefesinin “aklı” getirdiği yer olan pozitivizme karşı bir eleştiridir. yazarının yaşadığı ve tanık olduğu dönem batı rasyonalitesinin yıkıcı sonuçlara (avrupa faşizmine ve abd pragmatizmine) neden olduğu bir çağdır. denilmektedir ki; aydınlanma felsefesi hakikatin dayanağını mitten ve tanrının elinden alıp onu sekülerleştirmiştir ancak bu defa yerine koyduğu “akıl” bir tapını nesnesi haline gelmiştir. yani yıktığı şeyi bu anlamda bilimsel felsefesini pozitivizm olarak belirleyip yeniden üretmiştir. bu aklın nasıl bir akıl ve ne şekilde tapını nesnesi haline geldiğine kısaca bakmak gerekirse, kitabın yazarı olan horkheimer’ın içinde bulunduğu ve geleneğini üstlendiği ekol olan frankfurt okulu’nun “akıl” anlayışına göz atmak gerekecektir.
kısaca; frankfurt okulu’nca akıl, insanın hem kendisini hem de doğayı dönüştürecebileceği, onları nesneleştirebileceği ve değersizleştirebileceği bir olgudur. bunu da aklın iki türü üzerinden yapar. daha doğrusu akıl bu bakımdan ikiye ayrılır. ilki nesnel, ikincisi öznel akıldır. nesnel akıl, kavramlar üretir, herkes için geçerli olabilecek ilkeler bulmayı hedefler ve evrenseldir. öznel akılsa bireye dönük pragmatik aklı ifade eder, kuramsal değildir, araçsaldır, faydacıdır. her ikisi de gereklidir, kabiliyetleri ve gereklilikleri farklıdır.
işte bu çerçevede horkheimer, akıl tutulması eserinde pozitivizmin neden olduğu bir alan işgaline değinir. bir aklın diğerinin alanına olan işgalini, onu daraltmasını ve giderek yok etmesini konu edinir. bu da öznel aklın, nesnel aklı köreltmesini, küçültmesini ve yok etmesini anlatır. pozitivizm, pragmatizmle suç ortaklığı yapmış, basmakalıp yaşamlar ve düşünceler, yüzeysel (derinliğe vakti olmayan) toplumlar üretmiştir. öznel akıl, aklın kendisini mitleştirmiş, bu mit liberal ideoloji ve kapitalist ekonomik sistemle son derece uygun bir kimyayla birleşerek yeni (şimdiki) toplum modelini oluşturmuştur.
akıl tutulması ifadesindeki "tutulma" sözcüğü, orijinal esere atıfla değerlendirildiğinde tıpkı güneş ya da ay tutulması durumunu ifade eden "tutulma" anlamındadır. nasıl ki biri diğerinin önüne geçip ışık etkisini ortadan kaldırıp kapatıyor ve aydınlanmayı engelliyor ve başka bir tür (daha az ya da daha silik, daha geçici) aydınlanmaya neden oluyorsa; akıl tutulmasında da bir aklın bir başka akla benzer etkiyi yaptığı anlatılmaktadır.
“akıl tutulması” (bkz: eclipse of reason) - (bkz: max horkheimer) en temelinde aydınlanma felsefesinin “aklı” getirdiği yer olan pozitivizme karşı bir eleştiridir. yazarının yaşadığı ve tanık olduğu dönem batı rasyonalitesinin yıkıcı sonuçlara (avrupa faşizmine ve abd pragmatizmine) neden olduğu bir çağdır. denilmektedir ki; aydınlanma felsefesi hakikatin dayanağını mitten ve tanrının elinden alıp onu sekülerleştirmiştir ancak bu defa yerine koyduğu “akıl” bir tapını nesnesi haline gelmiştir. yani yıktığı şeyi bu anlamda bilimsel felsefesini pozitivizm olarak belirleyip yeniden üretmiştir. bu aklın nasıl bir akıl ve ne şekilde tapını nesnesi haline geldiğine kısaca bakmak gerekirse, kitabın yazarı olan horkheimer’ın içinde bulunduğu ve geleneğini üstlendiği ekol olan frankfurt okulu’nun “akıl” anlayışına göz atmak gerekecektir.
kısaca; frankfurt okulu’nca akıl, insanın hem kendisini hem de doğayı dönüştürecebileceği, onları nesneleştirebileceği ve değersizleştirebileceği bir olgudur. bunu da aklın iki türü üzerinden yapar. daha doğrusu akıl bu bakımdan ikiye ayrılır. ilki nesnel, ikincisi öznel akıldır. nesnel akıl, kavramlar üretir, herkes için geçerli olabilecek ilkeler bulmayı hedefler ve evrenseldir. öznel akılsa bireye dönük pragmatik aklı ifade eder, kuramsal değildir, araçsaldır, faydacıdır. her ikisi de gereklidir, kabiliyetleri ve gereklilikleri farklıdır.
işte bu çerçevede horkheimer, akıl tutulması eserinde pozitivizmin neden olduğu bir alan işgaline değinir. bir aklın diğerinin alanına olan işgalini, onu daraltmasını ve giderek yok etmesini konu edinir. bu da öznel aklın, nesnel aklı köreltmesini, küçültmesini ve yok etmesini anlatır. pozitivizm, pragmatizmle suç ortaklığı yapmış, basmakalıp yaşamlar ve düşünceler, yüzeysel (derinliğe vakti olmayan) toplumlar üretmiştir. öznel akıl, aklın kendisini mitleştirmiş, bu mit liberal ideoloji ve kapitalist ekonomik sistemle son derece uygun bir kimyayla birleşerek yeni (şimdiki) toplum modelini oluşturmuştur.
devamını gör...
2.
devamını gör...
3.
bu günlerde çokça karsilastigimiz durum.
akıl tutulmasının sözlük anlamı, aklın başka bir aklın yörüngesine girmesi ve etkisi altında kalmasıdır. aklın fonksiyonlarını ve zekayı kullanma yeteneksizliğidir. öznellik ve nesnellik arasındaki ayrımdan aklın işlevini tek yönlü görmektir. doğru ve mantıklı düşünememektir.
akıl tutulmasının sözlük anlamı, aklın başka bir aklın yörüngesine girmesi ve etkisi altında kalmasıdır. aklın fonksiyonlarını ve zekayı kullanma yeteneksizliğidir. öznellik ve nesnellik arasındaki ayrımdan aklın işlevini tek yönlü görmektir. doğru ve mantıklı düşünememektir.
devamını gör...