1.
büyük ovalar bölgesinde yaşayan, algonkin dili konuşan bir kızılderili kabilesidir. cheyenne kelimesi, lakota dilinde "küçük cree" demektir.
lakota'lar ve kendileri gibi algonkin dili konuşan arapaho'larla müttefik olarak önceleri kızılderili düşmanlarına, daha sonra da a.b.d ordusuna karşı savaşmışlardır.
güneyli cheyenne'ler colorado civarında yaşamışlar, 1864 sand creek katliamı ve 1868 washita river katliamı'ndan sonra toprakları ellerinden alınıp oklahoma'ya sürüldüler ve bugün hâla oklahoma'da yaşıyorlar.
kuzeyli cheyenne'ler montana, south dakota civarı yaşamışlar, 1866 - 1868 arası kızıl bulut'un savaşında, daha sonra 1876 büyük sioux savaşında müttefikleriyle beraber a.b.d ordusuna karşı savaşmışlardır. teslim olduktan sonra oklahoma'ya götürülmüşler ama iki yıl sonra kaçarak, çatışa çatışa montana'ya geri geldiler.
bugün montana'nın güney doğusunda yaşıyorlar.
lakota'lar ve kendileri gibi algonkin dili konuşan arapaho'larla müttefik olarak önceleri kızılderili düşmanlarına, daha sonra da a.b.d ordusuna karşı savaşmışlardır.
güneyli cheyenne'ler colorado civarında yaşamışlar, 1864 sand creek katliamı ve 1868 washita river katliamı'ndan sonra toprakları ellerinden alınıp oklahoma'ya sürüldüler ve bugün hâla oklahoma'da yaşıyorlar.
kuzeyli cheyenne'ler montana, south dakota civarı yaşamışlar, 1866 - 1868 arası kızıl bulut'un savaşında, daha sonra 1876 büyük sioux savaşında müttefikleriyle beraber a.b.d ordusuna karşı savaşmışlardır. teslim olduktan sonra oklahoma'ya götürülmüşler ama iki yıl sonra kaçarak, çatışa çatışa montana'ya geri geldiler.
bugün montana'nın güney doğusunda yaşıyorlar.
devamını gör...
4.
cheyenne'lerin ok yenileme ritüelleri kabile açısından çok büyük önem arz eder. bu ritüel esnasında heammawihio'ya yakarırlar. lakotalılar için ''wakan tanka'' ne ise cheyenler içinde ''heammawihio'' odur. yani kutsal ruh...
ok yenileme ayini bir nevi kabile ruhunu ayakta tutmak için yapılan bir moral ritüelidir. yaşanmış/yaşanacak olan sıkıntıların giderilmesi, düşmana karşı gücü tazelemek, bereketi ve bolluğu yükseltmek gibi amaçlar güderler. bu ayin ile eski savaşçılarının ruhlarının tılsımlı oklara aktarıldığını düşünürler. böylece kabilenin gücü her daim diri tutulmaktadır. geçmişteki kahramanları yeni savaşçılarla bütünleşmekte ve onlara yol göstermektedir.
bir diğer enteresan özellikleri ise bizde ''baba evine dönmek'' diye tabir edilen olayın onlarda resmen boşanma sebebi sayılmasıdır. bir cheyenne kadını babasının çadırına döndüğünde ve burada kocası olmadan -başka bir zaruret hali yoksa- geceyi geçirirse, kocasını boşamış sayılır. erkekler ise eşlerinden boşanmak isterlerse omaha dansı yapar ve bizdeki düngür'ün benzeri bir davulu çalarak boşanma kararlarını tüm kabileye duyururlardı.
cheyenne kabilesi için en büyük suç kabilenin düzenine karşı işlenen suçlardır. bu tarz suçları işleyen kabile üyeleri sürgüne gönderilir ve tek başlarına bırakılırdı. bunda amaçlanan şey; suçu işleyenin, işlediği suç üzerine düşünmesi, bu suç için heammawihio'dan af dilemesidir. ıslah olduğuna inanılan ve nedameti samimi bulunan kabile üyesi tekrar kabileye kabul edilirdi.
cheyenne ritüellerinde güneş dansı ve massaum yani hayvan dansı da önemli bir yer tutuyordu. bu danslar doğanın yenilenmesi, doğadaki canlılarla ters düşmemek için yapılırdı. eski bir görselini de aşağıya ekliyorum.
dibine not: adamson heobel'in cheyenne'lerle ilgili yazdığı türkçe'ye çevrilmiş bir kitap mevcuttur. merak eden arkadaşlar için iyi bir kaynak olabilir.
ayrıca george bird grinnell'in yazdığı iki kitabı daha önerebilirim (ilki seridir); ''the cheyenne indians'' ve ''the fighting cheyennes''
ok yenileme ayini bir nevi kabile ruhunu ayakta tutmak için yapılan bir moral ritüelidir. yaşanmış/yaşanacak olan sıkıntıların giderilmesi, düşmana karşı gücü tazelemek, bereketi ve bolluğu yükseltmek gibi amaçlar güderler. bu ayin ile eski savaşçılarının ruhlarının tılsımlı oklara aktarıldığını düşünürler. böylece kabilenin gücü her daim diri tutulmaktadır. geçmişteki kahramanları yeni savaşçılarla bütünleşmekte ve onlara yol göstermektedir.
bir diğer enteresan özellikleri ise bizde ''baba evine dönmek'' diye tabir edilen olayın onlarda resmen boşanma sebebi sayılmasıdır. bir cheyenne kadını babasının çadırına döndüğünde ve burada kocası olmadan -başka bir zaruret hali yoksa- geceyi geçirirse, kocasını boşamış sayılır. erkekler ise eşlerinden boşanmak isterlerse omaha dansı yapar ve bizdeki düngür'ün benzeri bir davulu çalarak boşanma kararlarını tüm kabileye duyururlardı.
cheyenne kabilesi için en büyük suç kabilenin düzenine karşı işlenen suçlardır. bu tarz suçları işleyen kabile üyeleri sürgüne gönderilir ve tek başlarına bırakılırdı. bunda amaçlanan şey; suçu işleyenin, işlediği suç üzerine düşünmesi, bu suç için heammawihio'dan af dilemesidir. ıslah olduğuna inanılan ve nedameti samimi bulunan kabile üyesi tekrar kabileye kabul edilirdi.
cheyenne ritüellerinde güneş dansı ve massaum yani hayvan dansı da önemli bir yer tutuyordu. bu danslar doğanın yenilenmesi, doğadaki canlılarla ters düşmemek için yapılırdı. eski bir görselini de aşağıya ekliyorum.
dibine not: adamson heobel'in cheyenne'lerle ilgili yazdığı türkçe'ye çevrilmiş bir kitap mevcuttur. merak eden arkadaşlar için iyi bir kaynak olabilir.
ayrıca george bird grinnell'in yazdığı iki kitabı daha önerebilirim (ilki seridir); ''the cheyenne indians'' ve ''the fighting cheyennes''
devamını gör...
5.
oglala lakota reisi çılgın at 1877'de teslim olduğunda, kuzeyli cheyenne'ler onunla birlikteydi. bazı generaller tarafından oklahoma'ya, güneyli cheyenne akrabalarının yanına taşınmaları tavsiye edildi ve eğer beğenmezlerse geri gelebilecekleri söylendi.
cheyenne'lerin çoğu bu işten hoşlanmadı ama bazıları akrabaların yanına gidelim, nasıl olsa istemezsek dönebiliyoruz deyince 900 küsur kişi yola çıktılar. yol boyunca bol bol yemek, battaniye verildi, av yapmaları sağlandı.
sonunda güneylilerin yanına varınca nasıl fakir şartlarda yaşadıklarını gördüler. oklahoma, sıcak havası, berbat toprağı, pis suyu ve sıtma hastalığına sebep olan sivrisinekleri ile doluydu.
ilk başlarda akrabaların yanına gelme mutluluğu olsada, bir zaman sonra yeterli beslenmeme ve sıtma yüzünden ölümler başlayınca daha fazla dayanamadılar ve eski topraklarına geri dönmek istediklerini söylediler. beyaz sorumlular her seferinde böyle birşey olamayacağını ve yeterli yiyeceğin dağıtılacağını söyleyerek onları oyaladılar.
kabilenin kimi üyeleri, eğer burada kalırlarsa hepsinin açlık yada hastalıktan öleceğini, bu yüzden geri dönmeye çalışmalarını ve eğer ölürlerse bile savaşarak öleceklerine karar verdiler ama sadece 300 küsur kişi geri dönmek için savaşı göze aldı ve silah, at toplamaya başladılar.
yeterli at ve silah olmasa bile yola çıktılar. rezervasyon temsilcileri hemen etraftaki kalelere haber verdi ve dört taraftan askerler peşlerine takıldı ama savaşçılar askerleri püskürtüyor ve yolculuğu hiç kesmiyorlardı.
tabi her saldırıdan kurtulsalarda bazı kayıplarda veriyorlardı. saldırılar, açlık ve gelen kış mevsimi onları iyice zorluyordu ama kansas'ı geçmiş ve nebraska'ya varmışlardı. artık yaşlı, kadın ve çocukların yürüyecek halleri kalmamıştı ve kör bıçak nebraskadaki lakota reisi kızıl bulut'un yanına gitmeye, küçük kurt ise ne olursa olsun montana'ya varmaya karar verdiler ve ayrıldılar.
kör bıçak ve grubu kar fırtınasına yakalandı ve fırtına bittiğinde etraflarını askerlerin sardığını gördüler. mecburen teslim oldular ve yanlarına gitmeye çalıştıkları kızıl bulutun nebraska'dan güney dakota'ya gönderildiğini öğrendiler. çılgın at'ın öldürüldüğü robinson kalesine getirildiler ve hepsinin atları ve silahları alındı ama birkaç silahı söküp kadınların elbiselerinin altına saklayabildiler.
komutanlar rezervasyondan kaçtıklarını ve geri dönmeleri gerektiğini söylediler. kör bıçak ise orada açlık ve hastalıktan öldüklerini ve dönmeyeceklerini söyledi. cheyenne'ler ikna olmayınca yemek vermeyi ve soba için odun vermeyi kestiler ve beş gün süre verdiler. kızılderililer günlerce o soğukta aç beklediler ve sonunda parçalara ayırdıkları silahları birleştirdiler.
nöbetçi askerlerin kaç kişi olduklarını ve nerelerde beklediklerini izlemişlerdi ve bir gece en iyi nişancılar askerlere ateş etmeye başladılar. aynı anda pencereler kırıldı ve kadın, çocuk, yaşlılar önde onları korumak için geride kalan savaşçılar geride kaçmaya başladılar.
cheyenne'lerin hem atları yoktu hemde yerde yoğun kar vardı ama artık bütün askerler peşlerindeydi ve karanlıkta heryere ateş ediyorlardı. insanlar dağılmış, koşamayan yaşlılar, kadınlar ve çocuklar vurulmaya başlamıştı. kaçanlar ise çok uzağa gidememiş sabah gün ağarınca yakalanmıştı. kaçabilen kör bıçak ve yanındaki birkaç kişi kızıl bulut'un kampına gidip teslim oldu ve kesinlikle güneye gitmeyeceğini tekrar etti.
küçük kurt ve grubu kış bitene kadar ormanlık bir yerde kazdıkları çukurlarda saklandılar. sonunda onları bulan devlet görevlilerinin zorlamasına rağmen dönmediler ve bazı beyazların yardımıyla montana'nın güney doğusunda bir rezervasyon verildi ve kör bıçak ve grubuda buraya gönderildi.
cheyenne'lerin çoğu bu işten hoşlanmadı ama bazıları akrabaların yanına gidelim, nasıl olsa istemezsek dönebiliyoruz deyince 900 küsur kişi yola çıktılar. yol boyunca bol bol yemek, battaniye verildi, av yapmaları sağlandı.
sonunda güneylilerin yanına varınca nasıl fakir şartlarda yaşadıklarını gördüler. oklahoma, sıcak havası, berbat toprağı, pis suyu ve sıtma hastalığına sebep olan sivrisinekleri ile doluydu.
ilk başlarda akrabaların yanına gelme mutluluğu olsada, bir zaman sonra yeterli beslenmeme ve sıtma yüzünden ölümler başlayınca daha fazla dayanamadılar ve eski topraklarına geri dönmek istediklerini söylediler. beyaz sorumlular her seferinde böyle birşey olamayacağını ve yeterli yiyeceğin dağıtılacağını söyleyerek onları oyaladılar.
kabilenin kimi üyeleri, eğer burada kalırlarsa hepsinin açlık yada hastalıktan öleceğini, bu yüzden geri dönmeye çalışmalarını ve eğer ölürlerse bile savaşarak öleceklerine karar verdiler ama sadece 300 küsur kişi geri dönmek için savaşı göze aldı ve silah, at toplamaya başladılar.
yeterli at ve silah olmasa bile yola çıktılar. rezervasyon temsilcileri hemen etraftaki kalelere haber verdi ve dört taraftan askerler peşlerine takıldı ama savaşçılar askerleri püskürtüyor ve yolculuğu hiç kesmiyorlardı.
tabi her saldırıdan kurtulsalarda bazı kayıplarda veriyorlardı. saldırılar, açlık ve gelen kış mevsimi onları iyice zorluyordu ama kansas'ı geçmiş ve nebraska'ya varmışlardı. artık yaşlı, kadın ve çocukların yürüyecek halleri kalmamıştı ve kör bıçak nebraskadaki lakota reisi kızıl bulut'un yanına gitmeye, küçük kurt ise ne olursa olsun montana'ya varmaya karar verdiler ve ayrıldılar.
kör bıçak ve grubu kar fırtınasına yakalandı ve fırtına bittiğinde etraflarını askerlerin sardığını gördüler. mecburen teslim oldular ve yanlarına gitmeye çalıştıkları kızıl bulutun nebraska'dan güney dakota'ya gönderildiğini öğrendiler. çılgın at'ın öldürüldüğü robinson kalesine getirildiler ve hepsinin atları ve silahları alındı ama birkaç silahı söküp kadınların elbiselerinin altına saklayabildiler.
komutanlar rezervasyondan kaçtıklarını ve geri dönmeleri gerektiğini söylediler. kör bıçak ise orada açlık ve hastalıktan öldüklerini ve dönmeyeceklerini söyledi. cheyenne'ler ikna olmayınca yemek vermeyi ve soba için odun vermeyi kestiler ve beş gün süre verdiler. kızılderililer günlerce o soğukta aç beklediler ve sonunda parçalara ayırdıkları silahları birleştirdiler.
nöbetçi askerlerin kaç kişi olduklarını ve nerelerde beklediklerini izlemişlerdi ve bir gece en iyi nişancılar askerlere ateş etmeye başladılar. aynı anda pencereler kırıldı ve kadın, çocuk, yaşlılar önde onları korumak için geride kalan savaşçılar geride kaçmaya başladılar.
cheyenne'lerin hem atları yoktu hemde yerde yoğun kar vardı ama artık bütün askerler peşlerindeydi ve karanlıkta heryere ateş ediyorlardı. insanlar dağılmış, koşamayan yaşlılar, kadınlar ve çocuklar vurulmaya başlamıştı. kaçanlar ise çok uzağa gidememiş sabah gün ağarınca yakalanmıştı. kaçabilen kör bıçak ve yanındaki birkaç kişi kızıl bulut'un kampına gidip teslim oldu ve kesinlikle güneye gitmeyeceğini tekrar etti.
küçük kurt ve grubu kış bitene kadar ormanlık bir yerde kazdıkları çukurlarda saklandılar. sonunda onları bulan devlet görevlilerinin zorlamasına rağmen dönmediler ve bazı beyazların yardımıyla montana'nın güney doğusunda bir rezervasyon verildi ve kör bıçak ve grubuda buraya gönderildi.
devamını gör...