irish republican army

manchesterin göbeğine bomba koyduk, sivilleri uzaklaştırın patlatacağız diyerek pr yapmış örgüt.

britanya’nın pkksı. the cranberries’in zombie şarkısı bunların sebep olduğu bir olay sonucu yazılmıştı yanlış hatırlamıyorsam.

irlanda cumhuriyet ordusu, britanya'dan bağımsız bir irlanda için mücadele vermiş örgüt. kuzey irlanda halen krallığa bağlı olduğundan kuzey irlanda'nın irlanda cumhuriyeti'ne dahil edilmesi için de mücadelelerine devam etmişlerdir.

temellerini 1916 yılında irlanda'nın büyük kısmını britanya yönetiminden çıkaracak olan olayları başlatan irish volunteer army'den alan ayrılıkçı hareket. o yıllarda irlanda cumhuriyetçileri büyük bir kitle olmasalar da yaklaşık 3000 kişilik gönüllü birliğiyle easter rising olarak anılan ayaklanmada dublin'i ele geçirmeyi başarırlar, şehrin geri alınması sırasında britanya kuvvetlerinin sivil-ayrılıkçı ayırt etmeden tüm şehri ateş altına alması, tutuklamalar, infazlar ve cumhuriyetçilerin teslim olmasının ardından liderlerinin idam edilmesi (bkz: leaders of sixteen) ayaklanmaya katılmayan irlanda'lıların tepkisini çeker.

1917 yılında sinn fein'de örgütlenen cumhuriyetçiler partinin hedefinin irlanda'nın bağımsızlığı olduğunu ilan ederler. ardından partinin liderleri tutuklanır. bu olaylara tepki olarak halkın ve işçi partisinin desteğini alan sinn fein 1918 britanya genel seçimlerinde büyük başarı elde eder. ancak sinn fein vekilleri westminster'a gitmeyi reddeder ve dublin'de irlanda parlamentosunu kurarak bağımsızlık ilan ederler.

bağımsızlık ilanından sonra irlanda'daki bütün britanya kuvvetleri işgalci kabul edilir ve bu kuvvetlere bağlı birlikler ve onlar için çalışan irlandalılar sistematik olarak saldırıya uğrar. michael collins'in emriyle irish volunteer army üyerlerine yaptırılan suikastler parti içerisinde rahatsızlığa sebep olur ve bu birlikler tekrar organize edilerek irish republican army ismini alır.

1919 yılında bağımsız irlanda parlamentosu yasaklanır ve irlanda'yı kontrol altına alabilmek için winston churchill'in oluşturduğu birinci dünya savaşı gazilerinden oluşan deneyimli birlikler ada'da konumlandırılır (bkz: black and tans). 1921 yılına kadar ira'in izlediği gerilla taktiklerinin başarılı olması, britanya kuvvetlerine ve egemenliğine karşı boykot başlatılması ( ticaretin durdurulması, asker ve malzeme taşımanın reddedilmesi, özellikle britanya'ya bağlı devlet kurumları yerine irlanda parlamentosundan arda kalan yerel yönetimlere ait mahkemelerin kurulması (bkz: dail courts) gerginliği arttırır. son olarak collins'in 13 ingiliz ajananını (bkz: cairo gang) bir gün içerisinde öldürtmesiyle, britanya'ya bağlı askerler croke park'taki futbol maçını basarak etrafa rastgele ateş ederler ve 14 kişiyi öldürürler (bkz: bloody sunday.)

katliamın ardından irlanda'da sıkı yönetim ilan edilir. londra'da hazırlanan yasa ile irlanda protestanların yoğun olduğu kuzey'de belfast'ta ve katoliklerin yoğun olduğu güney için ise dublin'de olmak üzere britanya'ya bağlı 2 yerel meclis kurulmasına izin verir. ancak cumhuriyetçiler bu yasadan memnun olmaz ve ira yeni bir ayaklanma başlatır ((gbkz: the wind that shakes the barley) isimli filme konu olan olaylar bu noktadan sonra başlar). olayların kontrolden çıkmaya başlaması üzerine britanya barış ister ve michael collins'in de içerisinde bulunduğu heyet anglo-irish treaty'i imzalar. antlaşmaya göre adada imparatorluğa bağlı özgür irlanda devleti (bkz: dominyon) kurulurken kuzey irlandanın bu devletin bir parçası olmayacağı kabul edilir.

antlaşmanın ihanet olduğunu düşünen bir kısım ira ve sinn fein üyesi karşı çıkarlar ancak antlaşma mecliste ufak bir farkla kabul edilir. antlaşmadan yana olan ira üyeleri irish national army (ina) olarak resmi üniforma giyerlerken karşı olanlar ira ismiyle mücadeleye devam etme kararı alır. britanya kuvvetlerinin çekildikleri bölgelerde ina ve ira kuvvetleri silah ve mevzileri kimin alacağına dair çekişmeye başlarlar.

antlaşmaya karşı olan sinn fein ve ira'nın önde gelen isimlerinden eamon de valera ülkeyi gezerek halkı antlaşmayı reddetmeye çağırır ;

"ıf they accepted the treaty, and if the volunteers of the future tried to complete the work the volunteers of the last four years had been attempting, they would have to complete it, not over the bodies of foreign soldiers, but over the dead bodies of their own countrymen. they would have to wade through ırish blood, through the blood of the soldiers of the ırish government and through, perhaps, the blood of some of the members of the government in order to get ırish freedom"

"antlaşmayı kabul ederlerse ve geleceğin gönüllüleri, son dört yılın gönüllülerinin yapmaya çalıştıkları işi tamamlamaya çalışırlarsa, bunu yabancı askerlerin bedenleri üzerinden değil, kendi vatandaşlarının bedenleri üzerinden yapmalı. irlandanın özgürlüğünü elde etmek için irlandalı kanının, irlanda hükümet askerlerinin kanın ve belkide bazı hükümet üyelerinin kanın üzerinden geçmeleri gerekecek."

1922' de antlaşmaya karşı olan ira üyeleri ülkenin çeşitli şehirlerini ve hükümet binalarını işgal ederek britanya'yı antlaşmayı bozmaları için tahrik etmeye çalışırlar. aynı yıl yapılan seçimlerde halkın büyük çoğunluğu antlaşmadan yana tavır alır ve de valera destek kaybederken michael collins mecliste daha fazla güç kazanır. ira'nın tahriklerinden rahatsız olan britanya collins'e problemleri çözememesi halinde adayı tekrar işgal edebileceklerine dair bir ultimatom verir. bunun üzerine collins dublin'de ira tarafından işgal edilen yüksek mahkeme binasını top atışına tutar ve iç savaşı başlatır.

hükümet güçleri kısa süre içerisinde dublin'i kontrol altına alırlar ancak ülkenin genelinde büyük bir direnişle karşılaşırlar. ira militanları sayıca fazladır ve savaş konusunda deneyimlidirler, hükümet güçleri ise britanya'dan aldıkları ağır silahlara sahiptir ancak büyük kısmı acemi askerlerden oluşmaktadır. konvansiyonel savaşı kaybetmeye başlayan ira açıktan savaşmayı bırakarak tekrar gerilla taktiklerine geri döner. köşeye sıkışan ira'nın ateşkesi kabul edeceğini düşünen collins görüşmelere gitmek üzere yola çıktığında pusuya düşürülerek öldürülür. collins'in ölümü çatışmaları şiddetlendirir ve ülkede sıkı yönetim ilan edilir, meclisten geçen yasayla ordu artık vatandaşları askeri mahkemeye çıkartıp idam edebilme yetkisine sahiptir. bunun üzerine ira yasanın lehine oy veren vekillere karşı suikastlar düzenlemeye başlar.

1923'e gelindiğinde ingiliz asıllı irlanda vatandaşlarına, hükümet çalışanlarına ve onların mal varlıklarına ira'nın saldırıları devam etmektedir. hükümet kuvvetleri ise ira üyelerini tutuklamak yerine yakaladıkları yerde infaz etmeye başlamıştır. terör taktikleri ve savaştan bıkan halkın ira'ya desteği gün geçtikçe azalmaya başlar. koyu katolik olan irlanda'da kilise bilinen ira üyelerinin cenazelerini kaldırmayı reddeder. ira'nın o dönem lideri olan liam lynch'in öldürülmesinin ardından seçilen yeni lider frank aiken ise militanlara silah bırakma emri verir ve yenilgi kabul edilir. bu sırada seçimlerde aşırı sağcı olan cumann na ngaedheal isimli antlaşma yanlısı milliyetçi parti birinci olarak çıkmış ve hükümet kurmuştur. iç savaşın bitmesiyle birlikte ira üyeleri büyük ölçüde tutuklanmıştır ve çoğu 1924 yılına tahliye edilir.

savaş sonrası serbest bırakılan ira üyeleri sağcı hükümet karşısında komünizm ve sosyalizme yönelmiştir, bu dönemde sovyetler birliğinden ideolojik ve maddi destek almışlar karşılığında bu ülke için irlanda ve britanya'da müttefiklere karşı casusluk faaliyeti gerçekleştirmiştir. 1926 yılına gelindiğinde de valera tarafından antlaşma karşıtı fianna fail partisi kurulur. 1932 yılında fianna fail iktidara gelir ve ilk yıllarında ira'ya karşı yumuşak bir tutum sergiler. bu dönemlerde büyük buhran'ın etkisiyle ira halk arasında tekrar popüler hale gelir ve üye sayıları hızla artar. 1935 yılında ira, hükümetin hala britanya'ya karşı tam bağımsızlık için yeterli mücadeleyi göstermediğine inanarak çeşitli eylemlere girişir. bankya soygunları ve işlenen cinayetler üzerine 1936 yılında de valera örgütü yasadışı ilan eder. 1937 yılında de valera hazırladığı yeni anayasa ve takip eden referandumla özgür irlanda devletine son vererek irlanda cumhuriyeti'ni kurar. ira, bağımsız cumhuriyetin ira'nın silahlı mücadelesi yerine siyasi arenada kazanılmasıyla halkın desteğini tekrar kaybeder.

cumhuriyetin kurulmasından sonra örgüt üyeleri dikkatlerini katolik azınlığın ezildiği britanya yönetimindeki kuzey irlanda'ya çevirir. 1939 yılında britanya'ya savaş ilan ederek bu ülkeye karşı büyük bir bombalama eylemi başlatır. ikinci dünya savaşı'nın başlamasıyla nazi almanyası adına britanya'da birçok sabotaj eylemi gerçekleştirirler. beklentileri nazilerin desteği ile kuzey irlanda'nın britanya yönetimininden kopartılmasıdır ancak savaşı almanların kaybetmesiyle birlikte bu plan suya düşer.

1950'li yıllara gelindiğinde kuzey irlanda'da tekrar gerilla eylemlerine başlarlar ancak başarılı olamazlar. 1960 yıllarda marksizimin etkisi altınadaki örgüt içerisinde iki grup oluşur, marksist ideolojiye inanan üyeler kuzey irlanda için çözümün siyasi olabileceğine inanırken diğer grup bunun sadece silahlı mücadele ile yapılabileceğini savunur. zaman içerisinde örgüt içerisindeki bu ayrılık derinleşir ve 1969 yılında marksist offical irish republican army ve provisional irish republican army olmak üzere ikiye ayrılır.

britanya’nın teröristleri.

(bkz: the devil's own)

irlanda'nın bağımsızlık savaşını ve irlanda cumhuriyet ordusu'nu merak edenler için iki izleme önerisi:
1) 'the wind that shakes the barley' - türkçemize 'özgürlük rüzgarı' diye çevrilmiş bir film
2) 'rebellion' - netflix'de yayınlanan bir dizi. iki sezondan oluşuyor. epey sürükleyici ve bilgilendirici bir dizi.