nahivcilerin mantık eleştirisi

ıslam kültür tarihinde bir kelamcı-nahivci yöntem olarak, bağdat’ta büyük bir nahiv alimi ve kelamcı olan ebu said es-sirafi ile süryani mütercim ve mantık hocası ebu bişr metta b. yunus arasında, alimlerin ve devlet büyüklerininde bulunduğu bir mecliste geçen tartışma, mantığı eleştirilerinin bir örneğidir.

tartışmanın başlangıcında metta, mantığın işlevini, terazinin ağır olan ile hafif olanı birbirinde ayırt etmesine benzetir. 4 +4 = 8 gibi bir takım formüllerin hiç bir toplumda değişmediğini iddia eder. evrenselliğine vurgu yapar. dil ve mantık arasında mantıkçılar genel-özel ilişkisi kurmuşlar. mantık nahivden daha kapsamlı olduğundan, gramerin üstünde, evrensel bir gramerdir.

sirafi ise bu evrensellik iddiasını eleştirir. yukarda geçen formülün aldatıcı olduğunu söyler. çünkü bu evrenselliği kanıtlayacak olsaydı, yunan toplumu hiç hata yapmamış olmalıydı. oysa bunun tam tersidir. mantık-dil ilişkisini açıklarken, insanların konuştukları dilin, aralarındaki doğru anlamı yanlış anlamından ayıran araçtır. bu açıdan aynı alanı paylaşmaktadırlar. bu yüzden mantık, dille anlaşılabilen bir nahivdir ve nahiv de dilden soyutlanarak elde edilen mantıktır. böylece sirafi’ye göre aristo mantığı, dile uygun olarak birisi tarafından ortaya koyulduğu bir sistemdir.