saraybosna marlborosu

miljenko jergovic'in yazdığı, öykü kitabıdır. kitap savaş dönemini ele alsa da tarihsel bilgiler içeren kitap arayışında olan okurumuz için yeterli olmayacaktır. jergovic daha çok sıradan yaşamların savaş döneminde yaşadığı olayları anlatmış. anlatırken bu sıradan yaşamların savaşla birlikte nasıl yerle bir olduğuna da ışık tutmuş. benim için çarpıcı bir kitaptı. ayrıca yazarın dilini de çok beğendiğimi söylemeliyim.

şimdiden peşin peşin söyleyeyim.
kitabın adının "saraybosna marlborosu (sarajevo marlboro)" olmasının sebebi, marlboro adlı sigara markasının sahibi olan philip morris şirketinin yerli politikaya bağlı olarak ürünün satıldığı bölgelerdeki toprakta yetişen mahsulleri kullanıp kendi adıyla piyasalandırması yüzünden bu ismi almakta. çünkü her bölgenin kendine özgü marlborosu vardır. saraybosna marlborosu ise, yerlilerin ağız tadına tamamen uyduğu söylenen oldukça özgün bir sigaradır. yani herkesin marlborusu kendine özgüdür.
-----------------------------
yazarından bağımsız eseri incelemek oldukça güç... çünkü bu kitapta anlatılan bütün hikayeler ya yazarın yaşadıkları ya da duydukları tarafından şekillenmiş durumda. bunu bazen bir parmaktan sakınılan bir göz edasıyla korumaya çalıştığı kaktüsü veyahut bir susuz kalmış bir köydeki riyakar ve çıkarları doğrultusunda elinde çare bulunan yaşlı birine boyun eğen bir ahali olarak tasvir etmiş. aslında yaşantılar eserin bütünlüğünü işgal etmiş durumda. çünkü yazarın etrafında döndüğü şey olaylar değil, içsel ve manevi hesaplaşmadan ibaret.
eserin kaleme alınma sebebi ve dönemi de oldukça ilginç. herkesin barış içinde yaşayabildiği en iyi devlet olasılıklarından biri olan yugoslavya'nın kardeşliğinin tıpkı kabil'in, habil'i katletmesi gibi kin ve nefretten dolayı birbirlerine düştüğü ve bilenlerin esefle kınadığı bir iç savaşın arasında bir yerlerde geçiyor. bazen çocukluk bazen genç yetişkinlik bazen de ikisi arasında bir yerlere veya ölümün kendisine ya da 5 dakika öncesine gidiyoruz. çünkü birey, kendini henüz tamamlayamamış durumda. gerekenleri söyleyememiş, dökülmesi gereken yaşları biriktirmiş. zaten kitap, bireyin hikaye örgüsüyle kendiyle savaşmasını anlatıyor. yazar, okuyucuya bir sınav kağıdı veriyor. bütünüyle boşluk doldurmalı bir soru gibi. iki dostun yumruk yumruğa girişmesi sana göre bir bitişi simgeliyorsa bana göre yığılmış kırgınlıkların dışavurumu olarak geliyor. herkesin kendine ait bir iç savaşı var ve her yörenin kendine ait marlborosu var. onun yaşadıkları veyahut duydukları, sadece bizimkinin çarpık birer yansıması.
bence, yaşandığı ve yazıldığı döneme ait en iyi 20 eserden biri olarak konumlandırılmalı. gerek üslubu, gerek bakış açısı her yönüyle özgün bir eser.
kesinlikle okunması gerek.

bir miljenko jergoviç kitabıdır.

insan kendi türünü ve diğer türleri anlamsızca katleden hayvandır. acımasızdır insan, merhametsizdir, kendine bir amaç bulduğunda gözü hiçbir şeyi görmez. bu amacın anlamlı olması da gerekmez. çünkü biliriz ki biz dahi hayranıyız dava-i bimanamızın.

yugoslavya paramparça olduğunda "siz birbirinizden farklısınız" denilen insanlar birbirini amansızca katletmeye başlar. dün can ciğer kuzu sarması olan komşular, mahalle arkadaşları, okul arkadaşları ölümüne düşman olur birbirlerine. kan, limonata değildir. öyle gürül gürül akar ki değme orman yangınına taş çıkarır.

gazze blues gibi bir kitap bu kitap da. kendine göre bir nedeni olan ama bu nedenin anlamsızlığını taraflı tarafsız kimsenin umursamadığı quentin tarantino filmi tadında bir savaş için yazılmış bir öykü kitabı. kitap ismini oranın insanlarının damak tadına uygun olarak üretilen sigaradan alıyor. sigara elbette sağlığa zararlıdır ama sanırım savaş kadar değil.

savaşın gürültü patırtısı, geliyorum deyişi ve bombalarla dünyaya varlığını haber verişi esnasında sıradan insanların hikayelerini anlatıyor yazar bu kitabında. savaş bu öykülerde hikayenin en başında duvarda asılı duran bir tüfek gibi. sonunda ne olacağını hepimiz biliyoruz.