teodise

din felsefesinde kötülük ile mutlak iyi olan tanrı kavramının nasıl bağdaştığını açıklama çabasıdır. kötülük problemi karşısında tanrıyı savunma anlamı taşır.

teodise kavramı, grekçede tanrı ve adalet kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur ve bunu ilk kullanan alman filozof gottfried wilhelm leibniz'dir.

din felsefesinde kötülük problemine verilen addır. teodise kavramı, grekçe theous ve dike kelimelerinin birleşmesinden oluşur. theous tanrı, dike ise adalet anlamına gelir. kötülük kavramı ile mutlak iyi olan tanrı'yı bağdaştırma çabasıdır. kötülük olgusuna karşı tanrı'yı, tanrı'nın adaletini ve haklılığını savunmaktır. "tanrı savunusu" olarak adlandırılır.

teodise kavramını ilk kullanan kişi teist düşünür leibniz'dir. leibniz, 'bu alem, mümkün alemler arasında en iyisidir. her türlü kötülüğe rağmen ilahi adalet, alemde tecelli etmiştir' der. bu kavramı sistemleştiren kişi ise helenistik felsefenin önemli düşünürlerinden biri olan epikür'dür. augustine, gazâlî, ibn sînâ, farabi gibi düşünürler de teodiseyi savunurlar. farabi, 'aslolan hayır ve nizamdır.' şeklinde ifade ederken ibn sînâ ise 'iyilik metafiğiziği' kavramıyla açıklar ve der ki, 'kötülüğün şeylere duhülü sadece arizidir. bu da tabii kötülüktür.'

kötülüğü 3 kategoride incelerler:
1. ahlaki kötülük: insan iradesiyle kötülüktür. adam öldürme, yalan söyleme...
2. doğal/fiziksel kötülük: insandan kaynaklanmayan ama etkileyen kötülüktür. deprem, salgın hastalık...
3. metafizik kötülük: bunu leibniz eklemiştir. varlığın aslen yetkin olmayışı, yani eksik yaratmasıdır.

çeşitli teodiseler / kötülük problemlerine çözüm önerileri:
iyilik metafiziği: kötülüğün varlığını inkar eder. asıl olan iyiliktir, kötülük arizidir.
iyimserci teodise: her türlü kötülüğe rağmen ilahi adalet her tarafı kuşatmaktadır. gazâlî: "mevcut dünya mümkün dünyaların en iyisidir."
özgür irade: tanrı'nın varlığı ve kötülük bir arada olabilir. savunucusu alvin plantinga'dır.
ruhsal olgunlaşma / nefs eğitimi: insanın kendini gerçekleştirmesi için kötülük gereklidir. savunucusu john hick'tir.
süreç teorisi: tanrı, gücü sınırlı değişken bir varlıktır. kötülüğü ortadan kaldırmaması gücünün sınırlılığındandır.

teodise'nin 'ebedi savaş' yönü gerçekten net iyi sonuçlar üretmiyor. seçilmiş azınlık ile yıkanmamış değersiz kitleler, hemen hemen her türlü üstünlük ve faşizmin kökenindedir. her türden dini aşırılıkçılık bu iğrenç sürekliliğin üzerindedir.