yer biçimleri

yer biçimlerinin oluşumu ve evrimi

yeryüzünde gördüğümüz yer biçimlerinin oluşumu ve evrimi, karmaşık ve aynı zamanda değişken etken ve süreçlerin bir sonucudur. bu nedenden dolayı yer biçimlerini tam olarak anlayabilmek için türlü bilim dallarının kapsamına giren kimi konularda ana bilgileri edinmek gerekmektedir. yer biçimlerinin bu karmaşık yapısını ve hangi etkenlere bağlı olarak oluştuklarını ve geliştiklerini önce (bkz: grove karl gilbert) sonraları da (bkz: william morris davis), “yerbiçimleri=yapı+süreç+zaman” formülüyle açıklamışlardır.

yer biçimlerinin oluşumunda yapının etkisi

yapı, yer biçimlerinin oluşumunu hem yer kabuğunun (bkz: tektonik) yapısı hem de (bkz: litolojik) özellikler bakımından etkiler. yer biçimlerinin ilksel biçimleri, özellikleri ve evrimleri bu yapısal etkenlere oldukça bağlıdır. yer kabuğunun kıvrımlı, kırıklı veya yatay olması duruma göre değişen özgün yer biçimlerinin gelişmesini sağlar. benzer biçimde herhangi bir bölgedeki kayaçların (bkz: kireç taşı), (bkz: jips), (bkz: lös) veya (bkz: granit) gibi tür ve özellikleri de söz konusu bölgedeki yer biçimlerinin gelişimini etkilemektedir.

yer biçimlerinin oluşumunda sürecin etkisi

biçim bilimsel((bkz: morfolojik)) anlamda süreç, yer biçimleri üzerinde etkili olan fiziksel ve kimyasal çözülme gibi değişime neden olan olayları belirtir. bu olaylar iç ve dış etkenler sonucu gelişen yine iç ve dış süreçlerdir.

kaynağını yer kabuğunun altındaki mantodan alan (bkz: volkanizma), kıvrılma, kırılma (bkz: epirojenez) gibi etkenler, iç etkenlerken kaynağını yer kabuğunun üzerinden alan su, buz, rüzgar gibi etkenler ise dış etkenlerdir.

iç etkenler, yer biçimleri açısından daha çok yapıcı ve geliştirici görevler üstlenirken dış etkenler ise tam tersi biçimde aşındırıcı ve yıkıcı görevler alırlar.

yer biçimlerinin oluşumunda zamanın etkisi

iç ve dış etkenlerden bir çoğunun oluşturdukları değişiklikler oldukça yavaş gerçekleşir. bu yüzden bunların yer biçimlerine etkisi zamanla daha iyi gözlenmektedir. örneğin bir dağın aşınarak deniz düzeyine dek alçalması yüz bin belki de milyon yıl sürecek bir olaydır ki zamanın etkisi burada oldukça açıktır. kısacası yer kabuğununun yapısını değiştiren tüm etken ve süreçlerin etkisi zamana bağımlı olduğu için yer biçimlerinin oluşumunda zamanın etkisi yadsınamamaktadır.

kaynak

(bkz: sırrı erinç), (bkz: jeomorfoloji) 1(istanbul: der yayınları, 2012)