osmanlı imparatorluğu'nda kahve, hem sosyal hem de siyasi etkileri nedeniyle farklı dönemlerde dört kez yasaklanmıştır. bu yasaklar, kahvenin toplum üzerindeki etkileri ve kahvehanelerin sosyopolitik rolüyle yakından ilişkilidir.
kanuni sultan süleyman dönemi (1520–1566)
osmanlı'da ilk kahvehane 1554 yılında istanbul tahtakale'de açıldı. kahvehaneler kısa sürede halkın buluşma noktası haline geldi. ancak bu mekanlar, dedikodu ve siyasi sohbetlerin merkezi olarak görülmeye başlandı. bu durum, dini otoritelerin tepkisini çekti ve kahve, "müslüman şarabı" olarak nitelendirilerek haram ilan edildi.
ııı. murad dönemi (1574–1595)
kahve ve kahvehaneler üzerindeki yasaklar devam etti. ancak halkın kahveye olan ilgisi azalmadı; aksine, kahvehaneler gizli olarak faaliyet göstermeye devam etti. bu dönemde, kahvenin haram olup olmadığına dair tartışmalar sürdü.
ı. ahmed dönemi (1603–1617)
kahve, bu dönemde uyuşturucu madde olarak sınıflandırıldı ve tüketimi dini açıdan sakıncalı bulundu. kahvehaneler, halkı camilerden uzaklaştırdığı ve tembelliği teşvik ettiği gerekçesiyle kapatıldı.
ıv. murad dönemi (1623–1640)
en sert yasaklar bu dönemde uygulandı. 1633 yılında istanbul'da çıkan büyük yangın, kahvehanelerin kapatılması için bahane edildi. ıv. murad, kahve ve tütün tüketimini kesin bir şekilde yasakladı; yasağa uymayanlar ağır cezalarla karşılaştı. padişahın, tebdil-i kıyafetle sokaklarda dolaşarak yasağa uymayanları tespit ettiği ve cezalandırdığı bilinir.
ıv. mehmed döneminde (1648–1687), kahve üzerindeki yasaklar hafifletildi. alimlerin, "kömürleşmemiş oranda kahve haram değildir" şeklindeki fetvalarıyla kahve tüketimi yeniden yaygınlaştı. kahvehaneler, halkın sosyalleştiği ve kültürel etkinliklerin düzenlendiği mekanlar olarak osmanlı toplumunda önemli bir yer edindi.
osmanlı'da kahve ve kahvehaneler, sadece bir içecek ve mekan olmanın ötesinde, toplumsal ve siyasi dinamiklerin şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. yasaklar, kahvenin toplum üzerindeki etkisini azaltamamış; aksine, kahve kültürünün daha da kökleşmesine neden olmuştur.
devamını gör...