ismet yazar profili

türkçe'nin bir ağzı. @arvedui monion ile karamanlıca harflerin standardizasyonu üzerine kafa patlatıyoruz birkaç haftadır. daha önce bu konuda çalışması olan ya da bilgisi olan biri varsa mesaj kutum açık.

"veritas dei" ile (bkz: dieu et mon droit)

kibir ve gururu yüzünden tanrıya isyan eden ve tanrı olmak isteyen lucifer'ın yanında değil tam karşısında durarak göksel savaşın başlamasına öncü olan başmelek. sonra zaten lucifer'ı tepeledi ama o ayrıntılı konu, sonra değinirim.

put mu değil mi tespitini iyi yapın. put diye güzelim roma heykellerini yıkabilirsiniz yanlışlıkla.

dua ettikten sonra telefonu şarja takarak gerçekleştridiğim şey. yatınca da 5 dakika içinde uyuyorum.

bu sabah benim de kendisinden muzdarip olduğum hatadır. kendisini devre dışı bırakarak şimdilik kurtuldum. fark ettiğim bir diğer durum ise telefonun 1 dakika içinde aşırı derecede ısınması oldu.

tesadüfen güzel bir mekanda tanıştığım ve hemen ertesi günü de burada denk geldiğim yazar. akademik alandaki hakimiyetine hayranım. kendisine rastladığım için şanslı sayıyorum kendimi. ayrıca keman çalıyor. bu vesileyle nickaltı'nın açılışını yapıyorum.

evvel zaman, içinden geçerken telefonumuzu iki elle tuttuğumuz muhit. "demetevler" ve "hastane" adlı iki tane metro istasyonu bulunur ki aslında burayı yerleşim yeri yapan da budur. neredeyse birbirine yapışmış balkonlara sahip apartmanlar vardır. evin camından komşunuzun televizyonunu seyredebilir hatta alt yazıları bile okuyabilirsiniz. hastane istasyonunun yanındaki eski otoparktan ve elif polikliniğinin gerisindeki caddeden başka arabanızı park edecek yer bulamazsınız muhtemelen. olası bir depremde apartmanların eski ve zayıf olmasından dolayı birçok apartman yıkılabilir. ankara'da el atılması gereken ilk yerlerden biridir.

bence çok şirin olan barista.

2 sene önce sanırım

katolik hristiyanların her pazar günü yapılan kutsal ayinde sesli şekilde açıkladıkları inançları. buna büyük iman açıklaması denir. ortodoks, protestan ve anglikan kiliseler büyük iman açıklamasını kutsal ayinde yapıyorlar mı bilgim yok ama katolik kilise cemaati imanı açıklarken hep bir ağızdan şu metni ezberden söylerler:
"bir tek tanrı’ya inanıyorum. yerin ve göğün, görünen ve görünmeyen tüm varlıkların yaradanı, her şeye kadir peder tanrı’ya inanıyorum. tüm asırlardan önce pederden doğmuş olan, tanrı’nın biricik oğlu, bir tek rab olan mesih isaya inanıyorum. o tanrıdan tanrı, nurdan nur, gerçek tanrıdan gerçek tanrıdır. yaratılmış olmayıp peder ile aynı özdedir ve her şey o’nun aracılığı ile yaratılmıştır. biz insanlar ve kurtuluşumuz için gökten inmiş, kutsal ruhun kudretiyle bakire meryemden vücut alıp insan olmuştur. pontius platus zamanında bizim için acı çekerek çarmıha gerilmiş, ölmüş, gömülmüş ve kutsal yazılara göre üç gün sonra dirilmiştir. göğe çıkmış ve pederin sağında oturmaktadır. dirileri ve ölüleri yargılamak için şanla tekrar gelecek ve o’nun hükümdarlığı son bulmayacaktır. peygamberler aracılığı ile konuşmuş olan, peder ve oğuldan çıkıp, peder ve oğul ile birlikte tapılan ve yüceltilen, hayatın kaynağı ve rab olan kutsal ruh’a inanıyorum. havarilerin inancına dayanan, katolik ve kutsal olan tek kiliseye inanıyorum. günahların affedilmesi için tek bir vaftizi kabul ediyorum. ölülerin dirilişini ve ebedi hayatı bekliyorum. amin"

edit: @mingxiao hatırlattı ve düzeltti: büyük iman açıklaması aslında iznik inanç bildirgesidir. iznik konsilini tanıyan bütün kiliseler bu bildirgeyi söylerler. tabi ki uygulamada farklılık olabilir.

westminster modeli'ni anlatmaya başlamadan önce birleşik krallık monarşisine ve diğer kurumlarla ilişkisine değinmek istiyorum zira model monarşiye dayanıyor. bu vesileyle monarşi hakkındaki yanlış bilgileri de ortadan kaldırmış oluruz.

dünya üzerinde çok çeşitli monarşiler geçmişten beri var oldu ve varlar. birleşik krallık (bundan sonra bk olarak bahsedeceğim) monarşisi ise anayasal bir monarşi. yani hükümdarın yetkilerinin belli bir kısmını yasama ve yürütme erkine devrettiği yönetim biçimi. bu monarşinin söz sahibi olduğu topraklar ise ingiliz milletler topluluğu bölgesi olarak adlandırılır. bu bölgenin bir haritasını aşağıda görebilirsiniz. monarşinin mevcut başı kraliçe ıı. elizabeth idir. geçmişte çok geniş yetkilere sahip olsalar da şu an kraliçe ve kraliyet ailesi sadece törensel, kısmen diplomatik ve temsili görevlere sahiptir. kraliçe aynı zamanda bk silahlı kuvvetlerinin başkomutanıdır.

kraliçe, hükûmette neredeyse hiç söz sahibi değildir. kraliçe otoritesini onun adına kullanma yetkisi, başta seçilmiş başbakan olmak üzere hükûmete ve diğer kamu kurumlarına devredilmiştir. parlamentonun açılması gibi olaylar, şahsen kraliçe tarafından gerçekleştirilse bile, kraliçenin parlamentonun aldığı kararlarda herhangi bir tasarruf hakkı yoktur.

1. yasama yetkisi kraliçe tarafından kullanılır. tabi ki kraliçe, parlamento (avam kamarası ve lortlar kamarası) tavsiyesi ve rızası ile bu kararlara imza atar. yani bu yetkinin kullanımı amiyane bir tabirle parlamento ne derse o işe onaylandı mührü basmaktır.
2. yürütme yetkisi başta başbakan olmak majestelerinin halkoyu ile seçilmiş hükûmeti tarafından kullanılır.
3. yargı yetkisi anayasa ve kanunlardan doğan hak ile çeşitli bağımsız bk yargı organları tarafından kullanılır.

özetle, bir hükümdar olarak kraliçe’nin rolü, onur vermek gibi politika dışı eylemlerle sınırlıdır. bu rol 1800’lerden beri kabul edilmektedir. 1867'de monarşi, hükûmetin "etkili parçası" yerine "onurlu parçası" olarak tanımlanmıştır.

gelelim westminster modeli'ne. modelin ismi, londra’da bulunan westminster sarayı’ndan gelir. bk tarihindeki çeşitli demokratikleşme adımları neticesinde westminster modeli zaman içinde ortaya çıkmıştır. bu demokratikleşme adımlarını kabaca üç madde ile özetleyecek olursak 1215 magna carta, 1628 ingiliz haklar bildirisi, 1689 haklar beyannamesi güzel örneklerdir. bu örneklerden bahsetmek istiyorum.

1. magna carta
büyük ferman anlamına gelir. bu adım ile hükümdarın yetkileri ilk kez kısıtlanmış ve derebeylere haklar tanımıştır. bugünkü anayasal hiyerarşik sistemin oluşmasındaki kilometre taşıdır.

2. 1628 haklar bildirisi
zaten hükümdarın savaş politikalarından haz etmeyen ve dolayısıyla finanse etmek de istemeyen parlamento, hükümdara ödenek vermeyi reddetmişti. parlamento ısrarla feshedilse de her yeni seçilen parlamento aynı görüşteydi. hükümdar-parlamento çatışmasının sonucunda haklar bildirisi imzalandı. bu bildiri, kimsenin parlamentonun kararı olmadıkça vergi ödemek zorunda olmadığı tekrar hatırlatıyordu.

3. 1689 haklar beyannamesi
bu beyanname hükümdarım keyfi hareketlerini ve yine birtakım yetkilerini kısıtlamıştır. hükümdardan parlamentoya büyük yetki devirleri bu beyanname sonucunda olmuştur. 1628’deki bildiride yer alan “parlamentodan izinsiz vergi toplanamaz” görüşü 1689’a kadar krallarca defaatle çiğnendiği için bu beyannamede bir daha belirtilmiş ve yine parlamento izni olmadan asker toplamak da yasaklanmıştır. parlamentonun kabul ettiği yasa kral dahil herkesi bağlayacaktır.

bu model başta britanya’da ortaya çıkmış olsa da zamanla diğer dominyonlara da ulaşmıştır. tabi ki milletten millete bu sistemin yapı taşları aynı kalmak üzere bazı özellikleri farklılık göstermektedir. şimdi bu modeldeki kurumların hiyerarşik yapısına değinmek istiyorum.

1. taç
bk topraklarında devletle ilişkili bütün her şey taç (kraliçe) adına yapılır. bu makama oturmak içinse mevcut bir hükümdarın ölümünden sonraki cinsiyet fark etmeksizin en büyük çocuk olmak gerekir. eğer mevcut bir hükümdar tahttan feragat ederse ve olası veliahtının yaşı küçükse taç görevleri için belirli kanuna bağlı kalarak başka bir yetişkin görevlendirilir.
bu makamdaki kişi devlet işlemlerinin hepsinden haberdar olmak zorundadır, gerekirse görüş veya önerili açıklayabilmelidir. bunların dışında hükümdar, hükûmet yetkililerinin önerileri doğrultusunda hareket etmek zorundadır. bu makam siyasi farklılıklardan üsttedir, tarafsızdır. aynı zamanda ingiltere kilisesi de bu makama bağlıdır.

taç ile hükûmet ilişkisi
bu iki pozisyonun birbirinden haberdar olması için çeşitli yollar vardır. birincisi devlet tutanaklarıdır. neredeyse devletteki bütün işlemlerin tutanaklarının bir kopyası da kraliçede bulunur. ikinci yöntem ise başbakan’ın her hafta kraliçe’nin huzuruna çıkmasıdır. bu huzura kabullerde hükümet gündemi konu edilir ve kraliçe’nin fikri alınır.

2. kraliyet danışma meclisi
bu mecliste 400’den fazla üye bulunmaktadır. bu üyelerin seçilmesi başbakan tavsiyesi ile kraliçe tarafından gerçekleştirilir. yaşayan eski ve halihazırdaki hükûmet üyeleri de bu meclisin üyesidir. bu meclis bildiri ve emir yoluyla çalışır. bu bildiri ve emirler parlamento açılışı, savaş veya barış ilanı ve güçler ayrılığına dair olabilir.

3. başbakan
bu makamdaki kişi seçilmiş de olsa yetki alanı bir noktada diğer kurumlarda gördüğü desteğe bağlıdır. gerekli durumlarda başbakan diğer bakanlıkların da görevlerini yürütebilir. bu makam parlamentoya karşı sorumludur. eğer bir başbakan eşitli nedenlerden dolayı görevi bırakırsa bir sonraki seçime kadar makama oturacak kişiyi hükümdar seçer. kağıt üstünde hükümdar gönlünden geçen kişiyi atayabilmekte ise de pratikte öyle değildir. avam kamarası’nda çoğunluğa sahip partinin lideri hükümdar tarafından atanır.

4. hükûmet
britanya’da yazılı bir anayasa olmadığı için hükûmetin çalışma şekli hakkında kesin sınırlar çizilmemiştir. her hükûmetin kabine odaklı mı yoksa başbakan odaklı bir eğilim göstereceği tamamen başbakan ve bakanların tutumlarına bağlıdır. kabine üye sayıları yine kesin şekilde belirtilmemiştir. kabine başbakan ile şekil alır. yine bakanların ataması hükümdarda olsa da uygulamada başbakan bu kararları alır. başbakan kabine üstünde tam yetkiye sahiptir ancak unutulmamalıdır ki kabine ve parti desteği olmadan da başbakan makamında kalamaz.

5. parlamento
avam kamarası ve lortlar kamarası olmak üzere iki kanattan oluşur.

ı. avam kamarası
ilk başta 14. asırda ingiliz avam kamarası ile başlayan bu kurum daha sonra iskoçya ile birleşme sonucunda bk avam kamarası hâline gelmiş ve irlanda’nın bağımsızlık kazanmasıyla birlikte bugünkü hâlini almıştır. seçilen parlamenterler partilerini desteklemek mecburiyetinde değildir. her partide belirli parlamenterler “whip” olarak belirlenip parlamenterlerin partilerinin odakları lehine hareket etmesini sağlayan bir sistem vardır.
hükûmetin avam kamarasına karşı olan sorumluluğu lortlar kamarasına göre olandan önce gelir. başbakan da avam kamarası üyesidir. yapılacak olan kanunların içeriğini kabine belirlese de kanun tasarıları avam kamarasından geçmediği sürece yasal zemine kavuşamayacağı için avam kamarası ile kabine arasında destek vermek/vermemek şeklinde bir ilişki vardır.

ıı. lortlar kamarası
çıkış noktası “büyük konsey”e kadar dayandırılabilen bu kamaraya 17. asıra kadar yalnızca kilise mensubu bazı görevliler ve toprak sahipleri kabul ediliyordu. 1688’e kadar yasamanın temeli olarak görülen bu kurum muhteşem devrim sonrası parlamento üstünlüğünün kabul edilmesiyle yasamadaki etkileri avamlar ile eşit olarak değerlendirildi. bu kamaraya mensuplar genelde atamayla görev alırlar ayrıca soya dayalı olarak da bu kamaraya üye olunabilmektedir. zaman içinde soya dayalı olmayan lortluk tahsisi ile soya dayalı olan lortluk tartışılmaya başlanmıştır ve soy ile lort unvanını alan üyelerin sayısı azalmıştır.

bütün bu yazdıklarım aşağıdaki diyagram ile daha iyi anlaşılacaktır.


kullandığım kaynaklar:
ı. ilgili vikipedi makaleleri
ıı. parlamenter hükümet sistemi olarak “westminster modeli” britanya örneği üzerinde bir denem, araştırma görevlisi sezen kama, mühf-had, c.22, s.2
ııı. new labour and the civil service reconstituting the westminster model, david richards

ar. gör. sezen kama’nın yazısından özellikle kurumlar hiyerarşisi kısmında çokça faydalandığımı belirtmek isterim.

1727'de büyük britanya ve irlanda krallığı kralı, brunswick-lüneburg dükü ve kutsal roma imparatorluğu elektörü 2. george'un taç giyme töreni için bestelenen eser. handel'in en bilinen eserlerindendir. o günden bugüne 2. george'un haleflerinin taç giyme törenlerinde söylenir.

avustralya, kanada, yeni zelanda, antigua ve barbuda, bahamalar, barbados, belize, grenada, jamaika, papua yeni gine, saint kitts ve nevis, saint lucia, saint vincent ve grenadinler, solomon adaları, tuvalu ve birleşik krallık (iskoçya, kuzey irlanda, galler, ingiltere) gibi ikinci elizabeth ve onun haleflerini hükümdar kabul eden ülkeleri tek çatı altında belirtmek için kullanılan terim.

kötü düşünene yazıklar olsun diye tercüme edilebilecek fransızca vecize. tarihçi elias ashmole'a göre bu söz ingiltere kralı ııı. edward'a dayanmaktadır. anlatılana göre crécy savaşı'ndan sonra şehrin düşüşünü kutlamak için calais'de düzenlenen bir baloda 3. edward, joan of kent ile dans ederken kadının jartiyeri düşüverince jartiyeri yerden almış ve kendi dizine geçirmiş ardından şöyle söylemiştir: "honi soit qui mal y pense. tel qui s'en rit aujourd'hui, s'honorera de la porter." yani motamot çeviri yapmazsak, kötü düşünene yazıklar olsun gün gelecek buna gülenler daha sonra bunu takmaktan onur duyacaktır, diye söylediği rivayet edilir. bazı çevreler için bu hikaye uydurmadan ibarettir.

daha sonralarıysa yine ııı. edward tarafından dizbağı nişanı (order of garter) verilmeye başlanmıştır. nişanın armasında başlıktaki söz bulunur ve en prestijli birleşik krallık şövalye nişanıdır. jartiyer-garter-dizbağı arasındaki bağlantı sayesinde söz ile nişan hakkında çıkarımlar yapılabilir. nişan, ingiltere'nin koruyucu azizi olan saint george'a adanmıştır. dizbağı nişanına layık görülenler arasında sultan abdülmecid ve sultan abdülaziz'in de olması ilgi çekicidir benim açımdan.

avrupa monarşilerinin tarihi ve bileşenleri ile ilgili sözlükte pek başlık olmaması sebebiyle sıklıkla yapacağım eylem. ilgi alanımdan başlıklar oluşturmak hoşuma gidiyor.

"tanrı ve benim hakkım" anlamına gelen fransızca vecize. bu vecizeyi aslan yürekli richard, gisors savaşında fransa kralı 2. philip'e karşı tacını sadece tanrıya borçlu olduğunu belirtmek için söylediği rivayet edilir. söz zaman içinde kraliyetin düsturlarından biri haline gelmiş ve kendine birleşik krallık kraliyet armasında, pasaportlarda, yer bulmuştur.

edit: linkler patates olmuş, düzelttim.

türlü sebeplerdir. aslında birkaç sebep sayılabilir ama (bkz: magna carta) bir kilometre taşıdır bu konuda. diğer sebeplerin arasından sivrileni de birleşik krallık halkının "bazı şeyleri" içselleştirmiş olması ki bunun en büyük örneği de krallıkta bütün bir anayasal metin bulunmamasıdır. zaman içinde avam ve lordlar kamarasının da hükümdardan üstün konuma gelmesi ülkedeki monarşiyi kimilerine göre daha katlanılabilir kılmıştır. tabi ki lord altrincham'ı da unutmamak gerek. bugün bazı şeyleri konuşuyorsak kendisinin buckingham sarayı'na sunduğu eleştirilerin bunda payı göz ardı edilemez.
ekleme: kraliyet ailesi mensuplarının siyasi konularda neredeyse hiç görüş bildirmemesi de sebeplere güzel bir örnek.

nihavend makamında, usûlü düyek olan şarkı. güftesi fuat edip baksı'ya, bestesi ise arif sami toker'e aittir. buradan bir icrasını dinleyebilirsiniz fakat ayşe taş'ın icrasını da dinlemenizi şiddetle tavsiye ederim.

sekiz zamanlı bir türk mûsıkîsi usûlüdür. 8/8 ve 8/4'lük değerlerde vurulur. 8/4'lük haline ağır düyek denir.