patagonyalı yazar profili

tam istediğim konu işte. bir kere şu '' küresel ısınma '' saçmalığını bir kenara atalım artık. yeter harcanılan paralar, ömürler.

şimdi arkadaşlar; dünyanın geçmişinden bugüne ortalama sıcaklığı artıp azalıyor. bu döngü devam ediyor ve devam edecek.
tıpkı dinozorlar zamanında yağmur ormanı olan kutupları çıkardığımızda ortalama sıcaklığın 60 derece olması gibi.
günümüzde 12- 13 derece ortalama ile yaşıyoruz.


bu grafik 600 milyon yıllık bir diyagramdır. buzul çağlarında ortalama sıcaklık 10 derecenin altında kalmıştır.
daha kısa vadede sıcaklık takibi ve gelecek için bir fikir edinmek için amo index'ini kullanırız. nedir bu index ? atlantik okyanusu salınımı diyagramıdır. yıllarca azalıp artan bir ivmesi vardır ve kuzey yarım kürenin kış mevsimi ile doğrudan bağlantısı vardır.

dolayısıyla 80'lerin sonuna doğru başlayan artış artık düşüş eğilimindedir. bu düşüşe bağlı olarak artık eski kışları tekrar yaşama ihtimalimiz vardır. bunu kimse inkar edemez. ( küresel ısınmacılar hariç )
küresel ısınmayı insanlar şöyle anlıyor; dünya ısınacak ! her şey ölecek ! su falan kalmayacak ! bu. maddenin yasasına aykırıdır bu bir kere. hiç bir madde yok olamaz, sadece hal değiştirir.

1954'de ise soğuma tarafındayken bu görüntüler ortaya çıkmıştı. yine olmaması için hiç bir neden yok. (bkz: sibirya termik yüksek basıncı) güçlenmeye başlayacak zamanla ve kışlarımız daha enteresan hale gelecektir. şimdilik bu kadar dostlar.

iskandinav ülkelerinin tamamında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanmaz.
kutup dairesinde 6 ay gece ve gündüz yaşanır.
dünya'nın eksen eğikliği 23 derece 27 dakikadır.
dolayısıyla 6 ay gece ve gündüz yaşanan yerler 67. enlemden başlar.

abd'nin alaska eyaleti ile rusya arasındaki boğazdır.
65°49'41 kuzey enleminde bulunduğundan dolayı kış mevsiminde yüzeyi donmaktadır.
bir iddiaya göre uygur türklerinin bering boğazını kullanarak amerika kıtasına geçtiği söylenir.
bu iddiaya sebep olan bilgi ise kızılderililerin yaşam tarzı ve etnik yapısıdır.

malûm, istanbul için kar mujdesi verildi.
şimdi anlatacağım ise özellikle hafta sonu görülmesi muhtemel bir doğa olayıdır.

deniz etkisi veya sea effect snow olarak da bilinen doğa olayı için bir kaç bir şey yazayım.

deniz etkisi yağış(sea effect rains) yüksek basınç etkisindeki kuzeyli akımların taşıdığı soğuk hava kütlesinin(cp) kendisine göre sıcak olan deniz veya göl üzerinden geçmesiyle, ısı ve nem kazanmasıyla ortaya çıkan kararsızlık sonucuda oluşurlar. dengesiz hava engebeli yüzeylere, kıyılar ve tepeler gibi yerlerde hareket ettirildiğinde sonunda bulut oluşumu ve yağışa neden olur.
öncelikle deniz üstünden ( yıldız, poyraz yönünden ) sert bir rüzgar esmesi ve bu rüzgarın 850 hpa ( 1500 metre ) civarı sıcaklığının denizden en az 13 - 14 derece daha az olması gerekir.
dolayısıyla yer yüzeyinin 0 , denizin de 10 derecenin altında olması muhtemeldir ki 850 hpa sıcaklığı da -8 veya daha soğuk olur.

bu sayede sert esen çok soğuk rüzgarlar, denizden topladığı nemle birlikte kara parçasına kar yağışı bırakmaya başlar.
ve bu koşullar devam ettikçe kar da yağmaya devam eder.

deniz etkisi kar yağışında kar, aralıklarla ama yoğun yağar. hava bir açar bir kapar.
bafta sonu da karadeniz sahil şehirlerinde gözlemleyebilriz.





not: #bilgi kategorisine taşıyabilirseniz sevinirim.

malûm kış mevsimindeyiz. haberlerde '' kar geliyor '' diye duyduğunuzda bilin ki sibirya'dan soğuk yola çıktı geliyor demek.
şimdi biraz ayrıntılarıyla sibirya termik yüksek basıncının karakteristik özelliklerini yazacağım.

ülkemize soğuk hava dalgaları sibirya kökenli ataklarla gelir.
bakanlardan gelen soğuk ve yağışlı hava dediğimiz sistemler, sibirya'dan balkanlara sarkan soğuk havanın dünyanın dönüş hareketiyle doğuya hareket ederek ülkemizi etkiler.
kışın nasıl geçeceğini bu termik kökenli basıncı izleyerek tahmin edebiliriz.
kısacası; sibirya güçlü -> kış karlı ve soğuk.
sibirya zayıf -> kış ılık ve kurak.
tabiki genellememek lazım ama yüksek ihtimal diyebiliriz.


* ülkemizde doğu ve kuzeydoğudan sokulan termik kökenli yüksek basınç alanıdır.
* türkiye’yi sadece kış aylarında doğu anadolu ve balkanlar üzerinden sarkarak etkiler.
* az fakat etkin kar yağışı ile soğuk ve ayazın fazla olduğu hava tipini simgeler.
* balkanlardan sarktığında azor yüksek basıncı ile birleşerek izlanda alçak basıncı’nın türkiye’yi etkilemesine izin vermez. bu nedenle uzun süreli, sakin ve soğuk kış koşulları yaşanır.

bu görselde bugünün 850 hpa sıcaklık sinoptiği
göründüğü üzere soğuğun kaynağı sibirya.

maddenin gaz halden katı haline ( sıvılaşmadan ) geçmesidir.
süblimleşme olayının tam tersidir.

abd'nin kuzey batısında kanada ve alaska olmasından dolayı, vortex'in rahat hareket ederek meksika'ya kadar inebilmesi sonucu oluşmuş hava olayıdır.
rocky dağlarının kuzey - güney doğrultusunda uzanması sonucunda da batının nemli ve sıcak havası orta eyaletlere gelemez. gelse bile dağ torku etkisiyle soğuyarak gelir.
bundan dolayı atlantic oscillation salınımının pozitif fazda olduğu dönemlerde, kutup vortexi en rahat abd'yi görür ve etkisi altına alır.
olağan dışı bir olay değildir aslında.

polar vortex

meksika körfezinden başlayarak britanya'ya ve izlanda'ya kadar ulaşan okyanus yüzeyi sıcak su akıntısıdır.
eğer bu akıntı olmasaydı 60. enlemlerde bulunan britanya ve izlanda , sibirya gibi bir iklimi olurdu.
bu akıntı sayesinde batılı alize rüzgarları ülkemize kadar yağışları taşıyor.
ingiltere ile ayni enlemde bulunan kanada ile kışın 30 dereceye yakın farklar oluşur.
bunun bir nedeni de kuzeydoğu amerika'da etkili olan labrador soğuk su akıntısıdır.
kanada'da okyanus donarken, britanya'da + dereceler görülür.

2 şubat 1929'da istanbul'lular ani ve şiddetli bir kar yağışı ile karşı karşıya kaldılar. tipi yüzünden vapurlar işleyemedi, tramvaylar çalışamadı. şehrin çevre ile bağlantısı kesildi. sıcaklık eksi 12 dereceye kadar düştü. evlerin çatılarında bir metreden fazla buzlar oluştu. istinye önlerinde boğaz buz tuttu. eyüp civarında haliç dondu. ayrıca kâğıthane deresi, göksu, kurbağalıdere ve terkos gölü tamamen buz tuttu.
ara sıra güneş çıkar gibi olduysa da kış bir türlü gitmiyordu. 1 mart 1929 günü istanbul boğazı karadeniz'den gelen buzların istilasına uğradı ve boğaz dondu. boğaz bir anda buz istilasına uğrayınca vapurlar işleyemedi. martın ikinci haftasında havalar biraz ısındı ve buzlar da eridi.

meteorolojik diyagramlar, ortalama 10 ile 14 gün arası tahminlerde kullanılan diyagramlardır. bir çok çeşit diyagram kullanılmaktadır.
atmosfer, stratosfer, sst ( sea surface temperature ) deniz yüzeyi sıcaklığı, skew-t ( vertikal diyagramlar ), uzun yıllar diyagramları vs gibi.

örnek vermek istediğim ise süper bilgisayarların çalıştırması sonucu günde 4 defa çıktı verdikleri tahmin diyagramı.
aşağıda gördüğünüz diyagramda; 850 hpa ( 1600 metre civarı ) , 500 hpa ( 5500 metre civarı ) ve precipitation ( yağış ) için 32 farklı permütasyon ile ortaya çıkan sonuçlar görülmektedir.
ana senaryo ( en güçlü ihtimal ) siyah renk ile belirtilen kalın çizgidir.
kontrol senaryo ( en düşük ihtimal ) koyu mavi ile belirtilmiştir.
averaj ( bütün senaryoların ortalaması ) ise kalın kırmızı çizgi ile belirtilmiştir.
en altta görülen yağış diyagramı ise mm cinsinden tahmini yağışı belirtiyor.

örnek verdiğim ise istanbul'un güncel diyagramıdır. bu diyagrama göre; önümüzdeki 3 gün yağışların etkili olacağı gözüküyor. nisan ayının ilk haftasında ise bir ısınma söz konusu. uzun vadede ise ay ortasında tekrar üşüyebiliriz gibi gözüküyor. tabi görüldüğü gibi çizgiler gitigde birbirinden uzaklaşıyor, bu da olasılıkları göstermiş bulunuyor. bundan dolayı 3 günden daha uzun vadede yapılan tahminlerin tutarlılık yüzdesi düşer.

ao ve nao olarak bilinen bu salınımların ne olduğunu paylaşacağım sizlerle.
ao yada arktik salınım. illa ingilizcesini bilip hava atacağım derseniz arctic oscillation. kuzey yarım kürenin kutba yakın enlemlerinde hava çok soğuktur. bu soğuk hava ağır olduğu için yüzeye çöker. buna bağlı olarakta yer seviyesinde bir yüksek basınç, onun üstünde de alçak basınç oluşur. biz bu alçak basınca polar vortex diyeceğiz. bilirsiniz ki, alçak basınçlar havayı saatin ters yönünde çevirir. ve havayı bir nevi etrafına sarar. işte bu polar vortex ne kadar kuvvetli olursa, kutuplardaki soğuk havayı da çevresine sarar ve güney enlemlere kaçmasına engel olur. buna pozitif ao diyoruz. polar vortex’in güçlenemeyip soğuk havayı etrafına saramadığı, soğuk havanın güney enlemlere kaçabildiği durumda ise negatif ao görülür.



ao türkiye’ye doğrudan etki yapmaz. dolaylı yollardan etkiler. ao kuvvetli negatif durumundayken, soğuk hava bizim biraz daha batımıza inecektir. soğuk havanın deniz üzerinden ve sıcak kara üzerinden geçmesiyle kıta avrupası ve akdeniz havzasında alçak basınçlar üretecektir. bizde bu alçak basınçların sağında kalacağımız için genelde yağışlı ve ılık günler görürüz. kuvvetli pozitif durumunda akdeniz havzasında yüksek basınç hakimiyeti olur, türkiye soğuk ve yağışsız günler geçirir. ao nötre yakın değerlerinde kar fırtınası görülmesi olasılığı yüksektir.



nao yada kuzey atlantik salınımı. bunun da illa ingilizcesi bilip hava atacağım derseniz north atlantic oscillation. bildiğimiz üzere azor adaları ve izlanda civarında yarı-kalıcı basınç alanları vardır. azor adaları civarında yüksek basınç, izlanda civarında alçak basınç vardır. nao endeksi, bu iki bölge arasındaki basınç farkını söyler. iki bölgedeki basınç değeri de uzun yılların ortalamasına yakın olursa nao endeksi nötr olacaktır. (0’da diyebilirsiniz aynı şey. kafanıza göre takılın.) eğer iki bölgede normalden güçlüyse, yani azor yüksek basıncı daha yüksek, izlanda alçak basıncı daha alçak ise nao pozitif olacaktır. eğer iki bölgede normalden zayıfsa, yani azor yüksek basıncının orda alçak basınçlar, izlanda alçak basıncının orda yüksek basınçlar var ise nao negatif olacaktır.



ao ve nao değerlerine göre oluşabilecek durumlar;

ao indexi pozitif ve negatif fazlarındaki basınç dizilimi


nao indexi pozitif ve negatif fazlarındaki basınç dizilimi


bu indexlerin güncel diyagramı
ao


nao


bu endekseler kış mevsiminde etkili olan salınımlardır. kışın nasıl geçeceği yönünde önümüze ışık tutar.

3 boyutlu nesne modelleyen, tasarım yapabilen, compositing yapabilen sanatçıdır. çağımızda artık teknoloji ile yapılan filmler, reklamlar vs artık 3d dünyasında yaratılıyor. her şeyin daha mükemmel görünmesini ve albenisi yüksek hale gelmesini sağlayan bu sektör, ülkemizde de hızla büyümektedir. eğitimi şimdilik eskişehir anadolu üniversitesi ve maltepe özel üniversitesi'nde verilen animasyon dalı, ileride daha da yayılacaktır. benim de 10 yıla yakın çalıştığım bu sektör ile alâkalı olan bu meslek ile ilgili az biraz bilgi paylaşmak istedim.
genelde iş kısımlarında ayrı ayrı çalışırlar.
* hardsurface modelling ( katı modelleme veya endüstriyel modelleme )
*character design and modelling ( karakter tasarımı ve modellemesi )
*animating ( modellenen nesne veya karaktere animasyon yapılması )
*compositing ( yapılan animasyonun doğru ışık ve fps düzeyinde düzenlenmesi )
* rendering ( compositing sonrası render alma )
*retouch ( final dokunuşları )
diye kategorize edilebilir.

3d artist bunlardan en az 2'sini ileri düzeyde yapabilmelidir. hepsini ileri düzey yapabilenlere zaten senior denilir.
türkiye'de sadece eskişehir anadolu üniversitesinde animasyon bölümü bulunmaktadır.
üşkemizde bu işte çalışanlar genelde tutorial'lar ile öğrenmektedir.

bilinen programlar ise ;
3ds max, 3d maya, arnold, mudbox, nuke diyebilirim.

latince'de "çubuk" anlamına gelen ve bulut tanımlamasında kullanılan bir kelime. bulutun alt tabanına bitişik olarak görülen fakat yere kadar uzanmayan yağış demeti, aşağıya doğru sarkan yağış çubukları için kullanılan terim.

buluttan ayrılan su veya buz parçacıkları yere ulaşamadan havada buharlaştığı için bu görüntüye neden olur. uzaktan bulutun görüntüsü baca buluta veya hortuma benzer.

virga olayı daha çok cirrocumulus, altocumulus, altostratus, nimbostratus, stratocumulus, cumulus ve cumulonimbus bulutlarıyla beraber görülür.

ülkemize, güneydoğu yönünden giriş yapar. sıcak bölgelerden geldiği için oldukça sıcak havayı getirir. yaz aylarında, havanın aşırı ısınmasına neden olur. termik olan yani sıcaklık ile oluşan bu basınç değişken değildir, yıl boyunca, bulunduğu bölgede sabittir.
libya veya mısır üzeri gelen sıcak hava ile farkı vardır. daha nemli ve daha uzun süre etkili olabilir.
13 temmuz 2000 tarihinde istanbul'da şile ilçesinde 46 derece ölçülmüştür. güneşin altında 50 dereceyi gördüğümü hatırlarım.


*aşırı çöl sıcakları yaşanmasına sebep olur.
* genellikle yaz aylarında, karaların fazla ısınması nedeniyle oluşur, termik kökenlidir.
* yaz başlarında, atmosferin üst tabakaları soğuk kalacağı, yer yüzeyi çabuk ısınacağı için ani gök gürültülü ve sağanak yağışlara neden olur.
* ülkemizin denizlerinde kuzeyli esen yaz rüzgarlarına destek olur. dolayısıyla nem oranı artar.

bir çeşit bulut türüdür. yaklaşık 6000 metrede bulunurlar. jet akımların getirdiği nemin yoğunlaşması sonucu oluşurlar. buz kristallerinden oluşan bu bulutlar ganelde 1 ya da 2 gün sonra gelecek yağışı haber verirler.

malum, fırtına mevsimi açıldı, bugün mevsimin ilk dolu yağışını istanbul'da yaşadık. ben de bu fırtına mevsimi ile ilgili bir kaç şeyden bahsetmek istedim. şimdiden keyifli okumalar.

kendi etrafında dönme, uzun ömür ve yoğun dikey-yukarı hareketlerle tanımlanan kuvvetli oraj. süper hücreler neden oldukları büyük çaptaki dolu taneleri ve doğrusal rüzgar nedeniyle oldukça fazla hasar yaratırlar ve yaşamı olumsuz yönde etkilerler.

sıcak ve nemli hava ile birlikte soğuk esen rüzgar sayesinde oluşan ani karşılaşma sonucunda önce yatay, sonra dikey olarak da dönmeye başlar ve hücre yağışları başlar.

kararsızlık kat sayısının büyümesi ile dolu tanelerinin büyüklüğü doğru orantıda olur. yani ağırlıkla yere düşmeye çalışan dolu taneleri, alçak basıncın gücüyle tekrar yükselir ve etrafında bir kat daha buz tabaksı oluşur. dolayısıyla dolu taneleri bu git gel sayesinde büyür.

2017’de temmuz ayında istanbul’u vuran süper hücrede dolu taneleri mandalina büyüklüğüne kadar büyümüştü ve ağır hasarlara yol açmıştı.


süper hücrelerde yağış başlamadan önce de bazen hortum da meydana gelebilir ve şiddeti f1 ( 120 km/h ) dan f5 ( 500 km/h)’a kadar çıkabilir.

2 ağustos 2014'te istanbul kasımpaşa'da zarar veren hortum f1 kategorisinde yer alır.
hortumlar km/h seviyesine göre 6 seviyedir. seviyeler f ile belirtilir.

64–116 bazı bacalar ve ağaç dalları zarar görür. (f0)

117-180 zayıf çatıları uçurur, ağaçları yıkar. (f1)

181-253 ağaçlar köklerinden sökülebilir. (f2)

254-332 sağlam yapıların çatıları uçabilir, duvarları yıkılabilir. (f3)

333-418 sağlam binalar dahi yıkılabilir. (f4)

419-512 binalar yerinden kopar, otomobillerin uçtuğu görülür. (f5)

bu da çektiğim fotoğraf

jet akımları olarak da bilinen bu güçlü rüzgârlar, ortalama olarak ;
*1000 – 1500 mil uzunluğunda ,
*150 – 200 mil genişliğinde ,
* 10.000 – 15000 feet kalınlığında oluşuyor.
rüzgâr hızı: bir rüzgâr akımın jet akımı olarak adlandırılması için jet ekseninde rüzgâr hızının en az 60 knot olması gerekir. 250 hpa seviyesinde olan bir jet akımında rüzgâr hızı 60 ila 100 knot arasındadır. ancak zaman zaman jet çekirdeğinde rüzgâr hızı 120 ila 150 knot’a kadar çıkabilir. 150 knot rüzgâr hızına sahip jet akımları kuvvetli akımlar olarak değerlendirilir. rüzgâr hızının 250 knot’a kadar ulaştığı jet akımlarına çok seyrek rastlanılır ancak 300 knot hıza sahip jet akımı tespit edilmiştir.



polar ön akımlar 45 - 65 kuzey / güney 300 hpa - 30000 feet seviyesinde
sub tropical akımlar 20 – 40 kuzey / güney 200 hpa – 45000 feet seviyesinde
ekvatoral akımlar 10 – 15 kuzey / güney 100 hpa – 55000 feet seviyesinde
polar akımlar 70 – 80 kuzey / güney 50 hpa 75000 feet seviyesinde
yer alır. yani her enlemde farklı seviyelerde yer alırlar.




jet stream'in belirtileri
bir jet stream alanını görerek tanımlamak çoğunlukla zordur. ancak jet streamin oluştuğu seviyedeki hava biraz nemli ise bu durumda jet ekseni civarındaki kuvvetli düşey hareketler mevcut su buharının civardaki çok soğuk hava nedeni ile buz kristalleri haline dönüşerek sirrüs bulutlarının teşekkül etmesine sebep olur (süblimleşme).
jet stream sirrüsleri, rüzgârların iyi izlenmesi halinde antisiklonik dönüş yapan kısımlarda oldukça sık gözlenebilir. jet streamin siklonik dönüş yaptığı yerlerde ise ender olarak sirrüs bulutları görülebilir.



jet akımlar ne işe yarar ?
dünyanın ekvatordan kutuplara doğru azalan şekilde ısınması ile dünya üzerinde sıcaklık farkı oluşmasını sağlanır. ekvatorda ısınan hava kütlesi ısınma ile yükselerek kutuplara doğru hareket eder. yeterli soğuma ile hava tekrar yeryüzüne dönerek yeniden ısınır ve döngü devam eder. jet akıntısının en önemli özelliği, kutuplardan ekvatora veya ekvatordan kutuplara esmesi durumunda hava sıcaklığı değişimine neden olmasıdır.



jet akımlar dünyanın dönüş yönünde eserler. kışın polar akımlar daha güneye yaklaşıp, soğuk havayı taşırken, yaz mevsiminde daha kuzeye çekilirler. polar vortex’in oluşmasında en etkili etmen de bu rüzgârlardır.
genellikle hava yolu taşımacılığında sıklıkla kullanılır bu rüzgârlar.

#bilgi

dağ torku diye bir meteorolojik olay vardır.

kuzey - güney doğrultusunda uzunan sıra dağlar ve dağ topluluğu etkisiyle oluşan bir basınç olayıdır.

dünya'nın dönüş momentumu ile ( doğuya doğru ) , sakin havanın hakim olduğu zamanlarda sıcak ve sakin hava olan yerdeki havayı dağlara doğru yükselmeye zorlar.

bu zorlamayla yükselen hava soğumaya başlar.
soğuyan hava dağın batı yamacından, ağırlığının etkisiyle daha hızlı yere doğru çöker.

sonuç olarak çöken soğuk hava nedeniyle dağın veya sıra dağların batısında yüksek basınç merkezi oluşur.

ülkemizi etkileyecek bir dağ momentumu, himalayaların batısında ara ara oluşur.
peki o kadar uzaktan ne zararı olur ?
maalesef o yüksek basınç merkezi kuvvetli ve uzun süreli olunca yurdumuzda yağış oluşumunu olumsuz etkiliyor.

himalayalar'da, ant dağları, rocky dağları genellikle dağ torku oluşumuna uygundur.

meteoroloji'de " sıcaklık terslemesi olarak da adlandırılan bir hava olayıdır.
normal şartlarda her 100 metrede sıcaklık 0.5 derece azalır.
ama bazen bu şartlar tersine dönebiliyor ve alçak kesim, yüksek kesimden daha soğuk olabiliyor.
genellikle kışın meydana gelen bu olay , etrafı dağlarla çevrili olan veya bir tarafında dağ olan yerleşim yerlerinde vuku bulur.
yüksek basıncın etkili olduğu günlere , soğuk havanın baskısı ile yer seviyesinden yükselmeye çalışan sıcak hava bir katman oluşturur.
bu sayede bu sıcak katmanın etrafından yere inen soğuk hava yüzünden yer seviyesi hızla soğur.
örneğin: cengiz topel havalimanında sıcaklık -5 derece iken , kartepe 1500 metrede sıcaklık 0 derece olabilir.





bu görselde bu gece için enverziyon risk oranları tahminleri yer almaktadır.