1.
ismi, gelenekleri korumak ve dünyadan arınmak gerektiğini ifade eden, kökleri 1500’lü yılların başında isviçre’ye dayanan, dini inançları protestanlık olan, modern yaşamdan kendilerini soyutlamış topluluk.
basit bir yaşama inanırlar, otomobil, telefon, elektrik vs. gibi modern yaşamın sunduğu aletleri kullanmazlar.
basit bir yaşama inanırlar, otomobil, telefon, elektrik vs. gibi modern yaşamın sunduğu aletleri kullanmazlar.
devamını gör...
2.
sakalları olmakla birlikte, bıyık bırakmazlar. bunun sebebi ise katolik şövalyelerinin bıyık bırakma geleneğidir.
devamını gör...
3.
1800'lü yıllarda yaşayan insanlardır bunlar. ha anlatım bozuklugu var biraz şöyle diyelim ; bu insanlar teknolojiyi redderler.
2010 yılında bile 1800'lü yıllardaki gibi yaşarlar. elektrik falan nedir bilmezler. teknolojiyi tümüyle reddeden bir hıristiyan tarikatının mensupları olan amishlere bugün pennsylvania, ohio, indiana başta olmak üzere abd’nin birçok eyaletinde rastlamak mümkün.
sayılarının 170 bin civarında olduğu tahmin ediliyor.1800'lü yılları anlatan film sahnelerinden fırlamış gibi giyinen amishler, hala avrupa'dan amerika kıtasına göç ettikleri günkü şartlarda yaşıyorlar.
hatta seneler önce, apandisti patlayan amish bir çocuk ölmüş doktora gitmeyen, dua ile iyileşeceğini düşünen ailesi mahkemeye çıkarılmıştı.
2010 yılında bile 1800'lü yıllardaki gibi yaşarlar. elektrik falan nedir bilmezler. teknolojiyi tümüyle reddeden bir hıristiyan tarikatının mensupları olan amishlere bugün pennsylvania, ohio, indiana başta olmak üzere abd’nin birçok eyaletinde rastlamak mümkün.
sayılarının 170 bin civarında olduğu tahmin ediliyor.1800'lü yılları anlatan film sahnelerinden fırlamış gibi giyinen amishler, hala avrupa'dan amerika kıtasına göç ettikleri günkü şartlarda yaşıyorlar.
hatta seneler önce, apandisti patlayan amish bir çocuk ölmüş doktora gitmeyen, dua ile iyileşeceğini düşünen ailesi mahkemeye çıkarılmıştı.
devamını gör...
4.
neyse ki bu insanlar "amish cihat örgütü" falan gibi uğraşlara girmezler. kendi hallerinde takılırlar. ha, din denen afyonun etkisindedirler ama sağa sola bulaşmazlar.
devamını gör...
5.
amish(?), amiş, amişler. ve komün yaşamdan enstanteneler
amish kullanımı türkçeye "amiş" olarak geçmesi sebebiyle yanlıştır. amişler kullanımı ise neyden bahsettiğinize göre yer yer doğru ya da yanlış olabilmekte. bu da bizim dilimizde bir topluluğa eklenen -ler -lar'dan kaynaklanıyor. amiş zaten bir topluluk ismi olduğundan, ben de tekil kullanılması gerektiği taraftarıyım.
amiş, bir hristiyan mezhebi ve aynı topluluğun mensuplarına verilen isim. yahudiliğe benzer bir yanları var zira kendi aralarında eşleşmekte ve dışarıdan biriyle çocuk yapmamaktalar. buraya gelmeden önce hadi tarihlerine bir göz atalım.
amiş, incil'deki öğretileri katı bir şekilde kabul eden ve hz. isa'nın hayatını idol olarak kabul eden, hayatlarını 18. yüzyıl standartlarında sürdürmekte olan kimseler. aslında hayatlarına avrupa'da başlamış olan bu topluluğun ilk dönemlerinde isviçre'de, protestanlığın bir örneğini sergileyen amiş bireylerinin başında jakop amman varmış. görmüş oldukları baskı ve zulüm sebebiyle göç etmek durumunda kalmışlar. bu göçün temel sebeplerinden biriyse, çocuklarının 18 yaşından önce vaftiz edilmelerine karşı olmalarıymış. aşağıda bu konuya daha detaylı değineceğiz.
günümüzde büyük çoğunluğu ohio, kanada, indiana ve pensilvanya'da yaşamakta. komün bir hayat sürmekte olan amiş bireyleri, amerika'da olmalarına rağmen izole yaşamlarından dolayı hala hollanda'daki lehçeye yakın olarak "niederdeutsch" dilini kullanmakta. yani almanya'nın kuzey kesimlerindeki insanların konuştuğu "düşük almanca". bu da ayrı bir araştırma konusu olarak kalsın.
dış görünüşleri... bizlere nostaljiyi yaşatacak türden, kadınları ve erkekleri her daim sade ve şık. erkekler zamanın büyük çoğunluğunda takım elbise; kadınlar ise uzun ve sade elbiseleri tercih etmekte. evli erkeklerin sakalları uzun olmasına rağmen, bıyıklarını kesmekteler.
biraz da günlük yaşamları ve amiş geleneklerinden bahsedelim.
teknoloji, komün hayatlarının bir parçası değil. teknolojiden kesin olarak uzak durmayı tercih etmekteler. ulaşımlarını ağırlıklı olarak bisikletle ya da at arabalarıyla sağlamaktalar. elektrik olmadığı için tarımda ya da genel anlamda üretimde, insan gücü ya da insan gücüyle çalışan basit makineler kullanmaktalar.
yine komün yaşamın cilvelerinden biri olarak, toplum içerisinde bir iş bölümü söz konusu. amiş erkekleri tarım ve hayvancılıkla ev ihtiyaçlarını karşılıyor, kadınlarsa ev ve çocuklarla ilgileniyor. her birey dünyevi yaşantısını ailesine ve içinde bulunduğu topluma adıyor. evlilik demişken, bu kadar katı ve dindar bir toplum içerisinde elbette gençlerin flört, sevgililik gibi kavramlardan uzak olduğunu da belirtmek gerekiyor. genellikle 20 yaşına gelmeden evlenen bireyler, birbirlerini ya kilisede gerçekleşen ayinlerde, ya cenazelerde ya da görücü usulü tanıyıp evleniyorlar.
amiş gelenekleri her ne kadar katı olsa da, çocuklarını bununla zorunlu tutmamaktalar. 18 yaşına gelen bir amiş gencine, tarikatın bir üyesi olup olmayacağı soruluyor. burada kalmayı seçerse tüm bu gelenek ve kuralları da kabul etmiş oluyor; reddederse ayrılıp farklı bir yerde hayatına devam edebiliyor. yine de %90dan fazla bir oranda, tarikat bünyesi içerisinde kalmak tercih edilmekte.
burada da akıllarımıza bir soru gelmeli. günümüz teknolojik gelişme ve uğraşları gerçekten bir zorunluluk mu? bunlarla tanışmadan yetişmiş toplumlarda belli bir ihtiyacı yine de söz konusu mu? sonuçta evlerinde telefon bile bulunmayan insanlardan bahsediyoruz. kıyafetlerini bile kendi elleriyle dikiyor / dokuyorlar.
yine gençlerden gidelim. eğitim öğretimleri, dünyevi zevklere ve geçici olan dünya hayatına merak sarmalarının istenmemesi gerekçesiyle sekiz yılla sınırlanıyor. günümüzde modern öğretileri takip eden amiş aileleri çocuklarının eğitimine devam etmesini isteyip gerekli şartları sağlasa da, bu genel olarak pek görülmüyor. çocukların sekiz yıllık eğitimi basit okuma yazma, matematik ve ağırlıklı olarak incil/din dersleri üzerinden oluyor.
politika, askeriye, savaş gibi konular konuşmak yasak. toplum tüm bunlardan izole bir şekilde hayatını sürdürmekte. oy vermezler, orduya katılmazlar, spor müsabakaları ve dışarıyla ticaret dışında iletişimleri yoktur. sanat kısıtlanmış; çünkü resim ve müzik dinen yasak. yalnızca ilahiler serbest. buna rağmen, harika ahşap ve demir işçilikleri ortaya koymaktalar. hatta ihraç ettikleri şeyler de yine bunlar ve hayvansal ürünler.
yapmış oldukları mobilyalarda teknolojik malzeme* bulunmamasına rağmen çok dayanıklı ve estetikler. amerika'da da oldukça rağbet görüyor. aşağıda el işçiliği bir amiş masa takımı ve dolap var. dilerseniz devamını yine google üzerinden araştırabilirsiniz.
bu izole yaşamın bazı kötü yanları da yok değil. hasta olan insanlara kendi ilkel tedavilerini uygulamaktalar. bizdeki kocakarı ilacı olarak geçen şeyler ya da aktarların yaptığı karışımlar gibi. belki kırıkçı çıkıkçı, uç noktada fıtıkçı da vardır kim bilir...
farklı kaynaklarda ise, yollarının osmanlı imparatorluğu'ndan da geçtiği söyleniyor. buraya gelenler önce istanbul'a gelmiş; sonra izmir ve kars'a dağılmışlar. nasıl dağıtımsa artık. izmir'dekiler tarım, kars'takiler hayvancılıkla uğraşmış. hatta kars kaşar peynirinin atası da işte bu göç eden amiş insanlarıymış. sonra kimi kaynaklara göre istanbul'da kalan küçük bir kısmı katledildiğinden, kimi kaynaklara göreyse fırsatlar ülkesi amerika'ya göç etme isteklerinden gitmişler.
teknolojiyi reddeden bu toplumun ilkel güçle tarım ve hayvancılık sürdürmesi bir yana; küçük ve ironik bir bilgiyle de bitireyim. 1940'lı yıllarda ruslarla savaşı sonrası esir düşen ve devamında osmanlı topraklarına sürülen alman aileler var. bu karslı alman aileler de, ilkel tarım ve teknolojiye bir yenilik olması adına, türlü tarım ve hayvancılık makinelerini bu bölgeye getirmişler. çim biçme makinesi vs.
tarihin karması işte. her neyse; amiş de böyle bir topluluk/tarikat/mezhep.
amish kullanımı türkçeye "amiş" olarak geçmesi sebebiyle yanlıştır. amişler kullanımı ise neyden bahsettiğinize göre yer yer doğru ya da yanlış olabilmekte. bu da bizim dilimizde bir topluluğa eklenen -ler -lar'dan kaynaklanıyor. amiş zaten bir topluluk ismi olduğundan, ben de tekil kullanılması gerektiği taraftarıyım.
amiş, bir hristiyan mezhebi ve aynı topluluğun mensuplarına verilen isim. yahudiliğe benzer bir yanları var zira kendi aralarında eşleşmekte ve dışarıdan biriyle çocuk yapmamaktalar. buraya gelmeden önce hadi tarihlerine bir göz atalım.
amiş, incil'deki öğretileri katı bir şekilde kabul eden ve hz. isa'nın hayatını idol olarak kabul eden, hayatlarını 18. yüzyıl standartlarında sürdürmekte olan kimseler. aslında hayatlarına avrupa'da başlamış olan bu topluluğun ilk dönemlerinde isviçre'de, protestanlığın bir örneğini sergileyen amiş bireylerinin başında jakop amman varmış. görmüş oldukları baskı ve zulüm sebebiyle göç etmek durumunda kalmışlar. bu göçün temel sebeplerinden biriyse, çocuklarının 18 yaşından önce vaftiz edilmelerine karşı olmalarıymış. aşağıda bu konuya daha detaylı değineceğiz.
günümüzde büyük çoğunluğu ohio, kanada, indiana ve pensilvanya'da yaşamakta. komün bir hayat sürmekte olan amiş bireyleri, amerika'da olmalarına rağmen izole yaşamlarından dolayı hala hollanda'daki lehçeye yakın olarak "niederdeutsch" dilini kullanmakta. yani almanya'nın kuzey kesimlerindeki insanların konuştuğu "düşük almanca". bu da ayrı bir araştırma konusu olarak kalsın.
dış görünüşleri... bizlere nostaljiyi yaşatacak türden, kadınları ve erkekleri her daim sade ve şık. erkekler zamanın büyük çoğunluğunda takım elbise; kadınlar ise uzun ve sade elbiseleri tercih etmekte. evli erkeklerin sakalları uzun olmasına rağmen, bıyıklarını kesmekteler.
biraz da günlük yaşamları ve amiş geleneklerinden bahsedelim.
teknoloji, komün hayatlarının bir parçası değil. teknolojiden kesin olarak uzak durmayı tercih etmekteler. ulaşımlarını ağırlıklı olarak bisikletle ya da at arabalarıyla sağlamaktalar. elektrik olmadığı için tarımda ya da genel anlamda üretimde, insan gücü ya da insan gücüyle çalışan basit makineler kullanmaktalar.
yine komün yaşamın cilvelerinden biri olarak, toplum içerisinde bir iş bölümü söz konusu. amiş erkekleri tarım ve hayvancılıkla ev ihtiyaçlarını karşılıyor, kadınlarsa ev ve çocuklarla ilgileniyor. her birey dünyevi yaşantısını ailesine ve içinde bulunduğu topluma adıyor. evlilik demişken, bu kadar katı ve dindar bir toplum içerisinde elbette gençlerin flört, sevgililik gibi kavramlardan uzak olduğunu da belirtmek gerekiyor. genellikle 20 yaşına gelmeden evlenen bireyler, birbirlerini ya kilisede gerçekleşen ayinlerde, ya cenazelerde ya da görücü usulü tanıyıp evleniyorlar.
amiş gelenekleri her ne kadar katı olsa da, çocuklarını bununla zorunlu tutmamaktalar. 18 yaşına gelen bir amiş gencine, tarikatın bir üyesi olup olmayacağı soruluyor. burada kalmayı seçerse tüm bu gelenek ve kuralları da kabul etmiş oluyor; reddederse ayrılıp farklı bir yerde hayatına devam edebiliyor. yine de %90dan fazla bir oranda, tarikat bünyesi içerisinde kalmak tercih edilmekte.
burada da akıllarımıza bir soru gelmeli. günümüz teknolojik gelişme ve uğraşları gerçekten bir zorunluluk mu? bunlarla tanışmadan yetişmiş toplumlarda belli bir ihtiyacı yine de söz konusu mu? sonuçta evlerinde telefon bile bulunmayan insanlardan bahsediyoruz. kıyafetlerini bile kendi elleriyle dikiyor / dokuyorlar.
yine gençlerden gidelim. eğitim öğretimleri, dünyevi zevklere ve geçici olan dünya hayatına merak sarmalarının istenmemesi gerekçesiyle sekiz yılla sınırlanıyor. günümüzde modern öğretileri takip eden amiş aileleri çocuklarının eğitimine devam etmesini isteyip gerekli şartları sağlasa da, bu genel olarak pek görülmüyor. çocukların sekiz yıllık eğitimi basit okuma yazma, matematik ve ağırlıklı olarak incil/din dersleri üzerinden oluyor.
politika, askeriye, savaş gibi konular konuşmak yasak. toplum tüm bunlardan izole bir şekilde hayatını sürdürmekte. oy vermezler, orduya katılmazlar, spor müsabakaları ve dışarıyla ticaret dışında iletişimleri yoktur. sanat kısıtlanmış; çünkü resim ve müzik dinen yasak. yalnızca ilahiler serbest. buna rağmen, harika ahşap ve demir işçilikleri ortaya koymaktalar. hatta ihraç ettikleri şeyler de yine bunlar ve hayvansal ürünler.
yapmış oldukları mobilyalarda teknolojik malzeme* bulunmamasına rağmen çok dayanıklı ve estetikler. amerika'da da oldukça rağbet görüyor. aşağıda el işçiliği bir amiş masa takımı ve dolap var. dilerseniz devamını yine google üzerinden araştırabilirsiniz.
bu izole yaşamın bazı kötü yanları da yok değil. hasta olan insanlara kendi ilkel tedavilerini uygulamaktalar. bizdeki kocakarı ilacı olarak geçen şeyler ya da aktarların yaptığı karışımlar gibi. belki kırıkçı çıkıkçı, uç noktada fıtıkçı da vardır kim bilir...
farklı kaynaklarda ise, yollarının osmanlı imparatorluğu'ndan da geçtiği söyleniyor. buraya gelenler önce istanbul'a gelmiş; sonra izmir ve kars'a dağılmışlar. nasıl dağıtımsa artık. izmir'dekiler tarım, kars'takiler hayvancılıkla uğraşmış. hatta kars kaşar peynirinin atası da işte bu göç eden amiş insanlarıymış. sonra kimi kaynaklara göre istanbul'da kalan küçük bir kısmı katledildiğinden, kimi kaynaklara göreyse fırsatlar ülkesi amerika'ya göç etme isteklerinden gitmişler.
teknolojiyi reddeden bu toplumun ilkel güçle tarım ve hayvancılık sürdürmesi bir yana; küçük ve ironik bir bilgiyle de bitireyim. 1940'lı yıllarda ruslarla savaşı sonrası esir düşen ve devamında osmanlı topraklarına sürülen alman aileler var. bu karslı alman aileler de, ilkel tarım ve teknolojiye bir yenilik olması adına, türlü tarım ve hayvancılık makinelerini bu bölgeye getirmişler. çim biçme makinesi vs.
tarihin karması işte. her neyse; amiş de böyle bir topluluk/tarikat/mezhep.
devamını gör...
6.
teknoloji ve teknolojinin getirdiği her şeyi reddeden topluluk.
amerika'da yaşayan fakat almanca'nın bir lehçesini konuşan amişler oldukça dindar ve garip özelliklere sahipler. uzay çağında yaşamamıza rağmen 17. yüzyılda yaşıyor gibi davranan topluluk elektrik, telefon, otomobil gibi hiçbir teknolojik aleti kullanmıyor. akşam olduğunda gaz lambası ile oturup, at arabaları ile yolculuk ediyorlar.
kendi kıyafetlerini kendileri dikiyor, fermuar bile kullanmıyorlar. hatta evli, bekar kadınların birbirinden farklı olarak takmak zorunda oldukları baş örtüleri bile var.
hastalansalar bile hiçbir şekilde hastaneye başvurmuyor kendi ürettikleri ilaçlar ile tedavi olmayı tercih ediyorlar.
değişik yaşam tarzları ile birçok insanın dikkatini çeken amişler, yaşadıkları bölgeye fazlaca turist çekiyorlar, fakat bu durumdan fazlaca rahatsızlar. özellikle fotoğraflarının çekilmesinden çok rahatsız olan topluluk, eğer fotoğrafları çekilirse ruhlarının uçup gideceğine inanıyorlarmış. ilginç gerçekten.
kendi topluluklarından farklı bir insanla evlenmeleri yasak, kısacası herkes birbiri ile akraba. bu nedenle çocuklarda akraba evliliklerinden doğan sorunlar olabiliyor. hatta 2020'nin başlarında fazla sayıda çocuğun ölmesiyle gündem olan amişler çocuklarının aniden ölmesine ''ani ölüm laneti'' adını vermişler.
pandemi döneminde amerika amişlere covid19 salgını hakkında bilgi vermek için broşürler dağıtmıştı.
amerika'da yaşayan fakat almanca'nın bir lehçesini konuşan amişler oldukça dindar ve garip özelliklere sahipler. uzay çağında yaşamamıza rağmen 17. yüzyılda yaşıyor gibi davranan topluluk elektrik, telefon, otomobil gibi hiçbir teknolojik aleti kullanmıyor. akşam olduğunda gaz lambası ile oturup, at arabaları ile yolculuk ediyorlar.
kendi kıyafetlerini kendileri dikiyor, fermuar bile kullanmıyorlar. hatta evli, bekar kadınların birbirinden farklı olarak takmak zorunda oldukları baş örtüleri bile var.
hastalansalar bile hiçbir şekilde hastaneye başvurmuyor kendi ürettikleri ilaçlar ile tedavi olmayı tercih ediyorlar.
değişik yaşam tarzları ile birçok insanın dikkatini çeken amişler, yaşadıkları bölgeye fazlaca turist çekiyorlar, fakat bu durumdan fazlaca rahatsızlar. özellikle fotoğraflarının çekilmesinden çok rahatsız olan topluluk, eğer fotoğrafları çekilirse ruhlarının uçup gideceğine inanıyorlarmış. ilginç gerçekten.
kendi topluluklarından farklı bir insanla evlenmeleri yasak, kısacası herkes birbiri ile akraba. bu nedenle çocuklarda akraba evliliklerinden doğan sorunlar olabiliyor. hatta 2020'nin başlarında fazla sayıda çocuğun ölmesiyle gündem olan amişler çocuklarının aniden ölmesine ''ani ölüm laneti'' adını vermişler.
pandemi döneminde amerika amişlere covid19 salgını hakkında bilgi vermek için broşürler dağıtmıştı.
devamını gör...
7.
hampton beach'de bazı üyelerine rastladığım topluluk. karavanla gelip kadın çoluk çocuk suya ayaklarını sokup sonra karavanlarına binip uzaklaştılar. at arabasıyla mı geldi lan bunlar diye sağa sola bakındım ne de olsa teknolojiye uzak efsanesi kalmış aklımda. at mat yoktu aga bildiğin karavana binip gittiler. çocuklar bile siyah kumaş pantolon giymiş ve askı takmışlardı. kadınların saçları kapalı erkeklerin sakalları mevcuttu. orta dünya ve hobbitler geldi aklıma.
hayat nelere kadir nelere leyla dedim kendi kendime.
hayat nelere kadir nelere leyla dedim kendi kendime.
devamını gör...
8.
pensilvanya'da 'intercourse' adli bir kasaba da onlara ait. tabii ki ismi cok komik ama olsun.
simdi bunlar gayet iyi insanlar. birkac kez gitmisligim var desem yalan olur, bir kez gittim gordum, o da 10 sene once filan. kapilarina koymuslar mis gibi organik elmalari, cilekleri, sebzeleri filan. bir de not ilistirmisler: kutudaki para ustu isinizi goruyorsa satin alip odemenizi yapin. eger paraniz yoksa da sorun degil, ihtiyacinizi gorecek kadar alabilirsiniz.'
simdi bulundugum eyalette de yerleri varmis, buradaki yasli turk teyzeler arasira alisverise gidiyorlar. bir ara gidecegim umarm.
ha bu arada, hizlandirilmis bir amish kulturu filmi icin:
www.imdb.com/title/tt0119142/
simdi bunlar gayet iyi insanlar. birkac kez gitmisligim var desem yalan olur, bir kez gittim gordum, o da 10 sene once filan. kapilarina koymuslar mis gibi organik elmalari, cilekleri, sebzeleri filan. bir de not ilistirmisler: kutudaki para ustu isinizi goruyorsa satin alip odemenizi yapin. eger paraniz yoksa da sorun degil, ihtiyacinizi gorecek kadar alabilirsiniz.'
simdi bulundugum eyalette de yerleri varmis, buradaki yasli turk teyzeler arasira alisverise gidiyorlar. bir ara gidecegim umarm.
ha bu arada, hizlandirilmis bir amish kulturu filmi icin:
www.imdb.com/title/tt0119142/
devamını gör...
9.
savaş olduğunda vesaire karşıdakine karşılık vermeyen, savunma yöntemleri sıfır olan topluluk.
devamını gör...
10.
bunlar da ayrı bir mal. sene olmuş 2020 hala 19. yy şartlarında yaşıyorlar.
devamını gör...
11.
mormonlarla aynı zannedilir ama öyle değildir. yani bu olaya bir nevi vegan-vejeteryan farkları olarak bakmak gerekir. amish olanlar teknolojiyi kesinlikle her şekilde reddederler ve son derece muhafazakar bir şekilde incile bağlıdırlar sakal kesmezler ancak mormonlar onlar gibi sert değildir ve modern görünümlü olup medeni takılırlar ayrıca kitapları incil değildir kendi azizleri olarak kabul ettikleri joseph smith'in kitaplarında yazanlara inanırlar. yani evet amishler vegan, mormonlar daha vejeteryan gibidirler.
devamını gör...