1.
divan edebiyatı motiflerini içinde barındıran, esrarı beyazid'e, şarabı şah ismail'e betimlediği fuzûli'nin alegorik eseri. 444 beyitten oluşur. mesnevinin başında şair şah ismail'i över. fuzuli’nin gençlik yıllarında yazdığı eserde; bağdat’ı ele geçirip özbekistan üzerine yürüyen şah ismail’e duyduğu sevgi kendini belli etmektedir. şairin şia türkmenlerinin tarihi temsilcisi ve efsanevi hükümdarı olan şah ismail’i çok sevmesi oldukça doğaldır. çünkü fuzuli, caferi mezhebinde olan azeri türklerindendir.
beng ü bâde adıyla yazılan yapıtlarda tekke dervişlerinin kullandığı esrarın uyuşturucu-mistik özelliğine karşılık içkinin verdiği coşku karşılaştırılmış; içkinin üstünlüğü savunulmuştur. fuzulî'nin tahminen 1510-1514 arasında yazdığı ve şah ismail'e sunulan beng ü bâde mesnevisinde beng (afyon) ile ıı. bayezid'i, bâde ile de şah ismail'i, adlarını vermeksizin karşılaştırmıştır. fuzulî'nin mesnevisinde bu iki keyif verici madde temel özellikleriyle sembolize edilmiş ve iki hükümdarın bireysel ve siyasi kimliklerini tanımlamak için kullanılmıştır. beng, kuru, olgun, içedönük özellikleriyle aklı temsil eder. simgesel çiçeği osmanlı sarayının ve divan edebiyatının resmi çiçeği güldür. beng aynı zamanda merkezi olanı, imparatorluğu simgeler. bâde ise yaş, taze, dışadönük, fevri ve dinamiktir, aşkı temsil eder. ikisinin de iyi ve kötü yanları vurgulanmakla birlikte eserde olumlanan bâde, dolayısıyla şah ismail'dir.
beng kenevir anlamında olmasından hareketle divan edebiyatında esrar ve afyon ile eş anlamlı kullanılmıştır. esrar ve afyon bilindiği gibi hint kenevirinin yapraklarından, yaprakların üzerindeki tüylerin dibinde bulunan bir çeşit sakızdan elde edilen uyuşturucu bir maddedir. bade ise daha ziyade şarap anlamına gelen, fakat halk hikâyelerinde dolu, muta eşanlamları kelimeleri ile eş anlamlı olarak kutsi içecek anlamlarında kullanılan bir sözcüktür. fuzuli bu eserinde beng ve badeyi alegorik bir anlamda işlemiştir
beng ü bâde fuzûlî’nin alegorik olarak kaleme aldığı eseridir. eser 16. yy başlarında tahminen 1510-1514 arasında yazılmış, şah ismail bağdat’ı ele geçirdiğinde fuzuli bu eserini şah ismail’e takdim etmiştir.
beng ve bade aslında iki ayrı hükümdarı işaret eden esrar ve şarap anlamından ziyade alegorik anlamlar ve amaçlar taşıyan bir eser olmaktadır. beng, eserde olgun, içine kapanık ve akla önem veren bir hükümdarı sembolize etmektedir. beng’in en sevdiği çiçek ise güldür. eser hakkında inceleme yapanlara göre eserdeki beng ıı. bayezıd’ı sembolize etmiştir. lakin beng ve bade mukayesesi yaparak bade’nin üstünlüğü ile biten eserdeki beng’in özbek hanı şeybani han olabileceğini de düşünenler olmaktadır. bade, ise şah ismail’i temsil eder. eserdeki, bade hareketli fevri ve atak bir mizaca sahiptir.
fuzûlî’nin esrâr ve şarap destanı
ey kâinat meclisini hale koyan
aşk kadehine hakk neşesi dolduran
şenlendiren aşk meyhanesini
ondan sunan cihana gurur kadehini
kim ki o gurur kadehinden içer
şaşıp dehşete düşer de dolanır diller
herkesten gizli olan esrârı
ki hiç kimse değil haberdârı
esrar’ın arkadaşları: , müferriş (kıvamı cıvık) macun. afyon ve berş (afyonlu şurup)
şarabın arkadaşları: (mayası bozuk) boza arak ve nebiz (hurma şarabı)
kıvamı bozuk ile kıvamı cıvıklar da her iki tarafın dönekleri.
yan kahramanlardan farklı (rakı) ile nukl (meze) olay örgüsü için önemlilerdir.
savaş yıkımına karşı olduklarından veya korkaklıklarından, aradaki savaşa rağmen rakı ile meze barış taraftarıdırlar. hele sıradan halk olan meze.
bade içki meclisinde arak, boza ve nebiz adlı arkadaşları ile eğlenmektedir. bade, kendisine olağanüstü bir inançla güvenmektedir. gençliğin verdiği enerji ve toylukla, her şeyin kaba kuvvetle çözülebileceğine inanmaktadır.
saki ise onların yanına gelerek onlara bengü den övgü ile bahseder. rakip tanımayan bade arkadaşı boza’yı, beng’e elçi olarak yollar. elçinin geldiğinde ise beng, berc, müferris, macun ve afyon adındaki arkadaşları ile eğlenmektedir. beng’in eğlencesine kapılan boza arkadaşı bade’ye ihanet eder. buna sinirlenen bade, ordularını alarak beng’e savaş açar. sonunda bade, beng’e galip gelir. yani şarap afyona üstün gelmiştir. [1]
divan şiirinde beng ü bade’nin konusunu özetleyen ve konusunu alaya alan bir beyit yazılmıştır.
öğme şarabı zemm edip afyonu sakiya
demâdem cevrlerdir çektiğim bî-rahm bütlerden
bu kâfirler esiri bir müselmân olmasın yâ rab
(her zaman, put gibi güzellerden eziyet çekerim,
bu kâfirlerin esiri bir müslüman olmasın yâ rab!)
görüp endîşe-i katlimde ol mâhı budur derdim
ki ol endîşeden ol meh peşîmân olmasın yâ rab
(o ay gibi güzel olan sevgiliyi beni öldürme düşüncesinde görüyorum; ey rabbim! o güzel, fikrinden pişman olup bundan vazgeçmesin.)
çıkarmak etseler tenden çekip peykânın ol servin
çıkan olsun dil-i mecrûh peykân olmasın yâ rab
(o servi boylunun ok ucu gibi bakışını tenimden çıkarmaya
çalışırlarsa; yaralı gönlüm [canım] çıksın, ok ucuna benzeyen bakışı
çıkmasın yâ rab!)
cefâ vü cevr ile mu’tâdım anlarsız nolur hâlim
cefâsına had ü cevrine pâyân olmasın yâ rab
(ben eziyetlere alışkınım, onlarsız halim ne olur? ey rabbim!
sevgilinin cefasına sınır, cevrine son olmasın!)
---
beng u bade'den..
mey eydur ben nebirei tâkim
beng eydur sen pelit ben pâkim
mey eydur: ben çırağı encümenim
beng eydur: riski sebze/ çimenim
yine beng u bade'de fuzuli ünlü kişilerin esrar kullandığından söz ederek şöyle demekteydi:
basrada bir müridi ruşendil
benge olmuştu ruzuşeb mail
tahir ongun, beng u bade'nin anlamını söyle dile getirmiştir:
hayalî bir savaş bengübadesi
kaçar dayanmaz şiddeti harbe
fuzuli bu manzum ile
zaferi badeye vermekte çünkü
kısıktır orada esrarın sesi
şarabın eline geçer galebe
göstermiş cemile şah ismail'e
şah* şarap içerdi - beyazıt bengi.
beng ü bâde adıyla yazılan yapıtlarda tekke dervişlerinin kullandığı esrarın uyuşturucu-mistik özelliğine karşılık içkinin verdiği coşku karşılaştırılmış; içkinin üstünlüğü savunulmuştur. fuzulî'nin tahminen 1510-1514 arasında yazdığı ve şah ismail'e sunulan beng ü bâde mesnevisinde beng (afyon) ile ıı. bayezid'i, bâde ile de şah ismail'i, adlarını vermeksizin karşılaştırmıştır. fuzulî'nin mesnevisinde bu iki keyif verici madde temel özellikleriyle sembolize edilmiş ve iki hükümdarın bireysel ve siyasi kimliklerini tanımlamak için kullanılmıştır. beng, kuru, olgun, içedönük özellikleriyle aklı temsil eder. simgesel çiçeği osmanlı sarayının ve divan edebiyatının resmi çiçeği güldür. beng aynı zamanda merkezi olanı, imparatorluğu simgeler. bâde ise yaş, taze, dışadönük, fevri ve dinamiktir, aşkı temsil eder. ikisinin de iyi ve kötü yanları vurgulanmakla birlikte eserde olumlanan bâde, dolayısıyla şah ismail'dir.
beng kenevir anlamında olmasından hareketle divan edebiyatında esrar ve afyon ile eş anlamlı kullanılmıştır. esrar ve afyon bilindiği gibi hint kenevirinin yapraklarından, yaprakların üzerindeki tüylerin dibinde bulunan bir çeşit sakızdan elde edilen uyuşturucu bir maddedir. bade ise daha ziyade şarap anlamına gelen, fakat halk hikâyelerinde dolu, muta eşanlamları kelimeleri ile eş anlamlı olarak kutsi içecek anlamlarında kullanılan bir sözcüktür. fuzuli bu eserinde beng ve badeyi alegorik bir anlamda işlemiştir
beng ü bâde fuzûlî’nin alegorik olarak kaleme aldığı eseridir. eser 16. yy başlarında tahminen 1510-1514 arasında yazılmış, şah ismail bağdat’ı ele geçirdiğinde fuzuli bu eserini şah ismail’e takdim etmiştir.
beng ve bade aslında iki ayrı hükümdarı işaret eden esrar ve şarap anlamından ziyade alegorik anlamlar ve amaçlar taşıyan bir eser olmaktadır. beng, eserde olgun, içine kapanık ve akla önem veren bir hükümdarı sembolize etmektedir. beng’in en sevdiği çiçek ise güldür. eser hakkında inceleme yapanlara göre eserdeki beng ıı. bayezıd’ı sembolize etmiştir. lakin beng ve bade mukayesesi yaparak bade’nin üstünlüğü ile biten eserdeki beng’in özbek hanı şeybani han olabileceğini de düşünenler olmaktadır. bade, ise şah ismail’i temsil eder. eserdeki, bade hareketli fevri ve atak bir mizaca sahiptir.
fuzûlî’nin esrâr ve şarap destanı
ey kâinat meclisini hale koyan
aşk kadehine hakk neşesi dolduran
şenlendiren aşk meyhanesini
ondan sunan cihana gurur kadehini
kim ki o gurur kadehinden içer
şaşıp dehşete düşer de dolanır diller
herkesten gizli olan esrârı
ki hiç kimse değil haberdârı
esrar’ın arkadaşları: , müferriş (kıvamı cıvık) macun. afyon ve berş (afyonlu şurup)
şarabın arkadaşları: (mayası bozuk) boza arak ve nebiz (hurma şarabı)
kıvamı bozuk ile kıvamı cıvıklar da her iki tarafın dönekleri.
yan kahramanlardan farklı (rakı) ile nukl (meze) olay örgüsü için önemlilerdir.
savaş yıkımına karşı olduklarından veya korkaklıklarından, aradaki savaşa rağmen rakı ile meze barış taraftarıdırlar. hele sıradan halk olan meze.
bade içki meclisinde arak, boza ve nebiz adlı arkadaşları ile eğlenmektedir. bade, kendisine olağanüstü bir inançla güvenmektedir. gençliğin verdiği enerji ve toylukla, her şeyin kaba kuvvetle çözülebileceğine inanmaktadır.
saki ise onların yanına gelerek onlara bengü den övgü ile bahseder. rakip tanımayan bade arkadaşı boza’yı, beng’e elçi olarak yollar. elçinin geldiğinde ise beng, berc, müferris, macun ve afyon adındaki arkadaşları ile eğlenmektedir. beng’in eğlencesine kapılan boza arkadaşı bade’ye ihanet eder. buna sinirlenen bade, ordularını alarak beng’e savaş açar. sonunda bade, beng’e galip gelir. yani şarap afyona üstün gelmiştir. [1]
divan şiirinde beng ü bade’nin konusunu özetleyen ve konusunu alaya alan bir beyit yazılmıştır.
öğme şarabı zemm edip afyonu sakiya
demâdem cevrlerdir çektiğim bî-rahm bütlerden
bu kâfirler esiri bir müselmân olmasın yâ rab
(her zaman, put gibi güzellerden eziyet çekerim,
bu kâfirlerin esiri bir müslüman olmasın yâ rab!)
görüp endîşe-i katlimde ol mâhı budur derdim
ki ol endîşeden ol meh peşîmân olmasın yâ rab
(o ay gibi güzel olan sevgiliyi beni öldürme düşüncesinde görüyorum; ey rabbim! o güzel, fikrinden pişman olup bundan vazgeçmesin.)
çıkarmak etseler tenden çekip peykânın ol servin
çıkan olsun dil-i mecrûh peykân olmasın yâ rab
(o servi boylunun ok ucu gibi bakışını tenimden çıkarmaya
çalışırlarsa; yaralı gönlüm [canım] çıksın, ok ucuna benzeyen bakışı
çıkmasın yâ rab!)
cefâ vü cevr ile mu’tâdım anlarsız nolur hâlim
cefâsına had ü cevrine pâyân olmasın yâ rab
(ben eziyetlere alışkınım, onlarsız halim ne olur? ey rabbim!
sevgilinin cefasına sınır, cevrine son olmasın!)
---
beng u bade'den..
mey eydur ben nebirei tâkim
beng eydur sen pelit ben pâkim
mey eydur: ben çırağı encümenim
beng eydur: riski sebze/ çimenim
yine beng u bade'de fuzuli ünlü kişilerin esrar kullandığından söz ederek şöyle demekteydi:
basrada bir müridi ruşendil
benge olmuştu ruzuşeb mail
tahir ongun, beng u bade'nin anlamını söyle dile getirmiştir:
hayalî bir savaş bengübadesi
kaçar dayanmaz şiddeti harbe
fuzuli bu manzum ile
zaferi badeye vermekte çünkü
kısıktır orada esrarın sesi
şarabın eline geçer galebe
göstermiş cemile şah ismail'e
şah* şarap içerdi - beyazıt bengi.
devamını gör...
2.
“bir ilaç ile bu sevdâdan kurtul
bak başının çaresine, derman bul”
bak başının çaresine, derman bul”
devamını gör...