düz döndürme

bir önermenin niteliğini (olumluluğunu-olumsuzluğunu) bozmadan ve doğruluk değerine (doğruluğuna-yanlışlığına) dokunmadan, konusunu yüklem, yüklemini konu yapmaktır. böylece asıl önerme değiştirilerek, başkalaştırılarak, dönüştürülerek yeni bir önerme elde edilir. hangi konuda olursa olsun önermenin asıl hali olumlu ise döndürülmüş hali de olumlu, asıl hali olumsuz ise döndürülmüş hali de olumsuz, asıl hali doğru ise döndürülmüş hali de doğru, asıl hali yanlış ise döndürülmüş hali de yanlış kalmalıdır.

düz döndürme iki şarta bağlıdır:
1- asıl önermen keyfiyet yönünden baki kalmalıdır.
2- asıl ile aksi bilfiil doğru olmalıdır.

a- tümel olumlu önermenin düz döndürmesi tikel olumlu olur.

bütün kafa sözlük yazarları ölümlüdür (d)
bazı ölümlüler kafa sözlük yazarıdır (d)

b- tikel olumlu önermenin düz döndürmesi, tikel olumlu olur.

bazı başlıklar çekicidir (d)
bazı çekiciler başlıktır (d)

c- tümel olumsuz önermenin düz döndürmesi, tümel olumsuz olur.

hiçbir moderatör taş değildir (d)
hiçbir taş moderatör değildir (d)

d- tikel olumsuz önermenin düz döndürmesi olmaz. çünkü döndürmelerde önermelerin doğruluk değerinin aynı kalması gerekir. düz döndürme işleminde asıl önerme doğru ise elde edilen yeni önermenin de doğru olması gerekir. oysa bu koşul tikel olumsuz önermenin düz döndürmesinde gerçekleşmez. çünkü tikel olumsuzun düz döndürmesinde sonuç her zaman düz döndürülen önerme ile eş değer olmaz. yeni önermede sonuç bazen doğru bazen yanlış olur.

bazı insanlar doktor değildir (d)
bazı doktorlar insan değildir (y)