1.
ıran'da 10.yüzyılda horasan melametiliği'nden kaynaklanan bir sufilik akımı olarak ortaya çıkan 12. yüzyılın sonunda cemaleddin-i savi adlı iranlı bir sufinin gayretiyle teşkilatlanarak orta doğu'da ve orta asya'da geniş taraftarlar toplayan bir tasavvuf akımıdır. kalenderîler, mala, mülke ve şöhrete önem vermeyen, toplumdan önemli ölçüde kendilerini tecrid etmiş, kanaat anlayışına sahip bir topluluktu. kalenderilik, yaşadığı toplumun nizamına karşı çıkararak dünyayı kaale almaya değer görmeyen ve bu düşünce tarzının günlük hayat ve davranışlarıyla da açığa vuran tasavvuf akımıdır. kalenderîlik söz konusu mistik temelini ve sosyal niteliğini tarihî akış içinde islâm dünyasının çeşitli yerlerinde ve değişik zamanlarda yeni unsurlarla zenginleştirerek geliştirmiş ve hep muhalif bir çevre olarak süregelmiştir.
kalenderî dervişleri 13. yüzyılda, moğol istilasından kaçarak kalabalık gruplar halinde anadolu'ya girdiler. kalenderîliğin anadolu’da doğurduğu en büyük ve en önemli sonuç, bektaşilik gibi, heterodoks halk tasavvufunun en popüler tarikatının doğuşunu hazırlamasıdır. kalenderilik, daha sonraları alevilik ve bektaşîlik etrafında toplanmış ve zaman içerisinde değişmeler göstermiştir. 16. yüzyılda, kalenderîler’in kalabalık sayıda katıldıkları üç büyük isyan hareketi vardır. bunlardan ilki, ıı. bayezid devrinde vukû bulan şahkulu isyanı, ikincisi yavuz sultan selim zamanında gerçekleşen bozuklu celal ayaklanması, üçüncüsü ise kanuni sultan süleyman devrindeki şah kalender hareketidir. 15. yüzyılda tamamıyla kalenderî hüviyetini taşıyan zaviyeler, kısmen 16. yüzyıl, kısmen de 17. yüzyıllarda bektaşî zaviyelerine dönüştüler. kalenderîlik türkiye tarihinde hem dini-tasavvufi açıdan, hem de sosyal ve kültürel, hattâ folklorik açılardan derin izler bırakan ahmed yesevi’den başlayarak, türk halk sûfiliğinin bektaşilik’le son bulan bütün bir tarihini etkileyen bir tasavvuf akımı ve mektebini oluşturarak derin tesirler bırakmıştır.
bayezîd-i bistâmî’nin müridi olan şeyh osman-ı rûmî adlı çok dindar ve büyük bir sûfîye mürid oldu. bir gün şam'da bilâl-i habeşi mezarlığında şiraz’lı bir genç olan gerûbed’e rastlayarak ve onunla dostluk kurmaya başlayıp onun gibi saç, sakal, bıyık ve kaşlarını kazıttı. cemâlü’d-dîn’in bu halini duyan eski şeyhi osman-ı rûmî, durumunu ıslah etmesi için kendisine haber yollasa da hiçbir faydası olmadı. artık cemâlü’d-dîn, esrar kullanan, cavlak adlı, kıldan dokunmuş bir yelek giyen, hiçbir şer’î kaideye aldırış etmeyen, kısaca ibâha yoluna girmiş bir cavlakî (kalender) olmuştu. uzunca bir müddet o mezarlıkta ikamet eden cemâlü’d-dîn-i sâvî’nin yanına katılan müritleri bir müddet sonra onun halifeleri oldular. onlar da tıpkı şeyhleri gibi saç, sakal, bıyık ve kaşlarını kazıtıp cavlak giyerek kalenderîliğe girdiler. ancak gerek cemâlü’d-dîn’in gerekse halife ve müridlerin kılık ve kıyafetleri şam halkı tarafından tepkiyle karşılandığından, cemâlü’d-dîn, dimyat’a geçti. burada bir zâviye yaptırarak 1071 tarihinde ölünceye kadar burada hayatını sürdürüp pek çok mürid edindi. bir müddet sonra halifeleri de her biri bir tarafa dağılarak mezheplerini yaydılar.[1][3] halifelerinden ebûbekr-i niksârî 1205-1206 yıllarında anadolu selçuklu devleti başkenti konya’ya gidip ve oraya yerleşti. konya’daki kalenderân tâyifesi’ne ait zâviye’nin başında bulunan bu ebûbekr-i niksârî, mevlânâ celâleddîn-i rûmî’nin 1273 yılında vefatında henüz hayatta idi ve o sağken kendisiyle yakın ilişki içinde bulunduğu anlaşılmaktadır. nitekim kalenderîler mevlânâ’nın vefatında gülbanklar çekerek ve “hay huy ederek” üzüntülerini göstermişlerdi.
kalenderiliğin doktrin yapısı ana eksenini hint-iran mistisizmi ile tasavvufun sentezi oluşturmaktadır. bu sentez içinde iran'daki hurufilik, melamilik gibi çeşitli unsurlar yer almaktadır. hayat tarzları ve dış görünüşlerinde gezgin budist, zerdüştî ve manici rahipler gibiydiler. kalenderî dervişlerinin dizelerinden vahdet-i vücud inanışına yakınlık duydukları anlaşılmaktadır. kalenderîlik akımında da mal-mülk edinme çabaları reddedilmiş, topluma ekonomik açıdan katkı sağlamak yerine gönüllü yoksulluk tercih edilmiştir. çalışmak mal mülk edinmek gibi toplum yapısına uymayı gerektirecek uygulamalar yerilmiş, gezgin ve başıboş şekilde yaşamak temel prensip haline getirilmiştir. hemen her devir ve her ülkede kalenderi zümrelerinin ortak vasıfları olan, üç beş kişilik gruplar hâlinde dolaşıp gezmek, günlük yiyeceklerini dilenerek sağlamak, acâip kılıklarda dolaşmak gelmektedir. cinsel faaliyetler de kutsal olana bağlılık açısından bir engel olarak görüldüğü için evlenmemek tarikatın önemli bir prensibi olarak kabul edilmiştir. kalenderîlerin görünüşleri toplumun bütünü tarafından yadırganan tuhaflıklar içermekteydi. bu tarz, muhtemelen melâmîlik’te vurgulanan toplum tarafından dışlanma felsefesinin bir yansımasıydı. tuhaf görünüş ile toplumda tiksinti yaratmak ve bu şekilde toplumdan dışlanmayı sağlamak amaçlanmıştı. bu amaca uygun olarak, çıplak veya yarı çıplak dolaşırlardı. ayrıca bazıları kıldan dokunmuş ve cavlak adı verilen yün çuvallar giyerlerdi. bundan dolayı kalenderîlere cavlakiyye de denilirdi.
kalenderîler saç, sakal, bıyık ve kaşların ustura ile kazındığı çahar darb denilen bir anlayışı benimsemişlerdi. üzerlerinde dilenci çanağı yani keşkül-ü fukara ve derviş değneği yanında balta, deri torba, büyük tahta kaşıklar ve aşık kemikleri taşırlardı.
bütün bu özelliklerinden dolayı, kalenderî dervişlerine karşı toplumun her kesiminden, özellikle ulema tarafından büyük bir tepki gösterilmiştir. ulema onları şeriatın dışına çıkmakla itham etmiş, bu ithamdan dolayı zındıklık ve mülhitlikle suçlanmışlardı. kalenderîliğin ıslâm dünyasının hemen her tarafına en fazla yayılan, en uzun ömürlü kollan, 13., 14., ve 15. yüzyıllar boyunca iran’da ortaya çıkmıştır.
tarih obasıyoutube kanalında ceren sungur hanımefendi bu konuda 3 video yayınlamıştır en sevdigim bölümü bu diğerlerini de kanalda kalenderileri aratıp bulabilirsiniz.
buradan da pdf linkine ulaşabilirsiniz cok ilgi çekici enteresan bir topluluk.
kalenderî dervişleri 13. yüzyılda, moğol istilasından kaçarak kalabalık gruplar halinde anadolu'ya girdiler. kalenderîliğin anadolu’da doğurduğu en büyük ve en önemli sonuç, bektaşilik gibi, heterodoks halk tasavvufunun en popüler tarikatının doğuşunu hazırlamasıdır. kalenderilik, daha sonraları alevilik ve bektaşîlik etrafında toplanmış ve zaman içerisinde değişmeler göstermiştir. 16. yüzyılda, kalenderîler’in kalabalık sayıda katıldıkları üç büyük isyan hareketi vardır. bunlardan ilki, ıı. bayezid devrinde vukû bulan şahkulu isyanı, ikincisi yavuz sultan selim zamanında gerçekleşen bozuklu celal ayaklanması, üçüncüsü ise kanuni sultan süleyman devrindeki şah kalender hareketidir. 15. yüzyılda tamamıyla kalenderî hüviyetini taşıyan zaviyeler, kısmen 16. yüzyıl, kısmen de 17. yüzyıllarda bektaşî zaviyelerine dönüştüler. kalenderîlik türkiye tarihinde hem dini-tasavvufi açıdan, hem de sosyal ve kültürel, hattâ folklorik açılardan derin izler bırakan ahmed yesevi’den başlayarak, türk halk sûfiliğinin bektaşilik’le son bulan bütün bir tarihini etkileyen bir tasavvuf akımı ve mektebini oluşturarak derin tesirler bırakmıştır.
bayezîd-i bistâmî’nin müridi olan şeyh osman-ı rûmî adlı çok dindar ve büyük bir sûfîye mürid oldu. bir gün şam'da bilâl-i habeşi mezarlığında şiraz’lı bir genç olan gerûbed’e rastlayarak ve onunla dostluk kurmaya başlayıp onun gibi saç, sakal, bıyık ve kaşlarını kazıttı. cemâlü’d-dîn’in bu halini duyan eski şeyhi osman-ı rûmî, durumunu ıslah etmesi için kendisine haber yollasa da hiçbir faydası olmadı. artık cemâlü’d-dîn, esrar kullanan, cavlak adlı, kıldan dokunmuş bir yelek giyen, hiçbir şer’î kaideye aldırış etmeyen, kısaca ibâha yoluna girmiş bir cavlakî (kalender) olmuştu. uzunca bir müddet o mezarlıkta ikamet eden cemâlü’d-dîn-i sâvî’nin yanına katılan müritleri bir müddet sonra onun halifeleri oldular. onlar da tıpkı şeyhleri gibi saç, sakal, bıyık ve kaşlarını kazıtıp cavlak giyerek kalenderîliğe girdiler. ancak gerek cemâlü’d-dîn’in gerekse halife ve müridlerin kılık ve kıyafetleri şam halkı tarafından tepkiyle karşılandığından, cemâlü’d-dîn, dimyat’a geçti. burada bir zâviye yaptırarak 1071 tarihinde ölünceye kadar burada hayatını sürdürüp pek çok mürid edindi. bir müddet sonra halifeleri de her biri bir tarafa dağılarak mezheplerini yaydılar.[1][3] halifelerinden ebûbekr-i niksârî 1205-1206 yıllarında anadolu selçuklu devleti başkenti konya’ya gidip ve oraya yerleşti. konya’daki kalenderân tâyifesi’ne ait zâviye’nin başında bulunan bu ebûbekr-i niksârî, mevlânâ celâleddîn-i rûmî’nin 1273 yılında vefatında henüz hayatta idi ve o sağken kendisiyle yakın ilişki içinde bulunduğu anlaşılmaktadır. nitekim kalenderîler mevlânâ’nın vefatında gülbanklar çekerek ve “hay huy ederek” üzüntülerini göstermişlerdi.
kalenderiliğin doktrin yapısı ana eksenini hint-iran mistisizmi ile tasavvufun sentezi oluşturmaktadır. bu sentez içinde iran'daki hurufilik, melamilik gibi çeşitli unsurlar yer almaktadır. hayat tarzları ve dış görünüşlerinde gezgin budist, zerdüştî ve manici rahipler gibiydiler. kalenderî dervişlerinin dizelerinden vahdet-i vücud inanışına yakınlık duydukları anlaşılmaktadır. kalenderîlik akımında da mal-mülk edinme çabaları reddedilmiş, topluma ekonomik açıdan katkı sağlamak yerine gönüllü yoksulluk tercih edilmiştir. çalışmak mal mülk edinmek gibi toplum yapısına uymayı gerektirecek uygulamalar yerilmiş, gezgin ve başıboş şekilde yaşamak temel prensip haline getirilmiştir. hemen her devir ve her ülkede kalenderi zümrelerinin ortak vasıfları olan, üç beş kişilik gruplar hâlinde dolaşıp gezmek, günlük yiyeceklerini dilenerek sağlamak, acâip kılıklarda dolaşmak gelmektedir. cinsel faaliyetler de kutsal olana bağlılık açısından bir engel olarak görüldüğü için evlenmemek tarikatın önemli bir prensibi olarak kabul edilmiştir. kalenderîlerin görünüşleri toplumun bütünü tarafından yadırganan tuhaflıklar içermekteydi. bu tarz, muhtemelen melâmîlik’te vurgulanan toplum tarafından dışlanma felsefesinin bir yansımasıydı. tuhaf görünüş ile toplumda tiksinti yaratmak ve bu şekilde toplumdan dışlanmayı sağlamak amaçlanmıştı. bu amaca uygun olarak, çıplak veya yarı çıplak dolaşırlardı. ayrıca bazıları kıldan dokunmuş ve cavlak adı verilen yün çuvallar giyerlerdi. bundan dolayı kalenderîlere cavlakiyye de denilirdi.
kalenderîler saç, sakal, bıyık ve kaşların ustura ile kazındığı çahar darb denilen bir anlayışı benimsemişlerdi. üzerlerinde dilenci çanağı yani keşkül-ü fukara ve derviş değneği yanında balta, deri torba, büyük tahta kaşıklar ve aşık kemikleri taşırlardı.
bütün bu özelliklerinden dolayı, kalenderî dervişlerine karşı toplumun her kesiminden, özellikle ulema tarafından büyük bir tepki gösterilmiştir. ulema onları şeriatın dışına çıkmakla itham etmiş, bu ithamdan dolayı zındıklık ve mülhitlikle suçlanmışlardı. kalenderîliğin ıslâm dünyasının hemen her tarafına en fazla yayılan, en uzun ömürlü kollan, 13., 14., ve 15. yüzyıllar boyunca iran’da ortaya çıkmıştır.
tarih obasıyoutube kanalında ceren sungur hanımefendi bu konuda 3 video yayınlamıştır en sevdigim bölümü bu diğerlerini de kanalda kalenderileri aratıp bulabilirsiniz.
buradan da pdf linkine ulaşabilirsiniz cok ilgi çekici enteresan bir topluluk.
devamını gör...