kanon

avrupa müziğinde 13. yüzyılın sonlarından itibaren kontrpuan tekniği ile yazılmış, taklit ve yinelemeye dayalı bir kompozisyon biçimidir. temel kuralı, taklit partisinin asıl temayı değişiklik yapmadan yinelemesidir.

(bkz: kanon in d majör)

edebiyatta klasik kavramını karşılar. kanon kelime anlamı itibariyle klasik, herkesin üzerinde uzlaşıma vardığı ve öncül saydığı şey olarak tanımlanabilir.

bizim ülkemizde kanon oluşturmak, belirlemek ya da tespit etmek bir hayli zor iştir. bunun birçok sebebi var elbette.

edebiyattan örnek verirsek divan edebiyatı olarak bildiğimiz eski edebiyat olarak adlandırdığımız edebiyatımız cumhuriyetin ilanıyla beraber osmanlı'nın diğer kurumları gibi reddedilmiş düşman ilan edilmiştir. bunda haklılık payı olduğu gibi eleştirilecek noktalar da mevcuttur.

divan edebiyatı karşısına halk ve milli edebiyat yerleştirildi. uzlaşım ve sentez sağlanması yerine öcü ilan edildi. halbuki klasik edebiyat olarak görülmesi ve sentez edilmesi gerekirdi. bugün bu sentezin denemesini bazı şairler bireysel olarak yaptı-yapıyor. ilk yıllarda bu redd-i miras kurulan devletin teyit edilmesi için elzemken ilerideki yıllarda osmanlıyla barışılması gerekirdi fakat biz hala osmanlı düşmanlığından besleniyoruz, beslenince de oturmuş bir tarihimiz, kültür yapımız olmuyor ve malum parti gibi oluşumlar buralardan nemalanıyor.

sonradan gelen edit: bir not defterimde buldum kanon-klasikle alakalı ekleyeyim.

klasik denilen şeyler genel olarak entelektüel zümrenin beğenisidir. popüler olan ve popülist olan tarihsel kalıcılığı pek sağlayamamıştır. çünkü yazı entelektüeller tarafından oluşturulmuş ve devam ettirilmiştir. ancak bugün avam sınıf kendi tarihini tutma konusunda daha şanslı. tüketim malzemeleri dışında genel estetik ve beğenide üst sınıfın zevk ve tercihlerini mi tercih edecek yoksa kendi sanat geçmişini mi oluşturacak bakacağız. tabii bir de alt sınıfın geçmiş ve tarih bilincinden ziyade günlük olanı tüketme merakı da var bu da belirleyici bir kıstas. gelişigüzel yazılmıştır, tartışmaya açıktır.

kelime güzel bir kelime. sümerceye kadar dayanıyor kökeni. en eski kaynaklar "gin" diyor, bu da kamış anlamına geliyor. zamanla da "kural" anlamına evriliyor.

gomünistçe söyler isek dikte edilen okuma listesi kanon. ama bu, örneğin türkiye için konuşursak, yalnızca meb listesi özelinde basit bir tanım olur. kanon öz olarak bir nevi klasikler ve daha fazlasını kapsayan listedir. 10 mayıs 1933'te naziler "alman olmayan" kitapları yaktılar, yani "nazi kanonu" dışındaki kitaplar patates oldu. cenahların, ideolojilerin, hatta bir şahsımın tespit ettiği entelektüel görünme kanonu da vardır bunlar da çoğunlukla felsefe kitapları oluyor. meb'in temel eserler listesi de bir kanondur. eski yıllarda daha muhafazakar bir listeydi şimdi biraz daha iyi ama hala muhafazakar yazarlar ağırlıklı. allah'tan dünya edebiyatı da var içlerinde sağ olsunlar çok düşünceliler. peki bunları öğrencilere okutmakta başarılılar mı? hayır..

kanonlar biraz doğal, biraz siyasi, biraz eleştirmenler, biraz da halk talebiyle oluşuyorlar bana göre, tabii ki meb listesi gibi müdahaleli kanonlar daha fazla. son yıllarda da kanonlar neredeyse belli başlı yayınevlerinin tekelinde ama gayet normal tabii ki.

kanon fi tarihinde çoğunlukla klasik eserler için kullanılıyordu, şimdi alanı çok genişledi. mikro kanonlar bile oluştu diyebiliriz. mesela ömer seyfettin şüphesiz türkiye'de edebiyat kanonunun top noktasıdır. sağ sol fark etmeksizin birçok kişi okumuştur ve yadırgamamıştır. hemen hemen seyfettin çizgisinde olan ziya gökalp ise sağ kanona aittir, necip fazıl sağ muhafazakar vsvsvs. biraz zorlar isek günümüzde seyfettin'in yerine sabahattin ali'yi koyabiliriz. bu mikro kanonları akp'nin dallanıp budaklanması gibi düşünebiliriz: babacan, davutoğlu, vsvs.