kıyas

karşılaştırma, mukayese etmek mânâsında kullanılan arapça kökenli kelime.

kıyas, ilk iki önermesi ortaya konulunca, üçüncü önermesi onlardan zorunlu olarak çıkarılan, üç önermeden meydana gelmiş bir dedüksiyondur. kıyasda üç terim bulunur: büyük terim, küçük terim, orta terim: misâl:bütün ağaçlar bitkidir,meşe ağaçtır,meşe bitkidir.yukarıdaki misâlde bitki büyük ten m, meşe küçük terim, ağaç orta terimdir. orta terim, diğer iki terimle ayrı ayrı karşılaştırılarak birer önerme çıkarılır. bu iki karşılaştırmadan sonuca varılır. görülüyor ki. kıyasın kurulması için, önceden orta terimin bulunması lâzımdır.kıyasın ilk iki önermesine öncü/ler denir, üçüncüye vargı adı verilir. içerisinde büyük terimin, yani vargının sıfatının bulunduğu önermeye büyük önerme, içerisinde küçük terimin, yani vargının süjesinin bulunduğu önermeye küçük önerme adı verilir.kıyasda bulunan üç terimden herbiri iki yerde tekrarlanır. aşağıdaki kıyas misâlinde büyük terim, büyük önermenin ve vargının sıfatıdır. küçük terim, küçük önermenin ve vargının süjesidir. orta terim, büyük önermenin süjesi, küçük önermenin sıfatıdır:
öncüller
b.ö: bütün insanlar akıllıdır.
k.ö.: ahmet insandır.
vargı:ahmet akıllıdır.
bu kıyasta akıllı büyük terim, ahmet kuçuk terim, insan orta terimdir.
kıyasın şartları:
bir kıyasın kurulabilmesi, yani bir takım öncüllerden doğru olarak vargının çıkarılabilmesi için, var olması lâzım gelen şartların başlı çaları şunlardır:
1. hiçbir terim, vargıda öncüllerden daha genel halde bulunamaz. öncüllerde bulunan terimler, birisi büyük önermede, öbürü küçük önermede bulunan büyük ve küçük terimlerdir. bu terimlerin içlemi öncüllerde ne ise vargıda da aynı olması lâzımdır; daha geniş olursa, bunlar aynı terimler olmaktan çıkarlar. bu takdirde kıyas kurulamaz:
bütün insanlar akıllıdır,
ahmet insandır,
ahmet canlıdır.
bunun vargısında kullanılan canlı terimi akıllı teriminden daha geneldir. lâkin onunla dört terim meydana geldiğinden kıyas kurulamaz.
2. orta terim, bütün şümulü ile alınmış olmalıdır. eğer öncüllerin herbirinde orta terimin yalnız bir cüz’îsi alınmış olursa, bu iki cüz’î biribirinin aynı olmayabilir. böyle olunca da, büyük ve küçük terimler orta terim yerinde bulunan iki ayrı terimle karşılaştırılmış olurlar. bu yüzden dört terim meydana çıkar ve bunlardan hiçbir vargı çıkarılmaz.

bir eğitimci olarak söylüyorum; iki çocuk arasında, başarı tabanlı bir kıyas, hem övülene hem de gömülene ayıptır. ebeveynlerin aklında, bir model sunmak vardır elbette. "bak ali senden daha başarılı, sen de onun gibi ol" diyince, sanki destek olduklarını düşünüyorlar, ancak kazın ayağı öyle değil. çocuğa yeni bir rakip, yenemeyeceğini anlayınca da bir düşman hediye ediyorsunuz. hiçbir zaman ali gibi olamayacağını anlayınca da, rakipten soğuduğu gibi, eğitimden de soğuyor. ve sonuç: eğitimi düşman olarak görüyor. ali'yi yenemeyince, eğitimi yenmeye kalkışıyor. bu arada ali, durumdan habersiz, saçma rekabetlerin içinde hayatta kalmaya çalışıyor. iki masum hayat, bir dallama ebeveyn kümesi tarafından yaralanıyor.

bazen iyi hissettir.

kıyasın sonu yastır.

kadınında, erkeğinde kesinlikle yapmaması gereken davranış. eşim ve kız kardeşimin kocası bir gün arabayla bir yere gittiler. dönüşte eşim şöyle dedi; ya kelender, trafikte biriyle sorun yaşadık, neyse ki faruk çok soğukkanlı davrandı....sen olsan adama dalardın.....bu kafama mıh gibi çakıldı...ulan kıyaslayabileceğin hiç bir şeyimi bulamadın, fevriliğimi buldun öyle mi?
sen olsan? lafını kullanmayın veya benzerlerini...