tarihsel araştırma

nitel araştırma tekniklerinden biri.

geçmişi normal ve somut bir biçimde ortaya koyma amacı vardır. veri kaynakları, kişi ve tarihi eserlerdir. burada veri toplama uzun ve titiz bir çalışmayı gerektirir.

iki çeşit geçerliliği bulunur:
- dışsal geçerlilik; verilerin orjinal olup olmaması.
- içsel geçerlilik; söylemlerin gerçek olup olmaması.

tarihsel araştırma, geçmiş dönemlerde yaşanmış bir olgu veya olayın detaylarını gün yüzüne çıkarmak olarak açıklanabilir ancak tabi ki geçmiş dönem denince iki gün önce yaşanılan bir olayın araştırmasını yapmak bir tarih araştırmasına örnek değildir. bir araştırmanın tarih araştırması olabilmesi için olayın üzerinden takriben 50-60 yıl geçmiş olması gerekmektedir. tarih araştırmalarında amaç doğru bilgi vermek değil ''ulaşılabilir kaynaklar doğrultusunda doğru bilgiyi vermektir'' çünkü ilerleyen zamanda ortaya çıkabilecek bir kaynak bilinen gerçeği veya doğruyu değiştirebilir.

tarihsel araştırmanın nasıl yapılacağına gelirsek eğer ilk önce araştırmacı ilk önce konunun belirlenmesi üzerine çalışmalıdır ve konunun belirlenirken araştırılacak olan konunun daha önce çalışılmamış ve özgün olmasına ya da daha önce çalışılmış bir konuya farklı bir soluk getirecek olmasına dikkat etmelidir.

konunun tespitinin ardından araştırmacının takip etmesi gereken bir diğer adım kaynakların tespitidir. araştırmacının araştıracağı konuyla ilgili olan her nesne, yazılı eser, video ve ses kaydı kaynak değeri taşımaktadır. bulunan kaynaklar birincil ve ikincil kaynaklar olarak sınıflandırılır. birincil kaynaklar doğrudan araştırılan dönemde ortaya çıkmış ferman, meclis zabıtları, hatıratlar gibi kaynaklardır. ikincil kaynaklar ise o döneme ait olmayan daha sonraki dönemlerde ortaya çıkmış kaynaklardır.

kaynak taramasından sonraki aşama ise tasnif işleminin yapıldığı aşamadır. tasnif yani sınıflandırma araştırmanın bölümlerinin ortaya çıkması içinde önemli bir adımdır. araştırmacı ulaştığı kaynaklardan edindiği bilgileri kendi dilediği başlıklara ayırarak kronolojik bir sistemle sınıflandırma yapılır. örnek vermek gerekir ise ıı. abdülhamid dönemini araştıracak birisinin ulaştığı verileri ıı. abdülhamid'in tahta çıkışı, ı. meşrutiyet, ıı. meşrutiyet gibi bölümlere ayırmasından bahsedebiliriz. ancak tasnifi yapılırken araştırmanın amacına ve konusuna bağlı kalmakta fayda vardır. doğru bir şekilde yapılmış tasniften sonra araştırmanın planlaması da büyük ölçüde ortaya çıkmış olur. aynı zamanda tasnif yaparken fişleme tekniğini uygulamanız işinizi epey kolaylaştırır, hangi bilgiyi hangi eserden aldığınızı bilmenizi sağlar böylelikle kaynakları tekrar tekrar gözden geçirmek zorunda kalmazsınız.

tahlil aşamasına geldiğimizde ise tasnifini yaptığımız bilgilerin, verilerin kaynak değeri taşıması, nesnel olması, kanıtlanabilir olması gibi unsurlar göz önünde bulundurularak çözümlemesinin yapılıp elde edilen bilgilerin araştırılan konuyu açıklamasına yeterli olup olmamasına karar verilen aşamadır.

tahlili tamamladıktan sonra kaynakların tenkitini yapmak gerekmektedir. tenkit ise iç tenkit ve dış tenkit olacak şekilde ikiyi ayrılır. burada izlememiz gereken yol ilk önce dış tenkit yapmak şeklinde olacaktır. dış tenkitte yapmamız gereken yazılı eserin, künyesi, yazı tipi, kağıt tipi gibi şeylerinin tespit edilmesinden sonra belgelerin orijinalliğinin araştırılmasıdır. bu detaylara dikkat etmemizin sebebi okuyucuyu yanıltmak amacıyla hazırlanmış veya yanlış bilgiyle oluşturulmuş bir kaynaktan kaçınmak içindir. çok basit bir örnek vermek gerekirse kaynak olarak kullandığınız eseri bir hatırat olarak ele alalım bu hatırat 1740-1795 yıllarında yaşamış birisi olsun ve eserin daktiloyla yazıldığını düşünelim. bu eserin doğruluğu çok düşüktür en azından hatırat olarak sınıflandırmamız çok zordur çünkü bahsi geçen yıllarda henüz daktilo icat edilmemiş ve muhtemelen bu eser bir başkası tarafından o kişiymiş gibi hazırlanmış sahte bir belgedir bu sebeple yanlış bilgi edinme ihtimaliniz çok yüksektir.
dış tenkiti tamamladıktan sonra kullanılabileceğini düşündüğümüz kaynakların iç tenkite tabi tutarız. iç tenkit ise eserin muhteva analizini yapmak şeklinde açıklayabiliriz. eserde geçen bilgilerin doğruluğunu yine o döneme ait diğer belgelerle, eserlerle karşılaştırılıp tutarlı ve doğru olmasını incelemektir. aynı zamanda müellifin bakış açısını da göz önünde bulundurmak gereklidir örneğin bir hatıratı okursanız bu hatıratın sahibinin bakış açısıyla yazılmıştır veya bir resmi belgeyi okursanız devletin bakış açısıyla yazılmıştır bu sebeple öznellikten biraz daha uzaklaşabilmek adına diğer kaynaklarla kıyaslamak çok önemlidir.

tüm bu aşamaları tamamladıktan sonra araştırmanın son aşaması olan terkip yani sentez aşamasına geçilir. sentez aşamasında isminden de anlaşılacağı üzere erişilen bilgi ve belgeler doğrultusunda araştırılan konu hakkında objektif bir sentez oluşturulur. sentez oluşturulurken bilgi ve belgelerin yanı sıra dönemin şartları, toplumun yapısı, siyasi durumu gibi unsurlarda mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır yani günümüz yargı ve değerleriyle yorumlanmamalıdır aksi taktirde yanlış yorumların ve yönlendirmelerin ortaya çıkması kaçınılmaz olur aynı zamanda bu hata anakronizm olarak adlandırılır. bunun yanı sıra farklı şekillerde anakronizm hatalarıda görülebilir. o çağa ait olmayan bir şeyi o çağda yaşanmış, gerçekleşmiş gibi aktarmak da farklı bir anakronizm hatasıdır. çok uçuk bir örnek olacak ancak yavuz sultan selim'in mısır seferine bir savaş jetiyle katıldığını iddia ederseniz anakronizm hatasına düşmüş olursunuz. intihal gibi hatalar yapmadığınız, objektif ve nesnel yorumlarda bulunarak kendi sentezinizi oluşturduğunuz zaman araştırmanızı tamamlamış olursunuz.

konu hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmak için ahmet şimşek'in editörlüğünü yaptığı ''tarih için metodoloji'' adlı eserden yararlanabilirsiniz.