zaman tüneli

akşam yemeği bitmiş, sohbet çoktan sönmüştü. karşımda oturan dostum—şehrin tanınmış bankeri, sermayedarı, “büyük işadamı”—sakin sakin purosunu tüttürürken ona bir soru yönelttim: “birkaç gün önce biri bana eskiden anarşist olduğunu söyledi.”

gülümsedi: “eskiden değil. hâlâ anarşistim.”

bu cevapla birlikte uzun, derin ve yer yer sarsıcı bir anlatı başladı. banker, kendisini işçi sınıfından gelen, zekâ ve iradesiyle hayata tutunmuş biri olarak tanımlıyordu. yoksulluk içinde büyümüş, genç yaşta toplumsal eşitsizliklerin kökenini sorgulamaya başlamıştı. anarşizmi, “insanın doğuştan gelen eşitsizlik dışında hiçbir yapay hiyerarşiye boyun eğmemesi” olarak görüyordu. devlet, para, aile, din, milliyet… hepsi ona göre toplumsal kurgu; hepsi doğal gerçekliğin üzerine yığılmış uydurma yapılardı.

bir dönem diğer anarşistlerle birlikte propaganda, tartışma ve toplantılar yürüttüğünü anlattı. fakat kısa süre sonra grupta garip bir durum gözlemlemiş: “biz özgürlük için bir araya gelmiştik, ama kendi içimizde yeni bir tiranlık üretmiştik.” kimileri başkalarına hükmediyor, kimileri yardım etme bahanesiyle aslında karşısındakini küçümsüyordu. ona göre bu, toplumsal kurguların insanın doğasına bulaştırdığı içgüdüsel bir tahakküm dürtüsüydü.

bunun üzerine “gerçek anarşist yöntemi” bulduğunu söylüyordu: bir arada çalışmak değil, ayrı ayrı ama aynı hedefe yürümek. çünkü insanlar bir araya geldiğinde—amaçları ne kadar soylu olursa olsun—zorunlu olarak birbirlerine tahakküm ediyordu.

sonra asıl kırılma geldi:
“toplumsal kurgulara karşı savaşmak istiyorsan onları alt etmelisin,” dedi.
“en büyük kurgu ise paradır.”

paraya karşı savaşmak için paradan kaçmak değil, parayı “alt etmek” gerektiğini savundu. doğaya dönüp köklerle beslenmek ona göre kaçıştı. savaşmak ise güçlü olmaktı. bu yüzden zenginleşmeye karar vermiş. çünkü ancak paranın boyunduruğundan kurtulan kişi özgür olabilirdi.

bu noktada bankacı kimliği ile anarşist kimliği arasındaki çelişkiyi sordum. cevabı kesindi:
“ben yeni bir tiranlık yaratmadım. sadece mevcut sosyal kurguya karşı kendi savaşımı verdim. sadece bir kişiyi özgürleştirebildim: kendimi.”

diğer anarşistlerin “teorik anarşistler” olduğunu, kendisinin ise “pratik ve bilimsel anarşist” olduğunu ileri sürdü. ona göre diğerleri özgürlükten söz ediyor, ama özgürlüğü başkasından bekliyordu. o ise kendi yolunu kendi yürümüştü.

sohbetin sonunda kalkarken hâlâ şaşkındım. bir bankerin kendisini “gerçek anarşist” olarak tanımlaması belki ilk bakışta gülünçtü. ama anlatısının içinde, insan doğasına, toplumsal kurgulara ve kişisel özgürlüğe dair keskin bir mantık zinciri de vardı.

banker, hayatıyla paradoks gibi görünse de kendi içinde tutarlı bir tez kuruyordu:
anarşizm başkasının değil, kişinin kendi özgürlüğünü yaratma mücadelesiydi.

ve o, kendi özgürlüğünü yaratmış olmaktan emindi.