büyük çin kıtlığı

diğer adlarıyla üç yıllık felaket ya da üç yıllık büyük kıtlık. 1959-1961 yılları arasında çin'de gerçekleşen kıtlık olayı. insanlık tarihinin en ölümcül kıtlığıdır. aynı zamanda dünya tarihinde insanın sebep olduğu en büyük felaketlerden biridir.

resmi rakamlara göre 15 milyon, bazı araştırmacılara göreyse 55 milyon insan hayatını kaybetmiştir. bu da, en iyi ihtimalle, hiroşima ve nagasaki'ye atılan atom bombalarının sebep olduğu toplam ölümün 66 katı kadar insanın ölmesi demek. en kötü ihtimal ise, insanlık tarihinin en kanlı savaşı olan 2. dünya savaşı'nda bütün dünyanın vermiş olduğu kaybın yarısından fazlasına tekabül ediyor.

kıtlığın en büyük sebebi, çin komünist partisi'nin (çkp) 1958 ile 1962 yılları arasında güttüğü büyük ileri atılım* politikalarıdır. bu politikalara paralel olarak, rus tarım uzmanı trofim lysenko'nun fikirlerine dayanarak tarımcılık organizasyonunda zararlı birtakım değişiklikler yapılmıştı. bu değişiklikler de aslında büyümeyi durduracak ve daha düşük verimle sonuçlanacaktı. üzerine, aşırı kuraklık ve seller gibi doğal afetler de yaşanacaktı. neticede 1962'de çin halk cumhuriyeti'nin ikinci başkanı olan liu shaoqi kıtlığın sebebini "%30 doğal afetler, %70 insan yapımı hatalar" olarak değerlendirirken; bir süre sonra çkp de kıtlığın ana sebebinin büyük ileri atılım politikaları olduğunu, sağcı karşıtı hareket, çin-sovyet ayrılığı ve doğal sebepler gibi birkaç diğer gerekçeyle birlikte, resmen itiraf edecekti.

büyük ileri atılım sırasında çiftçilik halk komünlerinde organize edilmeye çalışıldı ve özel mülkiyete ait arazinin ekilmesi ve çiftlik sahibi olmak yasaklandı. bu halk komünleri arasında rekabet özendirildi. bu da beklenen tahıl üretimi rakamlarının olabileceğinden fazla astronomik rakamlarla gösterilmesiyle sonuçlandı. bu da bir çeşit aşırı bolluk yanılsamasına sebep olacaktır. hatta bu aşırı bolluk yanılsamasının etkisiyle; demir ve çelik üretimi ekonomik büyüme için bir gereklilik olarak görüldüğünden, milyonlarca köylüye demir-çelik üretiminde çalışmaları ve tarım işlerinden uzak durmaları emredilmiştir. bazı tarihçiler bu yanılsamayı kıtlığın ana sebebi olarak değerlendirir.

ek olarak o tarihlerde başlatılan dört haşere harekatında vatandaşlardan tarlaları korumak için serçeleri ve mahsul yiyen diğer yabani kuşları imha etmeleri istendi. kuşlar tükenene kadar vuruldu ya da yere inmekten korkutuldu. neticesinde özellikle serçelerin yok edilmesi, şiddetli bir ekolojik dengesizliğe ve çekirge gibi ekin yiyen böceklerin patlamasına sebep oldu. 1960 yılında mao zedong serçelere karşı eylemi durduracak ve dördüncü haşerat olarak tahtakurularını gösterecekti.

esasen, kıtlık çin'in her bölgesinde aynı zamanda ve aynı şiddette gerçekleşmedi. ama normalde gıda üretiminin gerçekte düşmediği yerleşimlerde bile maoist yönetim kıtlık sebebiyle gıda ürünlerine el koyduğu için şaşırtıcı bir gıda bulunabilirliği kaybı yaşandı. öyle ki, kişi başına daha fazla gıda üreten bölgelerde şaşırtıcı şekilde daha fazla ölüm rapor edilecektir.

felaket sırasında hükümet tarafından örtbas etme yoluna gidildi. doktorların ölüm raporlarında açlıktan bahsetmesi ve raporlaması yasaklandı. propaganda amaçlı üretimin yolunda olduğunu gösteren afişler ve reklamlar yayınlandı. bütün bunların yanında kuraklık ve seller gibi doğal afetlerin varlıklarının ya da etkilerinin çin hükümeti tarafından gizlenmesi ve bu afetlere verilen reaksiyonların başarısızlıklardan bahsetmeden, direkt başarı olarak lanse edilmesi; kıtlığa karşı hızlı cevap verebilmeyi de imkansız kılacaktı.

takvimler 1962'yi gösterdiğinde ise tarihin en başarısız kalkınma planlarından biri olan büyük ileri atılım nihayet sonlandırılacaktır. sonraki zamanlarda da tarım ve sanayi sistemlerini kökten değiştirecek olan "reformlar ve açılma programı" başlatılacaktır. zaman geçtikçe devlet bazı demografik verileri paylaşmaya başlayacak ve kıtlık üzerine akademik çalışmalar da böylece başlamış olacaktır.

büyük çin kıtlığı'nın insanlık tarihine bıraktığı en çarpıcı gerçek, görülen yamyamlık vakalarıdır. insan yamyamlığının çeşitli şekillerde yaşandığına dair birtakım resmi belgeler ve raporlar, bunu, "20. yüzyılda görülmemiş bir ölçekte" olarak değerlendirir. buna göre; insanlar önce kendi hayvanlarını, sonra sokak hayvanlarını, bitkileri, ağaçları ve son çare olarak da insanları yemeye başladılar. önce mezarları kazdılar ve tamamen çürümemiş cesetleri yediler. daha sonra ise savunmasız konumdaki çocuklar ikincil hedefler oldu. genelde komşu çocukları ve ailesi ölmüş olan çocuklar tercih ediliyordu. hatta bazı kişiler, kendi aile üyelerine dahi kastetmişlerdi.

---

ve okuyanlara sonsuz teşekkürler! bitti.

işbu giri; zamanında kendi kendime sorduğum "ya bu çinliler neden yarasa yiyor?" sorusu üzerine, yani tamamen kişisel merakım üzerine yaptığım üstünkörü bir araştırmaya dayanıyor. türkçe pek derli toplu kaynak bulamamış; tek tük yaptığım bir iki okuma dışında, ilgili ingilizce wikipedia sayfasını okumuş, kendimce özetlemiş, notlar almıştım. bu giri üzerindeki emeği büyüktür, herhalde bahsetmesem olmazdı. akademik bir amaç gütmediği için de kaynak olarak wikipedia'yı göstermekte beis görmüyorum. hatta içimde hep ukte kalmıştı.*

kıtlığın kısa sebep özeti: mal mao yüzünden.

1958’de mao zedong, çin’i hızla sanayileştirmek ve ekonomik olarak batılı ülkelerle rekabet edebilir hale getirmek amacıyla büyük atılım (great leap forward) adlı ekonomik reformları başlattı. bu politika kapsamında köyler büyük komünlere dönüştürüldü ve çiftçiler, geleneksel tarım yöntemlerinden vazgeçmeye zorlandı. hükümet, modern tarım tekniklerini reddederek, sovyetler birliği’nden alınan bilimsel temeli olmayan yöntemleri kullanmaya başladı. bunlardan biri de sovyet tarım bilimcisi trofim lysenko’nun teorilerine dayanan ekim yöntemleriydi. ancak bu yöntemler, üretimi artırmak yerine büyük kayıplara yol açtı.

hükümet, verimliliği artırmak için çiftçileri çelik üretimine yönlendirdi. köylerde ilkel yöntemlerle çelik üretmeye çalışan milyonlarca çiftçi, tarlalarla ilgilenemedi. yanlış ekim teknikleri, zorla kolektifleştirme ve çiftçilerin tarımdan uzaklaştırılması sonucu, tahıl üretimi hızla düştü. ancak, yerel yetkililer üretimin düştüğünü bildirmek yerine, hükümete sahte yüksek üretim rakamları sunarak sorunu daha da derinleştirdi.

üretilen tahıl miktarının yetersizliği, milyonlarca insanın aç kalmasına neden oldu. hükümet, sahte üretim raporlarına dayanarak vergi olarak köylülerden büyük miktarda tahıl topladı ve bu tahılları ihraç etmeye devam etti. böylece, çin’in kırsal bölgelerinde insanlar açlıktan ölürken, tahıl depoları dolu kalmaya devam etti.

açlıktan ölmek üzere olan insanlar, hayatta kalmak için ağaç kabukları, otlar ve çamur yemeye başladı. birçok bölgede toplu ölümler yaşandı. en korkunç olaylardan biri ise, açlık yüzünden yaşanan yaygın yamyamlık vakalarıydı. aileler hayatta kalabilmek için en savunmasız bireylerini feda etmek zorunda kaldı. bazı belgeler, açlıktan ölen çocukların aileleri tarafından yenildiğini gösteriyor.

mao zedong yönetimi, kıtlığın büyüklüğünü gizlemek için katı bir sansür politikası uyguladı. ölümlerle ilgili haber yapmak yasaklandı, durumu eleştirenler cezalandırıldı ve yerel yöneticiler başarısızlıklarını örtbas etmek için tüm devlet mekanizmasını seferber etti. halk, açlık içinde ölürken, devletin resmi propagandası her şeyin yolunda olduğunu iddia etmeye devam etti.

1962’ye gelindiğinde, çin yönetimi kıtlığın varlığını kabul etmek zorunda kaldı, ancak yaşanan felaketten mao sorumlu tutulmadı. büyük atılım politikası yavaş yavaş terk edilirken, çin hükümeti kıtlığın sebeplerini tamamen “doğal afetlere” bağladı. yıllarca belgeler saklandı ve konuyla ilgili herhangi bir eleştiri bastırıldı.

çinliler ne bulduysa yemeye bu süreçte başladı.
büyüksün mao yoldaş.

mao dze dong yüzünden oldu her şey.
arap saçına döndürdü ülkesini.
serçeleri avlatti doğanın dengesini bozdurdu deli herif.