araba sevdası

yanlış batılılaşmanın tillahı olan bu kitabı okurken fransızca sözcüklerden gına gelmişti. konusu güzel ama akıcı ilerlemiyor hele ki az sadeleştirilmiş bir yayınevinden aldıysanız. bir arkadaşımın önerisiyle sonra çok daha sadesini aldım o çok daha iyiydi. okuyacaksanız iskele yay. çok sadedir -dili bakımından- tavsiye ederim.

millet olarak her devirde aynı karakterde olduğumuzu gösteren kitaptır. bu milli karakterimiz o dönemde at arabasıyla hava atma şeklindeyken bugün nargilecide masaya bmw anahtarı koymak olarak karşımıza çıkıyor.

lise zamanlarında sevgili edebiyat öğretmenlerimizin zorla okutmaya çalıştığı romanlardan biriydi bu. hala da devam ediyorlar mı bilmiyorum ama o zamanlarda ve daha sonraki eğitim hayatım boyunca ve öğretmen olduğumda da edebiyat öğretmenlerinin neden böyle bir şey yaptığına tam olarak anlam veremedim. ( edebiyatı seven edebiyat öğretmenlerini tenzih ederek yazıyorum bunları. ) bana çok şey katan bir edebiyat öğretmenim olmadı maalesef. bana zorla bir şeyler okutmaya çalışanlardı çoğunluğu öğretmenlerimin.

yıllar sonra kitabı tekrar okuduğumda biraz daha sinirlenmiş olabilirim onlara. bu kitap eğer bir şeylerin ilki olmasaydı okunacak bir kitap olmazdı. üzgünüm ama hissettiklerimi yazmak zorundayım, yalan söyleyecek halim yok. beğenmedim. çok zorlama bir kitap. ama sizin de kendi fikriniz oldun istiyorsanız okuyun.

edebiyatımızdaki şu ilklerden. türk dizilerinden hoşlanıyorsanız bu kitabı da okuyabilirsiniz, hiçbir farkı yok. kitabın anlattığı gerçekten hiçbir şey yok. bir şey anlatmayacaksa, bir şey hissettirmeyecekse neden kitap, neden sanat falan filan.

roman günümüz dizileriyle karşılaştırılmış ve beğenilmemiş galiba. haksızlık ediliyor. çünkü araba sevdası gayet de yazıldığı dönemdeki insanların hal ve hareketlerini, yaşayış biçimlerini yansıtan bir kitap ve bu yüzden de önem arz ediyor.

araba sevdası recaizade mahmut ekrem tarafından yazılmıştır. türk edebiyatının ilk realist romanı olan araba sevdası yanlış batılılaşmayı anlatmaktadır. bu durum yani yanlış batılılaşma günümüzün de bir sorunudur ve yıllarca çözülememiştir.

okumaya yeltenip sevdasının at arabası olduğunu öğrenince vazgeçtiğim kitap. ne olacaktı ferrarimi olacaktı demeyin sevdası ferrari olsa da okumazdım. biraz abartılan kitaplar arsında benim gözümde kısaca.

türk edebiyatında, bir tür oluşturma gayretlerinin zorlama romanlarından biridir. nitekim realizm ekseninde yazılmış balzac, flaubert, hemingway ya da tolstoy romanlarıyla karşılaştırınca aradaki yüzeysellik ve hacim farkı görülecektir. hatta bu türün hiç de öyle uçlarda gezinmeyen yazarlarından steinbeck'in alın herhangi bir romanını, mesela cennet çayırı'nı, içinden bu roman gibi birkaç roman çıkarırsınız.
tanzimat dönemi siyasi bir ayrımdır. siyasi dönemlerin toplum ve kültür üzerine etkileri, kısa vadede yansımaz. yani tanzimat ve sonraki meşrutiyet dönemi diye adlandırılan dönemler, aslında henüz 1700'lü yıllarda başlayan batılıaşma ivmeli politik ve kültürel hamlelerin topyekün bir yansımasıdır.
bir de romanın adındaki arabayı, motorlu araç sananlar falan oluyor hala. arabadan kastedilen fayton. faytondan da kastedilen şekil, yani özden yoksun biçimsel farklılık. dönem siyasileri ve aydınları, bu kadar çabaya rağmen ilerleme kaydedilemeyen ya da gerçekleşmeyen toplumsal dönüşümün sebebinin, temelde mevcut gelenekçi ve muhafazakar düşünce yapısından kaynaklandığı noktasında hemfikirlerdir. bir bakıma newton'un başına düşen elmayla yer çekimi yasasını bulmasının yanında, nasrettin hoca'nın başına düşen elma sonrası "hikmetinden sual olunmaz allah'ım, ya karpuz düşseydi" dediği bir her şeyi rasyonalist veya teolojik algıyla açıklayıp yorumlama farkıdır bu.
yani fesi çıkarıp saçları jölelemekle bu işin çözülemeyeceğini yerinde gözlemleyen jöntürklerin de bu seri romanların da derdi budur biraz. dolayısıyla maksat, insanlara bir mottoyu benimsetmek olunca bu motto; romanın tekniğinin, estetiğinin her şeyinin önüne geçerek onu yavan bir araca dönüştürmüş, toplum için sanatın öncelikleriyle roman değil, kabare örneği metinler ortaya koymuştur.
insanlar, araba sevdası'daki bihruz karakteri nezdinde elitizmi, hayran kaldığı faytondanki kadına da bu hayranlık kapsamında aşık olan; uşağı ya da iş yerindeki arkadaşı tarafından kolaylıkla kandırılabilen, kendi kendine mektuplar yazıp içlenen aptal insanlar olarak anladılar. oysa elitizm bu değil; kaldı ki burjuva kurnazlığı ve ince zekası da dünyanın başına hala bela olagelen bir olgu. dikkat edilirse bu karakterler de büyük sermayedarların çocukları değil, üst düzey bürokratların, paşaların, paşazadelerin çocuklarıdır. yani adam şık giyinip cadde-i kebir'de turlasa ne olur, evde oturup integral çözse ne olur?
sevmesek de halk tabanlarının hedef standartları ve kendilerini doğru konumlandırabilmesi için nitelikli elitizme ihtiyacımız var. diyalektik bunu gerektirir. alın işte, bugün ülke birileri için para cenneti ama bu orantısız sınıf hareketleriyle o birileri, hala tuğla üstüne tuğla koymaktan başka bir şey bilmeyen böyle bir vizyonu da olmayan insanlar.
osmanlının tüm bu modernleşme çabaları, herhangi bir sınıfsal temele dayanmayan, onlara verebileceği somut dönütleri olmadığı için bomboş havada kalan çabalar olarak kaldı. bu romanlar da aynı aydın çevrenin, kendilerinin yazıp yine kendilerinin okuduğu, kendi kendilerini eleştirdikleri antika kitaplıklarda kaldı.

bu kitabı okuduğumda şu an yaşadığımız döneme ne kadar benzediğini fark ettim. 2. abdülhamid döneminin bir bölümünde de yine aynı akp dönemindeki gibi bir ekonomik refah dönemi yaşanmış. muhtemelen yurtdışından borç alınarak finansman sağlanmıştır. ancak o zaman da gelen paralar lüzumsuz harcamalarla, yolsuzluklarla boşa harcanıp ekonomik buhran içine girilmiş. üzerine bir de türk italyan savaşı, balkan savaşları, 1. dünya savaşı eklenince, tabii ki ülke yıkılmış. bu sorunları tespit eden osmanlı'nın eğitimli ve zeki kadroları da buralardan dersler çıkartarak büyük önder atatürk liderliğinde yeni bir devlet kurmuşlar. ancak onların torunları olan kuşak, sanki bunlar hiç yaşanmamış gibi sil baştan yine aynı havayı çalıyor. içinde yaşadığımız durum o nedenle çok benzer. ayrıca türk insanının gösteriş merakının toplumsal bir karakter olduğu da aslında bu kitap sayesinde kanıtlanıyor. itibardan tasarruf olmaz mantığı milletimizin damarlarında var.

yazarımız recaizade mahmut ekrem’dir.
recaizade’nin soyu yeniçerilere kadar dayanmaktadır ve babası,büyük babası yani ataları bir çok önemli alanda yer almıştır. bu soy da kendine yer edinen recai bir çok eser çıkarmıştır.

bir diğer büyük yazar olan ahmet ihsan ve tevfik fikret zamanında recai’nin öğrencileriydi.

kitabın ana karakteri olan bihruz bey bir osmanlı paşalarından birinin oğludur. bunun verdiği özgüven ve şımarık en belirgin karakter özelliğidir. süsü seven ve her fırsatta gösterişiyle kendini belli eden bihruz bey bildiği yarım fransızcasıyla herkesi etkilemeye çalışır. bu davranışıyla insanlara batıdan geldiğini düşündürmeye çalışır.

bihruz bey arabasını çok sever, arabasıyla gezmeyi de bir o kadar çok. her saniyesini arabasında geçiren bu genç arabasına o kadar düşkündür ki, pahalı olan arabasının ödemelerini elinde olan köşkleri satarak ödemektedir.

dönemin en zengin yerlerinde arabasıyla gezmeyi seven bir delikanlıdır bihruz.tek sevgisi ve ilgisi arabasıdır. zamanının çoğunu araba ekipmanları ile geçirir ve bunlarla hava atmakla uğraşır.
bir gün arabasıyla gezerken, güzel bir arabayla gezen sarışın kıza aşık olur. ve ona verebilmek için güzel bir mektup yazar. bir hafta sonra yine aynı yerde yakaladığı bu sarışın kızın arabasına bu mektubu atar.
mektubu arabaya atar ancak bir daha o kızı yakalayamaz. aşkından zayıflayıp yataklara düşen bihruz beye annesi düzelmesi için yalan söyler ve bu yalan sonrasında bihruz beyi herkesin içinde komik bir duruma düşürecektir.

keyifli okumalar..