beyin yakan tramvay ikilemi

1- 1 erkek yazar
2- 1 kadın yazar
3- 1 yazar
4- 1 mod
5- 1 yazar
6- 1 feminist

ezerdim. 6. maddeye kadar vicdanen perişan olurdum ama 6. madede ay tüh ezdik diye bir tepkicikim oluverirdi istemsiz.

en sonunda da kendimi koyuverirdim artık raylara.
sen ne bahtsız bir makinisttin bu nasıl sınavdır yeter artık bu mesleği bırakıyorum ben olmasam insanlar yaşayabilirdi. dünya benim etrafımda çok pis dönüyor durdurun inecem.

ahlakın neye dayandığını, daha önce böyle bir sorun üzerine düşünmemiş bireylerde ne gibi cevaplar ortaya çıktığını anlamak için kullanılan bir düşünce deneyidir. sadece bu düşünce deneyiyle yetinilmez, sonrasında doktor olduğunuz ve farklı organlarında problem olduğu için ölmek üzere olan 5 hastanın olduğu başka bir düşünce deneyi de anlatılarak iş pekiştirilir.

olay şöyle işler. düşünce deneyini gerçekleştiren kişi tramvay problemini anlatır ve kişilerden cevaplar alır. genelde katılımcıların çoğu, tek kişiyi feda etmenin daha akıllıca olduğunu söylerler. azınlığa ise neden kolu çekmedikleri sorulur. ardından bir işleyişi değiştirme iradesine sahip olup bunu yapmak ve sonucunda cinayete sebep olmanın korkunç olduğu etrafında cevaplar alınır. kısaca kader olarak ölecek olan 5 kişi vardı kimse orada olmasa zaten öleceklerdir bunu değiştirmek sorumluluk da yüklenmek anlamına gelir düşüncesidir.

sonrasında ise kolu çekerek o tek kişiyi feda eden kişiler hedef alınarak, düşünce deneyinin anlatıldığı kültür içerisinde önemli görülen bir şahsiyetin o kişi olduğu söylenerek tekrar düşünmeleri istenir. bize uyarlanan kısmı atatürk olabilir örneğin. sonrasında ise kolu tekrar çekip çekmeyecekleri sorulur, tekrar üzerine tartışılır. işi daha da uzatmak istenirse belli meslek grupları kullanılır, o tek kişinin doktor oluşu ve kansere çare bulması ya da insanların ileride işlerini kolaylaştıracak ürünler yapan bir mühendis olması gibi.

ardından küçük bir revizeyle tramvay deneyi farklı şekilde ele alınır. bir köprü üstünde olduğunuz ve önünüzde aşırı şişman bir insanın durduğunu, altınızdan da o tramvayın geçtiğini söyler anlatıcı. şişman kişi eğilmiş raylara doğru bakmaktadır, ufak bir itişinizle yere düşecek ve ağırlığı sayesinde tramvayı durdurarak o beş kişiyi kurtaracaktır. burada öğrenilmek istenen nokta ise önceki düşünce deneyinde araya bir tuş, kol girdiği için yapılan eylemin tam da bir eylem gibi hissettirmemesinden dolayı kolu çekenleri elemektir.

ardından üçüncü düşünce deneyine geçilir, bir doktor olduklarını ve çalıştıkları hastanede ölmek üzere olan ve farklı organlara ihtiyaç duyan beş adet hasta olduğu söylenir. şans o ki o sırada da bir evsizin hastaneye girip ısınmak için bekleme odasında yattığını görürsünüz. eğer hemen şimdi o evsiz insanı ameliyata alsanız ve organlarını çıkarsanız o beş kişiyi kurtarabileceğinize kesin eminsinizdir. bunu yapıp yapmayacakları sorulur ve cevaplara göre tekrar revize edilir düşünce deneyi. bu sefer o evsiz insanın vücuduna hiç iyi bakmadığı, eğer organları ondan alınmazsa eline geçen her parayı alkole verip zaten vücudunu harap edeceği bilgileri verilir. sonra tekrar bir tartışma döner. tüm bu olayın esas amacı genel geçer ahlaki kuralların olduğu düşünülse dahi spesifik bazı durumlarda ahlaki olmayan şeyin de yapılmasının çok yanlış gelmediğini sezdirmektir. yani biri kendi vücuduna kötü bakıyor olsa dahi eğer erişkinse ve akıl edebilecek kapasitedeyse kimsenin o vücut üzerinde söz söyleme hakkının olmayışı bir ahlaki ilke olarak düşünülebilir. sonrasında kurtarılacak o beş kişi içerisinde atatürk'ün oluşu gibi ek bilgilerle bu ilkenin kişilerce kırılıp, kırılmadığına bakılır.

düşünce deneyi yapan kişi daha da abartmak isterse gölde boğulan çocuk, kavanozdaki beyin gibi farklı kurgularla bu durumu daha da ortaya koymaya çabalayabilir.


bu tarz düşünce deneylerinde (bkz: ceteris paribus) ilkesi geçerlidir yani söylenen şeylerin gerçekten de olacağına daha baştan kabul gerekir.