çatalhöyük

insanlık tarihinin ilk “kent” yerleşmesi olarak kabul edilmektedir. unesco listesinde bulunmaktadır. konya’da yer alır.
(kaynak: tarih defterim.)

1958 yılında ingiliz arkeolog james mellaart tarafından konya'nın çumra ilçesi yakınlarında keşfedilen, yaklaşık sekiz bin yıllık bir neolitik dönem (yeni taş çağı) yerleşim yeridir. dünyadaki ilk manzara resmi buradadır. o dönem aktif bir volkanik dağ olan hasan dağı'nın püskürmesini buradaki atalarımız mağara duvarlarına nakşetmişler:



çatalhöyük'ten hasandağı aşağı yukarı böyle gözükmektedir:



çatalhöyük insanları ovada buğday ve arpa yetiştirmek gibi ilkel tarım metodlarını geliştirmişlerdi. toprak üretken, doğurgan olduğu için ana tanrıçalarını kadın olarak zihinlerinde tahayyül etmişlerdi. bu insanlar ayrıca avcılık da yapıyorlardı ve boğanın en önemli av hayvanları olduğunu biliyoruz. o zamanki boğanın şimdiki boğalardan daha da büyük olduğu gerçeğini bir kenara koyduğumuzda av esnasında sinirlenen boğanın öfkeli hırıltılar çıkararak sağa sola saldırdığını ve bir kaç çatalhöyüklüyü öldürdüğünü tahmin edebiliriz. volkanik patlamalarda püskürmenin etkisiyle havada oluşan elektriksel fırtınalar öfkeli hırıltıya benzer sesler çıkarır ve etrafına kızgın taş ve çamut fırlatır. patlamanın etkisiyle depremvari bir yer sarsıntısı da cabası. böyle bir olaya tanık olan çatalhöyüklü atalarımız o zamanki dünyasal algılarıyla bunu çevrelerindeki en tehlikeli canavar olarak gördükleri boğayla ve insanlar arasında fiziksel olarak güçlüsü erkekle özdeşleştirerek tanrılarının hasandağı'nda boğaya binen öfkeli erkekler olarak tahayyül etmişlerdi. tabii ki boğaların dizginleri kadın olan tanrıçaların elinde... bununla da ilgili bir duvar resmi var ama şu an bulamadım. bulur bulmaz ekleyeceğim.

çatalhöyüklü atalarımızın bundan 8 bin, 9 bin, 10 bin artık neyse o kadar sene önce hasandağı patladığında ne gördüklerini, ne hissettiklerini az çok anlayabilmemiz için şu videoyu izleyebiliriz:

-neolitik çağa ait bir yapı.
-çatalhöyük'ün 10 bin kişiyi barındırdığını söylenir.
-ölülerini evin tabanına gömmüşlerdir.
-çok tanrılı dine sahipler. tanrı ve tanrıçaları vardır.

öğrencilik hayatım boyunca çalışmak istediğim ikinci kazı alanıdır.
konuyla alakalı michael balter tarafından yazılan tanrıça ve boğa kitabını okunabilir.

çatalhöyükte bulunan fresklerden bir tanesi tarihin ilk mazara resmi olarak nitelendirilir. bir yanardağın patlaması (hasan dağı) resmedilmiştir.

buradan

konya’nın 52 km güneydoğusunda, çumra ilçesine yakın bulur., 450 x 275 m boyutlarında, 17 m yüksekliğindedir j. mellart 1961 yılında kazmaya başlamış i.hodder tarafından hala kazılmaktadır.

1000 den fazla konuta sahip,5-10 bin kişinin yaşadığı tahmin edilen bir yerdir efem… yakın doğunun en büyük şehirlerinden biridir. çatalhöyük halkı köy aşamasını geçmiş bir kent uygarlığıdır.tarım ve hayvancılık için sulak verimli ovları, obsidyen yataklarına yakınlığı, çevresindeki ormanlar olması; çatal höyük sakinlerinin uygarlık yaratmalarını sağlamıştır.

yerleşke, dışa kapalıdır. avluların çevresinde oluşturulan planlı konutlar mahalleri oluşturuyor. bu mahalleler de birbiri ardına eklenerek şehri oluşturuyordu.

evlerin kapıları yoktur.damlardan merdiven vasıtasıyla evlere inilir. buradaki amaç savunma sistemidir.

konut alanları dışında bazı özel mekanlarda vardır. bunlar av sahneleri, geometrik motifler, dans eden insanlar gibi ,duvar resimleri ve kabartmalar heykelcikler, seki altına gömülen ölülere bırakılmış armağanlar ile konutlardan ayrıdır.. duvarlardan birinde lav püskürten hasan dağı önündeki kasabayı betimleyen resim vardır. dünyada ilk kez bir yerleşke planı resmi olması sebebiyle önemlidir.
tık

anadolu da kazısı süren ve birçok kadın kemiği bulunan neolitik bir kenttir. aynı zamanda eski çağlarda atalara tapınma dedikleri şeyin bu coğrafyada yapıldığını düşündüğüm yerdir.
clarissa pinkola estes şöyle der kurtlarla koşan kadınlar adlı kitabında,
... ama atalarla akrabalığı pratiğe dökmüş olan daha eski dinsel törenlerde, kemikler ruhları çağırma aracıları olarak kullanılırdı, kafatasları da bu törenleri en dikkat çekici parçasıydı.

bir yerin gelişebilmesi için ne gerektiğini gösteren neolitik yerleşme.

çatalhöyük’ten önce çok sayıda neolitik yerleşme mevcuttu. bir kısmı mimari olarak çok da gelişkindi. coğrafi olarak çok elverişli yerlerde olanlar da vardı, örneğin nehir kenarında… ama barındırdıkları nüfus belli sınırları aşamamıştı. çünkü iktisadi faaliyetler çeşitlenememişti.

çatalhöyük, tatlı suyu kısıtlı bir alanda çumra çayı kıyısında kurulmuştu. sivrisinek problemine rağmen bataklık bir arazinin kenarındaydı. sular yazın buharlaşınca kalan tuz tabakaları toplanıp ihraç edilirdi. hasan dağı’ndan elde edilen obsidiyen büyük mızrak uçlarına dönüştürülüp ürün halinde tüm ortadoğu’ya ihraç edilirdi. bu ticaret zenginlik ve nüfus artışı getirdi.

sadece tarımla veya hayvancılıkla uğraşan topluluklar asla belli bir büyüklüğün üzerine çıkamadı. günümüzde de pamuk gibi tarımsal sanayi ürünleri haricinde tarımla geçinen topluluklar büyüyemedi.

istanbul, izmir gibi hem coğrafi açıdan elverişli konuma sahip hem de iktisadi faaliyetlerini çeşitlendirebilmiş yerleşimler büyüdü.

suni olarak kurulmuş, iktisadi faaliyetleri örgütlenmemiş, zaman içerisinde doğal olarak gelişmemiş yerleşmelerin yaşamına devam etmesi çok zordur.

konya'da bulunan neolitik çağa ait yerleşim yeri.
tarımın yerleşik hayatın sebebi değil, sonucu olduğunu kanıtlayan yerleşim yerlerinden biri.
evet, en eski yerleşim yerlerinden biri olduğunu biliyoruz peki neden insanlar çatalhöyük'ü inşaa etme ihtiyacı duydu?
hayatta kalmalarının bedelinin toplu yaşamak olduğunu biliyorlardı.
öncelikle evleri hakkında bilgiler vereyim.
çatalhöyük'te evlere damlardan indirilen merdivenler ile giriliyordu. merdivenlerin altında her evde bulunan taş fırınlar vardı. merdivenin altında taş fırın olmasının sebeplerinden biri de giriş yerinin baca görevi görmesiydi.
evler haliyle kapısızdı.
ölülerini evlerinin zeminine gömerlerdi, atalarıyla birlikte yaşamak onlar için önemliydi. ölen çocuk evin güneh cephesine, ölen yetişkin ise kuzey cephesine cenin pozisyonunda gömülürdü.

tarihin ilk ekmeklerinin çatalhöyük'te bahsettiğim fırında piştiği düşünülüyor.
gastronomileri tahıl ağırlıklı olduğu için tarihteki ilk diş çürümesine burada rastlanıldığı bilgisi aklımda fakat kaynağından emin değilim.
çatalhöyük'teki evlerde boğa figürüne çokça rastlanılıyor. evde, boğa figürünün bulunduğu yer kutsal sayılıyordu.
kızıl akbaba ve akbabanın önünde kafası kopuk insan figürlerinin resmedilmesi de çokça rastlanılan bir şeydi.

çatalhöyük'te kutsal eril değil, dişildi. bir liderleri yoktu, mutlak eşitlikçi bir toplumdu. hayatta kalabilmek için toplu yaşamak zorunda olduklarının farkına varabilmiş bir toplumdu. ortak bir depoları yoktu, herkes kendi yetiştirdiği ile beslenirdi.
inşaa edildikten 2000 yıl sonra, kentlerini terk ettiler.
tarihe karışmalarının sebebi olarak çok fazla şey gösterilir ama hala cevabı bulunamamıştır.
en büyük düşmanları içsel çatışma değil, tahıl ağırlıklı beslenmeleriydi. çünkü karbonhidrat ağırlıklı beslenen ve protein ağırlıklı beslenen iki kadın arasında çokça fark oluşuyordu.
karbonhidrat ağırlıklı beslenen kadınların yumurtalıkları 6 kat hızlı yenileniyor fakat çocuğunu emzirme süresi azalıyordu.
anne olma ihtimali daha fazla, annelik yapma süresi daha azdı.
yaşamı bitiren bir doğal afet de olabilirdi.
yakınlarında iki yanardağ vardı ve kullandıkları silah obsidyen, yani yanardağ sayesinde oluşan bir doğal taştı. ayrıca kutsallarından biriydi.
obsidyen taşını asla birbirlerine karşı kullanmadılar, buluntularda böyle bir ize rastlanmadı.

yukarıdaki görsel tarihin en eski haritalarından biriydi, çatalhöyük'te bulundu. resmedilen yanardağın hasandağı olduğu tahmin ediliyordu ama patlaması sonucunda çatalhöyük'e zarar verme olasılığı azdı.
diğer ihtimal iklim değişikliydi. çatalhöyük'ün doğu kısmında yaşamın sona erdiği zaman ile, iklim değişikliğinin sert bir şekilde vurduğu zaman dilimi birbiri ile örtüştüğü için tahminler bu yönde.
hatalarım varsa uyarın, yalnızca tek bir kaynaktan bilgi aldım. daha çok vaktim olduğunda kaynakları karşılaştıracağım.

yeni buluntularda 8600 yıllık bir hamur parçasına rastlanmış, pişmeyen numunenin bir ekmek olduğu söyleniyor. bir hamurun bu forma dönüşmesi mümkün mü?

çatalhöyük kazısı

insanlığın ilk kent yaşamına konyada başladığına inanmak bu kadar zor olmamalıydı.! konyalılar tam olarak ne yapmak istiyorlar, açıkça söylesinler bence...