1.
abbasiler'de de tıpkı osmanlı'da olduğu olduğu gibi güçlü ve kudretli valide sultanlar vardır.
halife muktedirbillah'ın cariyesi, halife muhammed mehdi'nin eşi hayzüran sultan bunlardan biridir.
hayzüran "selvi boylu" manasına gelir. muhammed mehdi'den sonra gelen halifeler olan musa el-hadi ve harun reşid'in annesidir.
hayzuran'ın yemen çölünden kaçırılıp mekke'deki "köle pazarı"nda satıldığına ilişkin bir anlatım daha bulunuyor.
hayzuran'ın fas'tan tutsak edilip getirtilen berberi veya asya tarafında gelen bir türk olduğuna dair rivayetler de mevcuttur.
onun yemenli olduğuna ilişkin rivayeti güçlendiren iki olay vardır. biri, babasının yemenli olması; diğeri de yemenli bir ailenin yanında hizmetçi olarak çalışan kardeşi gıtrîf'in o ülkeden getirilip vali yapılması.
muktedirbillah'ın cariyesi olduğu meselesine gelirsek; hayzüran'in güzelliğinden etkilenen halife onu köle pazarından satın alıp, oğlu muhammed mehdi'ye hediye olarak vermiştir. güzelliği dillere destandır.
cariye hayzuran, sadece güzelliği ve fettanlığı sayesinde veliaht prensin kalbini çalmamış, aynı zamanda zekâsıyla da onu derinden etkilemiştir.
hürrem sultan ve kösem sultan karışımı biridir. halifeyi ikna ederek onun ilk eşinden olma çocuklarını halife olma yolunda ekarte edip, kendi çocuklarını veliaht yaptırmıştır.
saraydaki nüfuzu oldukça fazlaydı. öyle ki; kardeşi gifti'yi vali yaptırmanin yanı sıra, kız kardeşlerini de kudretli devlet adamlarıyla evlendirmistir.
fakir fukaraya oldukça sahip çıkmış, hayır sever biridir.
musa el-hadi’nin halifeliğinin ilk zamanlarında, validesinin yönetim işlerine müdahalesine ilişmedi. bu sırada hayzuran sultan'da halife olan oğlu musa sanki yokmuş gibi yönetim meselelerine tek başına hükmetmeye çalışıyordu. yalnızca kendi icraatlerini onaylatmak için oğluna görünüyordu.
bir süre sonra halife, annesinin dileklerini geciktirmeye başladı. böylece ona karşı koymaya çalıştı. bu minvalde onun siyasi olmayan isteklerini onaylarken memnuniyetini de kazanmaya çalışıyordu. onun devlet işlerindense ibadetlerine ve kendisine daha çok zaman ayırmasını rica etti. buna mukabil hayzuran sultan olayı daha da abartıp, kardeşi gıtrif’i vali yaptırması gibi, öteki hısımlarını da sultanlığın önemli vazifelerine getirdi. bu bardağı taşıran son damlaydı. musa, bundan dolayı annesinin bu tür atama ve yönetim işlerine müdahalesi gibi faaliyetlerini yasakladı. hayzuran sultan, devlet eşrafının kendisine eskisi gibi ilgi göstermeyişinden oldukça rahatsız oldu. musa’ya karşı oldukça kinlendi. bu kez diğer oğlu olan harun reşid’e umut bağlamaya başladı. harun halife olursa eski görkemli zamanlarına döneceğini umut etti.
musa, validesi hayzuran’ı odasına götürülen yemekle zehirlemeye bile çalışmıştı. anne-oğul arasındaki bu nefret giderek büyümekteydi. hal böyle olunca musa, halifelik makamında en büyük rakibi olan kardeşi harun’u öldürmeyi de planlıyordu. musa, karındaşı harun’u veliahtlıktan düşürüp, onun yerine mahdumu cafer’i geçirmeyi düşünüyordu. fakat planlanan suikast gününde kardeşi yerine musa, hayzuran sultan tarafından öldürülmüştür. rivayetlere göre cariyeler tarafından yüzüne yastık basılarak boğulmuş veya zehirlenerek öldürülmüştür.
musa’nın vefatının akabinde daha evvelden hapsedilmiş olan halid el-bermeki, hayzuran sultanın emriyle azad edildi. harun reşid, bermeki’yi geniş yetkilerle donatıp, vezirliğe getirdi. fakat yönetim işleri hayzuran sultan'da idi. halife harun'da vezir bermeki de onun sözünden çıkmıyordu. harun reşid’in halifeliğinde hayzürân sultan eski ihtişamlı günlerine kavuşmuştur, öyle ki kocası mehdi’nin halifeliği zamanındaki azametini kat be kat arttırmıştır.
m.789, h. 173'de bağdat'ta vefat etti. kendisi cenaze merasimi istemediğini daha evvelden bildirmişti fakat harun annesinin bu isteğine uymayarak cenaze namazını kıldırtmıştır.
kaynakça: tdv islam ansiklopedisi, faik yıldırım independent, taberi tarihi, adem apak islam tarihi.
devamını gör...