kara delik

kütlesi olan her cisim gibi uzay zamanı büken cisimlerdir.
ancak karadelikler uzay zamanı öyle büker öyle büker ki karadeliğe girdiğiniz anda artık tüm zaman da karadeliğin içine doğru bükülmüş olur.
şöyle düşünün ben şu anda ankara'dayım. 1 hafta sonra istanbul'a, izmir'e, malatya'ya, bursa'ya gidebilirim veya ankara'da kalabilirim. bunların hepsi ihtimal dahilindedir. kara delikte ise ihtimaller teke düşer. kara delikte nereye giderseniz gidin yine gideceğiniz yer karadeliğin merkezidir. çünkü karadelik uzay zamanı yani geleceği büker. gelecek sadece merkeze doğru gidebilir. başka bir gelecek yoktur.

sanilanin aksine her boku cekmez, radyasyon isimasi yapar mesela, gaz ve toz bulutu puskurtenleride var, bide fazla kara delik sakasindan dolayi her kara delik lafini duyunca göt deligi geliyo aklima allah kahretsin

şunun gerçek olduğuna inanan her şeye inanır. olmayan şey(lerden)

genel görelilik teorisi ile tanınan, zamanın olmadığı iddia edilen çekim alanı her türlü maddesel oluşumun ve ışınımın kendisinden kaçmasına izin vermeyecek derecede güçlü olan, büyük kütleli bir gök cismidir.
yaşadığımız evrendeki tanımları yalnızca üç parametreye bağlıdır: kütle, elektriksel yük ve açısal momentum.

hiçbir madde oraya yaklaşamaz, orada zamanın akmadığı rivayet edilir.

yıldızların ölümünden geriye kalan gök cismi.

başka bir sitedeki tanımımı buraya yapıştırıyorum:

kara delikler genel olarak 3 başlıkta incelenebilir:

1- ilkel ya da mikro kara delikler
2- yıldız kalıntısı olanlar
3- galaksi merkezlerinde bulunan süper kütleliler

kısaca bakalım:

1- ilkel kara delikler gözlemlerle doğrulanmış değil, yani sadece teorik cisimler bunlar. evrenin oluştuğu ilk zamanlardaki yoğun enerji ortamlarında oluştukları ve çok küçük kütleli oldukları için çabucak yok olmuş olabilirler. bu da onları gözlemleyemiyor oluşumuzun nedeni.

2- yıldız kalıntısı olanlar, hakkında en çok şey bildiğimiz cisimler. bir yıldızın oluşum aşamasındaki kütlesi yeterince büyükse, bu yıldız yaşamını tamamladığında dış katmanlarını uzaya fırlatır ve geriye sadece, kendi üzerine doğru çökmeye başlayan, yani kütle çekim kuvvetine yenik düşmüş bir yıldız çekirdeği kalır.

3- bunların nasıl oluştuğunu henüz tam olarak bilemiyoruz. birçok galaksinin kalbinde bir kara delik yer alıyor. merkezinde kara delik olmayan galaksiler de var ama bunlar azınlıkta. bazılarının merkezinde ise pek de o kadar büyük kütleli olmayan kara delikler yer alıyor.

***

biraz daha teknik bir kategorileme yöntemi de şöyle:

1- açısal momentumu ve elektrik yükü 0'a eşit olan kara delikler. bunlara schwarzschild kara deliği diyoruz.
2- açısal momentumu ve elektrik yükü 0'dan farklı olanlar. bunlara kerr-newman kara deliği diyoruz.
3- açısal momentumu 0'da farklı, elektrik yükü 0'a eşit olanlar. bunlar kerr kara deliği olarak adlandırılıyor.
4- açısal momentumu 0'a eşit, elektrik yükü 0'dan farklı kara delikler. bunların adı da reissner-nordström kara deliği.

büyük ihtimalle gerçekten var olanlar üçüncü seçenekteki kerr kara delikleri.

***

şu klişe "ışığın bile kaçamadığı cisim" cümlesinin temeli nedir?

her gök cisminin sahip olduğu kütle çekim ivmesi birbirinden farklıdır. bu da, o gök cisminin çekim etkisinden kurtulup uzaya çıkabilmeniz için gereken minimum bir hız değerinin belirlenmesini sağlar. buna kaçış hızı ya da kurtulma hızı denir. bu değer mesela dünya için saniyede 11,2 kilometre iken, son derece düşük çekim etkisine sahip olan ay için 2,38 ve oldukça büyük bir kütle olan güneş için yaklaşık 618 kilometredir. işte bir kara deliğin yüzeyinden kurtulup uzaya gidebilmeniz için gereken hız değeri, ışık hızından da büyüktür. dolayısıyla ışık hızına bile sahip olsanız, kara delikten kurtulamazsınız.

***

kara deliklerin hawking radyasyonu adı verilen bir mekanizma ile kütle kaybettiği düşünülüyor: #105787 bu da akla "kütle kaybediyorsa bir gün tamamen yok olmalı" düşüncesini getirir ama yaklaşık güneş kütlesindeki, yani görece küçük bir kara deliğin kütle kaybederek buharlaşma süresi, yaklaşık olarak 10 üzeri 67 yıldır. yani yazıyla:

10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

yıldan bahsediyoruz. bunun anlamı da şu ki küçük bir kara deliğin buharlaşabilmesi için bile evrenin yaşından çok daha yüksek bir zamana ihtiyaç var. bunu yukarıda yazdığım mikro kara deliklerin anında yok olması durumu ile karıştırmamak gerekiyor. orada gerçekten çok küçük, hatta kuantumsal boyutlardaki kara delikler söz konusuydu. bu kavramı birkaç sene önceki bir mevzudan da hatırlayanlar olacaktır. büyük hadron çarpıştırıcısında deney yapan bilim insanlarının kara delik oluşturması ihtimalinden söz edilmişti ve herkes bunun dünya'yı yutabileceği spekülasyonu nedeniyle ürkmüştü. halbuki orada bahsedilen versiyon, anında buharlaşan mikro kara deliklerdi.

***

kara deliklerin bulundukları noktada dururken etraftaki her şeyi yutacağını düşünmemek gerekiyor. herhangi bir cisim olay ufkunun içerisine düşmediği sürece kara delikten kurtulabilir. "hiçbir şey bir kara delikten kaçamaz" iddiasındaki o meşhur kaçılamayan son nokta, olay ufkudur.

olay ufku aslında bir kara deliğin içerisinde ne olduğunu görmemizi engelleyen, onu gözlerden saklayan bir bölge. birkaç sene önce çekilen kara delik fotoğrafını görmüşsünüzdür. başlıkta da birkaç kez paylaşılmış zaten. fotoğrafta gördüğümüz turuncu kısım, kara delik etrafına yığılan maddenin oluşturduğu birikim diski adlı yer. bu kısmın karanlık kısımla olan sınırı, olay ufku bölgesi. karanlık olan kısım ise kara deliğin gölgesi. tekillik dediğimiz ve bildiğimiz fizik kanunlarının çöktüğünü tahmin ettiğimiz bu bölge kara deliğin içerisinde ve maalesef onu göremiyoruz.

***

bir meşhur cümleye daha kısaca değinip toparlayayım: "kara deliklerin saçı yoktur."

buna saçsızlık teoremi adı da verilir. bu söz john wheeler tarafından söylenmişti ve kara deliklerin aslında basit cisimler olduğuna, onları tanımlamak için kütle, elektrik yükü ve açısal momentum özelliklerinin yeterli olduğuna vurgu yapıyordu çünkü bir kara deliğe düşen maddeye ait özellikler onun içerisinde kayboluyor, görünmez oluyor ve dışarıdan bakıldığında bir kara deliği diğerinden ayırabilecek pek de fazla özellik kalmıyordu.

wheeler, kendi yaptığı bu "kellik" tanımından biraz rahatsızlık duymuştu çünkü bunun bir bakıma, kara deliklerin entropisi olmadığına işaret ettiğini fark etmişti.

ancak daha sonra, öğrencisi jacob bekenstein, bir kara deliğin entropisinin olay ufku ile ölçüldüğü teorisini ortaya atınca sorun çözüldü. yukarıda bahsettiğim ve stephen hawking'in ismiyle anılan hawking radyasyonu, bu mevzu gündeme geldikten sonra piyasaya sürülen bir fikirdi. bu nedenle herkes tarafından bilinmese de bekenstein-hawking radyasyonu olarak da anılır.

evrenin en merak edilen şeyi. çünkü yıldızların oluşumu, gelişimi, ölümü hepsi açıklanabiliyorken karadeliklerin içinden veri alınamadığı için tam bir muamma. atomlar protonlarına mı ayrılıyor, yoksa bilmediğimiz başka bir madde mi oluşuyor bilmiyor bilim insanları. bu onları ilgi çekici hale getiriyor. bence karadeliğe bir tane zıplayan top atılıp ölçüm yapılabilir. geri dönerse orda bir şey var deriz. (bkz: swh)

bunun haricinde ışığın bile kaçamadığı bir yerde zaman kavramı da yeniden şekilleniyor. bazı tahminler doppler etkisinden bahseder. eğer karadeliğin içinde sağ salim gezebilseydik önümüz mavi ışık, arkamız gittikçe kırmızı ışık olurdu diyor.

ne diyelim, hikmetinden sual olunmaz yarabbil alemin diyorum.

o da güzel ama ayvayı da açıkla meja hanım. yoğunluk desen diğer meyvelerle karşılaştırınca sonsuza yakınsıyor ye ye bitmez, bıçak sürülmez yani bildiğimiz fizik kuralları geçersiz. ayva meyvelerin kara deliğidir.