1.
amerikalı teorik fizikçi john archibald wheeler'ın, kuantum mekaniğindeki gözlemci etkisinin bir yansıması olan teorisi. buna göre evrenin varlığı ve yapısı, gözlemcilerin varlığına bağlıdır. yani evrenin doğası, gözlemcilerden etkilenir ve onlara bağlı olarak şekillenir. bu içeriği nedeniyle kopenhag yorumunun çok daha genişletilmiş bir hâli gibidir.
gözlemci etkisi basitçe şu örnek üzerinden açıklanabilir: bir atom altı parçacıkla ilgili ölçüm yapana dek, o parçacığın özellikleri hakkında bilgimiz yoktur. gözlemci ölçüm aldığı anda parçacıklar belirli bir özelliğe sahip olur ve olası diğer özellikler ortadan kalkmış olur. wheeler bu durumu evren geneline yayarak, gözlemcinin ölçümü olmadan evrenin şekillenmeyeceğini, yani basitçe biz ona bakmazsak evrenin var olmadığını iddia eder. bu durum, evrenin gelişimini doğrudan etkiler.
wheeler bu konuyla ilgili olarak some strangeness in the proportion adlı kitabında şöyle bir benzetme yapar: evrenin gözlemci etkisiyle şekillenmesi, ünlü bir çocuk oyununa benzer. oyunda bir odadaki kişi aklından bir kelime belirler. diğer kişiler ona belirli sayıda soru sorarak o kelimeyi bulmaya çalışır. burada önemli olan şey, her sorulan sorunun bir öncekiyle tutarlı olması ve alınan cevaplardan elde edilen tutarlı bilgi birikiminin, kelimeyi bulmada önemli bir rol oynamasıdır. yani cevap, sorulan soruların birikimiyle şekillenmiştir. işte evrenin evrimi de buna benzer bir süreçle gerçekleşir. meşhur gecikmiş seçim deneyi ve kuantum silgisi adlı deneydeki "gecikmiş seçim" bu düşüncenin ürünü olan bir düşünce deneyidir. dolaylı olarak iddia ettiği şey, evrenin geçmişinin bile gözlemci etkisiyle değişebileceğidir.
her ne kadar "gözlemci etkisi" olayı bazı zihinlerde kafa karşıklığı yaratsa ve insanın birçok şeyi belirleme yeteneğine atfedilse de yeri gelmişken kısa bir bilgi vereyim: gözlemci, bir kişi olmak zorunda değil. herhangi bir ölçüm aleti, bir kuantum sisteminin olağan durumunda herhangi bir değişikliğe yol açabilecek herhangi bir etkileşim de kuantum mekaniğine göre bir gözlemcidir. yani insanın bu olaylarda özel bir yeri olmadığını bilmek gerekir.
gözlemci etkisi basitçe şu örnek üzerinden açıklanabilir: bir atom altı parçacıkla ilgili ölçüm yapana dek, o parçacığın özellikleri hakkında bilgimiz yoktur. gözlemci ölçüm aldığı anda parçacıklar belirli bir özelliğe sahip olur ve olası diğer özellikler ortadan kalkmış olur. wheeler bu durumu evren geneline yayarak, gözlemcinin ölçümü olmadan evrenin şekillenmeyeceğini, yani basitçe biz ona bakmazsak evrenin var olmadığını iddia eder. bu durum, evrenin gelişimini doğrudan etkiler.
wheeler bu konuyla ilgili olarak some strangeness in the proportion adlı kitabında şöyle bir benzetme yapar: evrenin gözlemci etkisiyle şekillenmesi, ünlü bir çocuk oyununa benzer. oyunda bir odadaki kişi aklından bir kelime belirler. diğer kişiler ona belirli sayıda soru sorarak o kelimeyi bulmaya çalışır. burada önemli olan şey, her sorulan sorunun bir öncekiyle tutarlı olması ve alınan cevaplardan elde edilen tutarlı bilgi birikiminin, kelimeyi bulmada önemli bir rol oynamasıdır. yani cevap, sorulan soruların birikimiyle şekillenmiştir. işte evrenin evrimi de buna benzer bir süreçle gerçekleşir. meşhur gecikmiş seçim deneyi ve kuantum silgisi adlı deneydeki "gecikmiş seçim" bu düşüncenin ürünü olan bir düşünce deneyidir. dolaylı olarak iddia ettiği şey, evrenin geçmişinin bile gözlemci etkisiyle değişebileceğidir.
her ne kadar "gözlemci etkisi" olayı bazı zihinlerde kafa karşıklığı yaratsa ve insanın birçok şeyi belirleme yeteneğine atfedilse de yeri gelmişken kısa bir bilgi vereyim: gözlemci, bir kişi olmak zorunda değil. herhangi bir ölçüm aleti, bir kuantum sisteminin olağan durumunda herhangi bir değişikliğe yol açabilecek herhangi bir etkileşim de kuantum mekaniğine göre bir gözlemcidir. yani insanın bu olaylarda özel bir yeri olmadığını bilmek gerekir.
devamını gör...