kırık cam teorisi

amerikalı suç psikoloğu philip zimbardo'nun yaptığı deney sonucu ortaya attığı kriminolojik teoridir.
teori suçların artma oranının nedenini açıkça göstermektedir. eğer suç işleyecek biri varsa, suç işleyen diğer insanlara bakar ve bunu yapmaktan çekinmez. sonuçta daha önce birileri yapmış, diye düşünür.

teorinin özü budur; çöpünüzü yere atacağınız zaman durup yere bakarsınız. başka insanlar da atmışsa, atarsınız. ya da bir binanın camı kırıksa diğer insanlar kalan camları da kırmaktan geri durmaz.

(bkz: broken windows theory)
(bkz: philip zimbardo)

kafamda kurduğum teoridir. ismi varmış. teşekkürler mars, evren seninle gurur duyuyor.

koyun psikolojisi.

sevdiğim bir insanın anlattığı olayı aklıma getirdi. elindeki çöpü yere atıp yoluna devam ederken bir anda rahatsız hissedip arkasını dönüp çöpü alıp çöpe atmış kendisi. sonradan şöyle bir çevreye baktığında sokağın oldukça temiz olduğunu, tek bir çöpün bile olmadığını farketmiş. belki de tam da bu teoride ki gibi yere çöp atmak hep yanlış bir hareket olsa da hiç kimsenin yere çöp atmadığı bir yerde bunu yapmak daha büyük yanlışmış gibi geliyordur bize. bunun tersi de geçerli olabilir tabii. herkesin yere çöp attığı bir yerde yere çöp atmak o kadar da yanlış değildir artık.

kitle psikolojisine uymak gibi... içimizdeki kuralsızlığı, suç işleme duygusunu meşrulaştırmak. başkası yapıyorsa ben de yaparım düşüncesi. bir filmde buna çok benzeyen bir replik vardı. "suç işlemek ve ceza almak istemiyorsanız bir grup halinde suç işleyin" diyordu. hangi film olduğunu hatırlamıyorum. ama doğru söz. büyük bir kitle halinde yapılan suçlar cezasız kalıyor.

marina abramovic'in deneyi de buna benzer.

6 saat boyunca cansız manken gibi hareketsiz kalan marina'ya önce güller, çiçekler verilmiş, kekler yedirilmiş. daha sonra kadına tokat atılınca insanlar daha kötü şeyler yapmaya başlamış. kıyafetlerini çıkarmışlar, kafasına silah dayamışlar, bıçakla vücudunu kesmişler, tecavüz etmeye çalışmışlar.

içlerinden biri kadına sarılınca bunlara dayanamayan insanlar da kadını korumaya başlamışlar. kıyafetlerini giydirmişler, yaralarını temizleyip sigara içirmişler.

6 saatin sonunda kadın hareket etmeye başlayınca insanlar marina'dan kaçmaya başlamış.

kaynak

sürü psikolojisi.

insanların dünyanın parasını verip iyi sitelerde oturmasının altında yatan neden.
kötü olan yerlerde kötülükler artar, iyi olan yerlerde kötülük barınamaz.
site içinde manyak varsa bak işe.

sürü psikolojisi de diyeceğimiz bir olgudur. bir binanın camlarının çoğu kırıksa, insanlar sağlam olan camları kırmaktan çekinmezler ve bunu suç olarak görmezler. aslında ikili ilişkilerde de böyledir bu durum. karşınızdaki insanı tanımadan ve tam güvenmeden yaralarınızı gösterirseniz sizi kırarlar.

toplumun ayarını bir kez bozarsan, bir daha toplayamazsın teorisi.

kuyrukta sırayı ilk bozan, yanlara doğru yayılan, öne geçen sığır, kalanları da sığırlığa zorlar. bunu anlatır.

saçma teori.
"toplumun ayarını bir kez bozarsan, bir daha toplayamazsın."
zaten bozanlar, neden toplamak istesin ki.
kendilerine fayda sağlayacak biçimde daha da bozarlar. konu kapanır.

kriminolojinin en bilinen teorilerinden biridir. yaygın kullanımı da vardır. new york bu sayede suç merkezinden amerika'nın en güvenli metropollerinden biri haline geldi.

"bozan niye toplamak istesin" diye sorulmuṣ, kontrolden çıkan toplumsal olaylar buna örnektir. kitle huzurluzluğunu kısa dönem tasarruf için ciddiye almazsan, yarın bin kat fazla zarara girebilirsin misal.

ya da en basitinden deprem denetiminde ilk "istisna"yı geçirmen, yıllar içinde onbinlerle çarpılır.

siz siktir edin kırık cam teorisini, atasözüne gelin bence;
"bir vazo kırıldığı zaman, onu her daim yapıştırıp tamir edebilirsiniz ama o asla eskisi gibi olmayacaktır."

mevzu budur.

üzüm üzüme baka baka kararır,
körle yatan şaşı kalkar,
arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim vs. vs. de bu teori doğuştan suçlular söz konusu olunca geçerli olmaz.

bunun 30 tane farklı hikayesini gördüm nette. benimki de şu:

"kırık cam teorisi, amerikalı suç psikoloğu zimbardo'nun 1969'da yaptığı bir deneyden sonra ortaya attığı bir teoridir.

stanford'lu bir psikolog olan zimbardo, suç ve suç eğilimleri üzerine yaptığı çalışmalarında sıradan insanların bazı çevre koşullarının değişmesiyle nasıl canavara dönüşebildiklerini araştırmış ve içinde bulunulan ortamların insanları nasıl suça teşvik edebileceğini, herkesin anlayabileceği şekilde gözler önüne sermiştir.

zimbardo, suç oranının yüksek olduğu, yoksul bronx ve daha yüksek yaşam standardına sahip palo alto bölgelerine birer otomobil bırakır. araçların plakası yoktur ve kaputları aralıktır. bölgeleri gizli kamerayla izler.

bronx'taki, yani suç oranının yüksek olduğu bölgedeki otomobil, üç gün içinde tamamen yağmalanır. diğeri, yani daha yüksek yaşam standardına sahip bölgedeki otomobile bir hafta boyunca kimse dokunmaz.

ardından zimbardo, iki öğrencisi ile birlikte bu bölgeye gidip sağlam kalan otomobilin kelebek camını çekiçle kırar. daha ilk darbe indirilir indirilmez çevredeki insanlar da birer birer olaya dahil olmaya başlar. değil günler, sadece birkaç saat içinde bu otomobil de kullanılmaz hale gelir."

niye kelebek camını kırıyor mesela? bence bunlar muamma. ayrıca bebek'te olmazdı bu olay diye düşünüyorum. komple saçma bir teori.

evde yaşadığım bir örneği vermek istiyorum.
işten sonra eve gelirken insan haliyle acıkıyor. mutfakta kirli bulaşıkları görünce insanın evde yemek yapası gelmiyor. eğer mutfak temizse hem yemek yapar hem de yemekten sonra bulaşıkları bile yıkayasım var. belki mutfak temiz olunca kirli görüntü oluşmasına sebebiyet veren kişi olmak istemediğim için bulaşıkları yıkamayı tercih etmişimdir.