kutadgu bilig

yusuf has hacib (? - 1070) tarafından karahanlı hükümdarı tabgaç uluğ buğra han'a sunulmuş mesnevi türündeki (türk tarihindeki ilk mesnevi) eser. 6645 beyitten oluşur. arapça ve farsça'dan türkçeye sözcük alımları da bu dönemde yavaş yavaş başlamıştır. yine de, eserin dili sonraki yüzyıllardaki eserlere göre çok daha sade ve türkçe'ye daha yakındır. örneğin peygamber yerine yalavaç sözcüğü kullanılır. bir devletin nasıl yönetilmesi ile ilgili öğütler soyut kavramların (adalet, mutluluk, akıl, akıbet gibi) somutlaştırılmasıyla (örneğin adaleti devleti yöneten kün togdı temsil eder.) verilmiştir. yani alegoriktir.
bu eserde ayrıca, mutluluğu vezir ay toldı, aklı vezirin oğlu ögdülmiş, akıbeti ise vezirin kardeşi odgurmış temsil eder.

mutluluk veren bilgi değil kutlu bilgi demektir. kut nedir? hükümdarın sahip olduğu düşünülen ilahi yönetme yeteneğidir. zaten eser hükümdarlara nasıl iyi bir yönetici olunabileceğini anlatan bir tavsiyeler kitabıdır. bir nevi il principe'dir yani.

bilinen üç nüshası vardır.
ilk nüshası istanbul'da hammer tarafından bulunmuştur. uygur harfleri ile yazılmıştır.
ikinci nüshası kahire nüshasıdır. kütüphane sorumlusu tarafından bulunduğu bilinir.
üçüncü nüsha ise ahmet zeki velidi togan tarafından fergana'da bulunmuştur.
ikinci ve üçüncü nüshalar ise arapçadır.

yusuf has hacib'in 1069-1070 yıllarında yazdığı ve 18 ayda tamamladığı ilk türk islam eserlerinden biridir.
mutluluk veren bilgi anlamındadır. açalım:
kutadgu bilig

kut: mutluluk, ikbal, esenlik
-ad : kılmak, yapmak, etmek anlamı veren isimden fiil yapım eki (-la / -le eki)
-gu: kılan, yapan, eden anlamı veren sıfat fiil eki (-an/ -en eki)

bil- : bil- (mek) fiil kökü
-ig: : fiilden isim yapım eki (-gi eki)

kün togdı: adaleti temsil eder, hükümdardır. (cumhurbaşkanı)
ay toldı: mutluluğu temsil eder, vezirdir. (eski sistemde başbakan)
öğdülmiş: aklı, anlayışı temsil eder. ay toldı'nın yetim kalan oğludur. sonraki vezirdir.
odgurmış: akıbeti, kanaati temsil eder. öğdülmiş'in yakınıdır.

verilen öğütler yukarıdakilerin şahsında bütün insanlığadır.
allah yusuf has hacib'in mekânını cennet eylesin.

kutadgu bilig, “mutluluk veren bilgi” anlamını taşımaktadır. bu eser içerisinde her iki âlemde de mutlu olmanın yollarının anlatılması söz konusudur. kutatgu bilig, doğu karahanlı'nın hükümdarı olan tabgaç uluğ buğra kara han'a atıfta bulunarak yazılmış olan bir türk eseri olma özelliği barındırmaktadır.

doğru düzgün okuyup incelendiğinde kadını tamamen yok sayan bir eser olduğu ortadadır. bir de bunu “türk islam sentezinin ilk eserlerinden birisi” diyerek anlatıyorlar. içeriği doğru düzgün okuyup tamamıyla katılıyorum diyenin insanlığından şüphe ederim.

kutadgu bilig
mutluluk veren bilgi demektir
devleti dogru yonetmenin yollarini anlatan alegorik bir yapittir

ıslami bir yapit degildir devlet ve yönetim felsefesi icerir.
has hacib tarafindan yazilmis karahanli hani na sunulmustur.
hemen ekleyelim has hacib yazarin adi degil bir unvandir .
bas danisman demektir
yazar siradan biri degil karahanli hakaninin bas danismanidir.
prens'ten yuzlerce yıl once yazilmis ayni amaca yonelik bir rehberdir.