1.
ana türler ve alt türler olarak ikiye ayrılır.
ana türleri ise birçok dilbilimci farklı şekillerde ayırmıştır.
katharina reiss, möglichkeiten und grenzen der übersetzungskritik isimli kitabında
1. bühler’in betimleyici işlevi: içerik ağırlıklı metinler (inhaltsbetonte)
2. bühler’in anlatım işlevi: biçim ağırlıklı metinler (formbetonte)
3. bühler’in seslenme işlevi: çağrı ağırlıklı metinler (appellbetonte)
4. işitsel araçlı metinler (audio-medial) (radyo-tv oyunları, şarkı, opera sözü)
olarak 4 gruptan bahsetmiştir. kendi oluşturduğu metin ana türlerini ise texttyp und übersetzungsmethode: der operative text kitabında 3 grupta anlatmıştır:
1. bilgilendirici (informativ)
- nesnel durumların, olayların, olguların net şekilde betimlenmesidir
- çevirmen içeriği olduğu gibi çevirmelidir.
örneğin haber, öğretici yazı, gözlem-düşünce yazısı, yasa, yönetmelik, sözleşme, kılavuz, başvuru, danışma, bilimsel-teknik inceleme metinleri
2. anlatımcı (audio-medial)
- dilin yaratıcı şekilde kullanımı baz alınır.
- bu metinler daima dil dışı dünyaya dair olmaz.
- dünya yaşantımızı zenginleştiren metinlerdir.
- çevirmen çeviride özgün biçemi korumalıdır.
örneğin şiir, roman, öykü
3. işlemsel
- alıcıyı belli bir davranışa yönlendiren metinlerdir
- çevirmen özgün metindeki etkiyi hedef metinde de uyandırmalıdır
örneğin reklam, propaganda, tanıtma, vaaz, seçim konuşması
"bu üç işlevin üçüne de aynı metinde rastlanabilir, çevirmen sürekli tetikte olmalıdır" demiştir.
grundlegung einer allgemeinen translationstheorie kitabında 4. bir ana tür daha çıkarmış ve bundan söz etmiştir:
4. çok araçlı metinler (multi-medial)
- yerine göre üç ana türden birini kapsayabilirler ama hepsi de kendi medyumunun şartlarını gözetir
- çevirmen de bu detayları gözetmelidir
bilimsel radyo konuşması: bilgilendirici kısa, etkili, anlaşılır, sözdizimi kolay kavranır
tv-radyo reklamı: işlemsel, kesin, yoğun, çarpıcı, görüntüye uygun
opera metni: anlatımsal, müziğe ve eyleme uygundur.
başka dilbilimciler olarak
robert de beaugrande ile wolfgang dressler, ıntroduction to text linguistics isimli kitaplarında metni bu şekilde ayırmışlardır:
1. betimleyici metinler: nesnelerle, durumlarla ilgili bilgimizi genişletir
2. anlatı metinleri: eylemlerle olayları belli bir sıralama düzeninde sunar
3. tartışma metinleri
4. yazın metinleri: gerçek dünya alternatif olarak bir düşsel dünyayı dile getir
5. şiirsel metinler
6. öğretici metinler: toplumun o dönemki bilgi düzeyini aşmamalı
7. bilimsel metinler: toplumun bilgi düzeyini aşabilir
ayrıca metin türlerinde
çizgeleşme/şemalaşma unutulmamalıdır.
– her dilin kendi içinde farklı metinlere dair farklı metin gelenekleri vardır
bu gelenekler belli söz ve biçim kalıpları meydana getirir:
örneğin gazetelerdeki evlenme duyuruları, mektup formatları, seslenme kalıpları... vb.
bu gelenekler zamanla değişebilir
örneğin ölüm ilanlarında “öldü” yerine, eskiden : “ebediyete intikal etti”
günümüzde : “vefat etti,” “yitirdik,” “aramızdan ayrıldı” kalıpları kullanılır.
çevirmen, bu türden metin-geleneksel hassasiyetleri daima gözetmelidir.
metin türü kavramının iletişim üzerindeki 3 etkisi vardır:
1. hangi türden bir metin karşısında olduğumuzu gösteren belirtiler
almanca : “in namen des volkes”
türkçe: “türk ulusu adına”
mahkeme kararı verilirken söylenen sözdür
almanca : “und wenn sie nicht gestorben sind, so leben sie noch heute”
ingilizce: “and they lived happily ever after”
türkçe: “onlar ermiş muradına biz çıkalım kerevetine”
masal bitişidir
almanca : “liebe gemeinde”
türkçe: “ey cemaatül müslimin”
vaaz
2. belli bir beklenti durumumun uyandırılması
kısa hayvan öyküsü: insan yaşamına uygulanabilir bir töre dersi
maç yazısı: takımların kadroları, yeri, saati, hakemleri
gazete yazısı: güncel olaylarla ilgili bilgiler
3. metnin kavranışının yönlendirilmesi
bir iddia: “son yılların en büyük romanlarından biri”
eğer bu söz bir yayınevi reklamındaysa şüphe uyandırır fakat eleştiri yazısında güven uyandırır. bu bağlamda metin türlerinin oldukları yere göre iletişimsel etkileri güçlüdür.
metin türü gelenekleri dil ile kültürün özelliklerine göre, çoğunlukla her dilin kendisine özgü bir biçimde oluşurlar.
bu açıdan metin türleri:
1. bütün diller için geçerli genel metin türleri (masal, destan, mektup, sözleşme, şiir)
2. tek dilden daha çok dilde bulunan metin türleri (sone, gazel, balad, limerick)
3. tek dile özgü metin türleri (türkçede mani, japoncada haiku)
olarak geleneksellikte üçe ayrılabilirler.
metin türü gelenekleri zamanla evrimleşebilir.
şiir formu, orta çağ’da : öğretici, bilimsel, dinsel işlevliyken günümüzde edebi bir formattadır.
bazen çevrilmesi gereken bir metnin hedef dilde belli bir geleneği olmayabilir. çeviri metin, hedef dilde bir gelenek başlatabilir.
örneğin gazel: schiller, goethe, rückert ve platen gibi yazarlar 19. yüzyılın başlarında arapça, farsça ve osmanlıcadan almancaya çeviriler yapmışlardır ama bu çeviriler almancada bir metin geleneği oluşturmadı.
rubai: edward fitzgerald 1859’da ingilizceye ömer hayyam’dan çeviriler yapmıştır ama bu çeviriler ingilizcede bir metin geleneği oluşturmadı.
sone: 14. yüzyılda italya’da ortaya çıkıp 16. yüzyılda ingilizceye girdi ve başta ingilizce olmak üzere avrupa dillerinde bir metin geleneği oluşturdu.
deneme: montaigne’in denemeleri 1603’te john florio tarafından ingilizceye çevrildi ve ingilizcede bir metin geleneği oluşturdu.
roman: türkçeye 19. yüzyılın ortalarında batı’dan yapılan çevirilerle girdi ve türkçede bir metin geleneği oluşturdu.
bazen kaynak dildeki metinler hedef dildeki metin türü geleneklerine uymaz. çeviri okuru hiç alışkın olmadığı metin yapılarıyla karşı karşıya gelir.
örneğin: uzaya yapılan bir yolculuğu ayrıntılı şekilde anlatan metinler; deyimler, kavramlar, araç gereç adları içerirler. çevirileri çok sayıda açıklama, not ve yorum gerektirir.
sonuç olarak: betimleyici, bilgilendirici, kullanmalık metin türleri, iletişimsel bir çeviri yöntemi gerektirir. çeviride iletinin ve bilgi içeriğinin aktarılması gözetilmelidir. kurmaca nitelikli sanat metinlerinde; metnin dilsel, yapısal, biçemsel özellikleri önceliklidir. çeviride yalnız içeriğe değil;
seslere, sözcüklere, sözdizimine, yapısal düzenlenişe ve ögeler arasındaki etkileşime de birer eşdeğer bulunmalıdır.
ana türleri ise birçok dilbilimci farklı şekillerde ayırmıştır.
katharina reiss, möglichkeiten und grenzen der übersetzungskritik isimli kitabında
1. bühler’in betimleyici işlevi: içerik ağırlıklı metinler (inhaltsbetonte)
2. bühler’in anlatım işlevi: biçim ağırlıklı metinler (formbetonte)
3. bühler’in seslenme işlevi: çağrı ağırlıklı metinler (appellbetonte)
4. işitsel araçlı metinler (audio-medial) (radyo-tv oyunları, şarkı, opera sözü)
olarak 4 gruptan bahsetmiştir. kendi oluşturduğu metin ana türlerini ise texttyp und übersetzungsmethode: der operative text kitabında 3 grupta anlatmıştır:
1. bilgilendirici (informativ)
- nesnel durumların, olayların, olguların net şekilde betimlenmesidir
- çevirmen içeriği olduğu gibi çevirmelidir.
örneğin haber, öğretici yazı, gözlem-düşünce yazısı, yasa, yönetmelik, sözleşme, kılavuz, başvuru, danışma, bilimsel-teknik inceleme metinleri
2. anlatımcı (audio-medial)
- dilin yaratıcı şekilde kullanımı baz alınır.
- bu metinler daima dil dışı dünyaya dair olmaz.
- dünya yaşantımızı zenginleştiren metinlerdir.
- çevirmen çeviride özgün biçemi korumalıdır.
örneğin şiir, roman, öykü
3. işlemsel
- alıcıyı belli bir davranışa yönlendiren metinlerdir
- çevirmen özgün metindeki etkiyi hedef metinde de uyandırmalıdır
örneğin reklam, propaganda, tanıtma, vaaz, seçim konuşması
"bu üç işlevin üçüne de aynı metinde rastlanabilir, çevirmen sürekli tetikte olmalıdır" demiştir.
grundlegung einer allgemeinen translationstheorie kitabında 4. bir ana tür daha çıkarmış ve bundan söz etmiştir:
4. çok araçlı metinler (multi-medial)
- yerine göre üç ana türden birini kapsayabilirler ama hepsi de kendi medyumunun şartlarını gözetir
- çevirmen de bu detayları gözetmelidir
bilimsel radyo konuşması: bilgilendirici kısa, etkili, anlaşılır, sözdizimi kolay kavranır
tv-radyo reklamı: işlemsel, kesin, yoğun, çarpıcı, görüntüye uygun
opera metni: anlatımsal, müziğe ve eyleme uygundur.
başka dilbilimciler olarak
robert de beaugrande ile wolfgang dressler, ıntroduction to text linguistics isimli kitaplarında metni bu şekilde ayırmışlardır:
1. betimleyici metinler: nesnelerle, durumlarla ilgili bilgimizi genişletir
2. anlatı metinleri: eylemlerle olayları belli bir sıralama düzeninde sunar
3. tartışma metinleri
4. yazın metinleri: gerçek dünya alternatif olarak bir düşsel dünyayı dile getir
5. şiirsel metinler
6. öğretici metinler: toplumun o dönemki bilgi düzeyini aşmamalı
7. bilimsel metinler: toplumun bilgi düzeyini aşabilir
ayrıca metin türlerinde
çizgeleşme/şemalaşma unutulmamalıdır.
– her dilin kendi içinde farklı metinlere dair farklı metin gelenekleri vardır
bu gelenekler belli söz ve biçim kalıpları meydana getirir:
örneğin gazetelerdeki evlenme duyuruları, mektup formatları, seslenme kalıpları... vb.
bu gelenekler zamanla değişebilir
örneğin ölüm ilanlarında “öldü” yerine, eskiden : “ebediyete intikal etti”
günümüzde : “vefat etti,” “yitirdik,” “aramızdan ayrıldı” kalıpları kullanılır.
çevirmen, bu türden metin-geleneksel hassasiyetleri daima gözetmelidir.
metin türü kavramının iletişim üzerindeki 3 etkisi vardır:
1. hangi türden bir metin karşısında olduğumuzu gösteren belirtiler
almanca : “in namen des volkes”
türkçe: “türk ulusu adına”
mahkeme kararı verilirken söylenen sözdür
almanca : “und wenn sie nicht gestorben sind, so leben sie noch heute”
ingilizce: “and they lived happily ever after”
türkçe: “onlar ermiş muradına biz çıkalım kerevetine”
masal bitişidir
almanca : “liebe gemeinde”
türkçe: “ey cemaatül müslimin”
vaaz
2. belli bir beklenti durumumun uyandırılması
kısa hayvan öyküsü: insan yaşamına uygulanabilir bir töre dersi
maç yazısı: takımların kadroları, yeri, saati, hakemleri
gazete yazısı: güncel olaylarla ilgili bilgiler
3. metnin kavranışının yönlendirilmesi
bir iddia: “son yılların en büyük romanlarından biri”
eğer bu söz bir yayınevi reklamındaysa şüphe uyandırır fakat eleştiri yazısında güven uyandırır. bu bağlamda metin türlerinin oldukları yere göre iletişimsel etkileri güçlüdür.
metin türü gelenekleri dil ile kültürün özelliklerine göre, çoğunlukla her dilin kendisine özgü bir biçimde oluşurlar.
bu açıdan metin türleri:
1. bütün diller için geçerli genel metin türleri (masal, destan, mektup, sözleşme, şiir)
2. tek dilden daha çok dilde bulunan metin türleri (sone, gazel, balad, limerick)
3. tek dile özgü metin türleri (türkçede mani, japoncada haiku)
olarak geleneksellikte üçe ayrılabilirler.
metin türü gelenekleri zamanla evrimleşebilir.
şiir formu, orta çağ’da : öğretici, bilimsel, dinsel işlevliyken günümüzde edebi bir formattadır.
bazen çevrilmesi gereken bir metnin hedef dilde belli bir geleneği olmayabilir. çeviri metin, hedef dilde bir gelenek başlatabilir.
örneğin gazel: schiller, goethe, rückert ve platen gibi yazarlar 19. yüzyılın başlarında arapça, farsça ve osmanlıcadan almancaya çeviriler yapmışlardır ama bu çeviriler almancada bir metin geleneği oluşturmadı.
rubai: edward fitzgerald 1859’da ingilizceye ömer hayyam’dan çeviriler yapmıştır ama bu çeviriler ingilizcede bir metin geleneği oluşturmadı.
sone: 14. yüzyılda italya’da ortaya çıkıp 16. yüzyılda ingilizceye girdi ve başta ingilizce olmak üzere avrupa dillerinde bir metin geleneği oluşturdu.
deneme: montaigne’in denemeleri 1603’te john florio tarafından ingilizceye çevrildi ve ingilizcede bir metin geleneği oluşturdu.
roman: türkçeye 19. yüzyılın ortalarında batı’dan yapılan çevirilerle girdi ve türkçede bir metin geleneği oluşturdu.
bazen kaynak dildeki metinler hedef dildeki metin türü geleneklerine uymaz. çeviri okuru hiç alışkın olmadığı metin yapılarıyla karşı karşıya gelir.
örneğin: uzaya yapılan bir yolculuğu ayrıntılı şekilde anlatan metinler; deyimler, kavramlar, araç gereç adları içerirler. çevirileri çok sayıda açıklama, not ve yorum gerektirir.
sonuç olarak: betimleyici, bilgilendirici, kullanmalık metin türleri, iletişimsel bir çeviri yöntemi gerektirir. çeviride iletinin ve bilgi içeriğinin aktarılması gözetilmelidir. kurmaca nitelikli sanat metinlerinde; metnin dilsel, yapısal, biçemsel özellikleri önceliklidir. çeviride yalnız içeriğe değil;
seslere, sözcüklere, sözdizimine, yapısal düzenlenişe ve ögeler arasındaki etkileşime de birer eşdeğer bulunmalıdır.
devamını gör...