muhayyelat

giritli ali aziz efendi'nin birinci ikinci üçüncü diye üç hayalden oluşan birinci hayalde giriş,şehzade asil hikayesi,serendip padişahı abdüssamed'in hikayesi,şehriyar asil'in kardeşi şehzade nesil'in hikayesi,firüz şah'ın hikayesi ikinci hayalde giriş,ebuali sina'nın hikayesi,molla emin'in hikayesi,çin şahinin kızı ferahnaz ve iklilülmülk hikayesi,hoca abdullah'ın ibretli hikayesi,yüce ruhlu cevad'ın hikayesi,cevad'ın iklilülmülk'e misal getirmesi,hüma ile şapur hikayesi,gazanfer ile rahile hikayesi,karahan'ın hikayesi üçüncü hayalde giriş,şehzade naci billah'la şahide hikayesi,sıttı emine'nin hikayesi,naci billah'ın başyazısı kıvamüddin'in hikayesi,recep beşe hikayesi diye bölümlerden oluşan doğuya fazilete erdeme dair kıssadan hisseler bulunan on iki gibi kırk gibi birden çok simgeler ile tasavvufa ait kavramları içeren kahramanlarımız ile kendimizi kah atina'da kah hint'te kah turan'da kah çin'de bulduğumuz bize özgü içine ilimde katılmış büyülü gerçekçilik denebilecek irfanından nasiplenebilecek bir kitap.

modern romana geçişte ara eserlerden birisi. 1797'de giritli aziz efendi hulasatü'l-hayal kitabından (bu kitabın henüz bir nüshası bulunamamış) esinlenerek yazmıştır. tanzimat yazarlarının pek çoğu bu kitaptan etkilenmiş
muallim naci ismini kitaptaki naci billah karakterinden almıştır.