cebir notasyonu

cebirsel notasyon veya cebirle gösterim olarak adlandırılabilen, satrançta hamlelerin kaydını tutabilmeyi sağlayan sistem. cebirsel gösterimi anlayabilmek için önce satranç tahtasını tam olarak anlamak gerekir.



satranç tahtasında yatay olarak harfler ve dikey olarak sayılar bulunur. kareleri adlandırabilmek için bu harf ve sayılardan faydalanılır. şu görselin yeterince açıklayıcı olacağını düşünüyorum:



bu sistemde oyun kaydını tutabilmek için belirlenen bir takım kurallar mevcut.

at için a harfi, vezir için v harfi veya fil için f harfi kullanılır ama bu mevcut dile göre değişkenlik gösterir. örnek olarak; ingilizce tutulan bir notasyonda şah k* harfi ile temsil edilir veya fil için b* kullanılır. taşları temsil eden harfler normal şartlarda büyük harf ile gösterilir.

yani; taşın ismi (x), taşın ilerlediği kare (y) olarak alırsak eğer
xy olarak yazılması gerekir, arada bir boşluk bulunmaz. kale a8 olarak numaralandırılmış kareye ilerlediğinde bu durum ka8 olarak ifade edilecektir. piyonlar ise diğer taşların aksine belirli bir harf almazlar, notasyonda bu durum belirleyici bir unsurdur.

piyonların gösterimi açısından örnek olarak: katalan açılışında d4 ile başlanır. bu vezir piyonunun* iki hamle ileri oynadığını ve tahtada d2 konumundan d4 karesine yerleştiğini gösterir.

örnek olarak: şah hint saldırısında* g1'de bulunan at f3'e oynandığında bu durum af3 olarak yazılır.
-normal şartlarda atı ve piyon hariç diğer taşları temsil eden harfler büyük yazılmalıdır fakat geri kalan her şey küçük harf ile ifade edilmek zorundadır-

(cebirsel notasyonda taşın mevcut konumu değil ilerlediği konum yazılsa bile uzun cebir notasyonunda taşın mevcut konumu da ifade edilir.

örnek olarak: viyana oyununda (vienna game) e2 konumunda bulunan şah piyonu e4'e ilerler ve bu durum e2-e4 olarak yazılır.

kasparov'un da kullanmayı tercih ettiği sıkıcı bir açılış olan réti açılışından örnek verirsek eğer; mevcut konumu g1 olan at f3'e konumlandırıldığında bu durum ag1-f3 olarak ifade edilir.)

cebir notasyonunda alışlar x ile ifade edilir. örnek olarak; b3 konumunda olan fil e6'da bulunan piyonu aldığı zaman bu durum fxe6 olarak yazılmalıdır. g4 konumunda olan bir vezir d7'de bulunun bir kaleyi aldığında bu durum vxd7 olarak ifade edilir. piyonlarda ise durum yine farklıdır, bir piyon başka bir taşı aldığında bulunduğu dikey (basitçe yalnızca harf diyebiliriz) ve ilerlediği konum araya x konularak yazılır. örnek olarak; b6'da bulunan piyon c7'de bulunan bir piyonu aldığında bu durum bxc7 olarak ifade edilir.

yine kafa karışıklığı yaratabilecek başka bir konu da birbiri ile aynı olan iki taş aynı konuma ilerleyebiliyorsa bunun nasıl ifade edilebileceği üzerinidir ki bunu üç şekilde ayırabiliriz.

taşların aynı dikeyde olduğu durumlarda taşın ismi, taşın önceki konumunda bulunduğu yatay ve ilerlediği konum yazılır.

örnek olarak; h7 ve h3 konumunda olan iki kale var ve ikiside h5'e ilerleyebilir. h7'de bulunan kaleyi h5'e çekersek eğer bu durum k7h5 olarak ifade edilir. h3 konumunda bulunan kaleyi h5'e getirdiğimizde ise bu durum k3h5 olarak yazılmalıdır. eğer bu hamle sonucunda taş alınmışsa k7xh5 ve k3xh5 olarak ifade edilir.

taşların aynı yatayda bulunduğu durumlarda taşın ismi, taşın önceki konumunda bulunduğu dikey ve ilerlediği konum yazılır.

örnek olarak; e3 ve c3 konumunda bulunan iki at var ve bu iki at d5'e ilerleyebilir. e3'de bulunan at d5'e ilerlediği zaman bu aed5 olarak ifade edilir. c3'de bulunan at d5'e ilerlediğinde acd5 olarak yazılmalıdır. bu hamle sonucu taş alındığında önceki örnekte olduğu gibi aexd5 ve acxd5 olarak ifade edilir.

dikey ve yatay olarak farklı konumlarda bulunan aynı iki taş için yine bulundukları dikey yazılır.

örnek olarak; b5 ve h2 konumunda bulunan iki kale var. b5'de bulunan kale h5'e hareket ediyorsa eğer bu durum kbh5 olarak ifade edilir yani taşların aynı yatayda bulundukları sistemle aynıdır.

piyonlar belirli bir harf ile temsil edilmediğinden ötürü aynı kareye ilerleyerek aynı taşı alabilecek iki piyondan hangisinin bu hamleyi yaptığı, notasyon kağıdına şu sistemle aktarılır; piyonun bulunduğu dikey, taş alma durumunu belli eden x işareti ve ilerlenen kare.

örnek olarak: d3 ve f3'de bulunan iki piyon e4 konumuna ilerleyerek rakip taşı alabilir. d3'de bulunan piyon e4'e ilerlediğinde dxe4 veya f3'de bulunan piyon e4'e ilerlediğinde fxe4 olarak ifade edilir.

piyon terfisi ve geçerken alma* durumunu notasyon kağıdına aktarırken belirli ifadeler kullanılır.

x*8'e veya x1'e ulaşmış olan piyon; at, vezir, fil veya kale olarak terfi edebilir. (siyahlar 1.yatay beyazlar 8.yatay)

bu terfi durumu notasyonda piyonun ilerlediği konum ve terfi ettiği taşın ilk harfi olarak ifade edilir. b8'e ilerleyen ve vezir olan bir piyon b8v olarak, d1'e ilerleyen ve fil olan bir piyon ise d1f olarak ifade edilebilir.

geçerken alma yani en passant durumunda ise notasyonda e.p. kısaltması kullanılır.

vezir kanadından yapılan rok* için 0-0-0 ifadesi, şah kanadından yapılan rok* için 0-0 ifadesi kullanılır.

ek olarak: notasyon kağıdında şah çekme durumu + eğer mat ise ++ veya # olarak ifade edilir ama ifade edilme zorunluluğu bulunmamaktadır.

ünlem(!) ile ifade edilen hamleler hamlenin güçlü olduğunu ifade etmek için kullanılırken soru işareti (?) ile ifade edilenler hamlenin kötü olduğunu ifade etmek için kullanılır eğer çift ünlem (!!) veya soru işareti (??) var ise bu hamlenin ne kadar iyi veya ne kadar kötü olduğunu vurgulamak için yapılmıştır.

kaynak: yalnızca resimler www.satrancokulu.com/nasil-... sayfasından alınmıştır.

edit: ingiliz notasyonu ve/veya betimleyici-betimlemeli notasyon için ek olarak bu kaynağı da bırakayım buraya.

www.google.com/amp/s/keskul...