codex cumanicus

14. yüzyılda idil nehrinin aşağı havzasında misyonerlik faaliyetleri gösteren fransiskan rahipleri tarafından yazılmış sözlüktür. deşt-i kıpçak bölgesine gelen misyoner rahipler, bu ırkın dilini anlamak için bir sözlüğe ihtiyaç duymuşlardır bu ihtiyaç neticesinde codex cumanicus ortaya çıkmıştır. codex cumanicus tek cilttir fakat bu ciltler iki defter halindedir. birinci defter italyanlar ikinci defter almanlar tarafından yazılmıştır ve bu bölümlerde ait oldukları ırkın adı ile anılmaktadır.
codex cumanicus’tan bazı örnekler vermek gerekirse;
uçmak : cennet (harezm türkçesi döneminde uşmah olarak kullanılıyordu.)
tamuk : cehennem
ulu kün : bayram günü, ulu gün
körklü : güzel
otaçı : hekim
yarguçı : yargıç, yargı veren
karangu : karanlık
özden : asil
bazargan : tüccar

t: türk dili tarihinin en önemli eserlerinden biridir. yukarıda güzelce özetleyen arkadaşa ek olarak el yazması venedik'tedir. 1880 yılında yayınlanan geza kuun'un neşri libgen'de mevcuttur. eser parça parça yazıldığı için tam olarak bir araya getirilmesi 100 yıla yakın bir zaman diliminde meydana gelmiştir. latin harfleriyle yazılan ilk türkçe eserdir. hatta ilk gramer kitabı bile diyebiliriz,kaşgarlı abimiz kırılmazsa. içinde dualar, bilmeceler, gramer kuralları, günlük konuşma dilinden kelimeler vesaire mevcuttur -sözlük haricinde-.

bilmece örnekleri:
aq kmening avzu yoq ("ak çadırın ağzı yok (kapalı)") *
yazda yawli toqmaq yatır ("yerde, yağlı bir sopa? uzanır") *
edit: detaylı bilgi

türkçe'ye dair çok büyük bir kaynaktır.

eserin genel olarak, derlemek için toplandığı alan; kırım yarımadası ve kuzey kafkasya dolaylarıdır. aynı zamanda eser kırım tatarcası hakkında en eski kaynaktır. kıpçakça - kırım tatarcası ilişkisi de biraz buradan kaynaklanmaktadır.

kumanlar'ın elinden çıkma olan bu eser sözlük-vari bir yapıda olup, dönemin got ve güney franklar'ı tarafından 14. yüzyıl dolaylarında iki parçaya bölünerek yeniden derlenmiştir. dolayısıyla bu derleme de onların kullandığı dil olan latince'dir.

günümüzde orijinal hali, italya'nın venedik'te san marco kütüphanesi'nde bulunmaktadır.

güney frankları'nın derlediği kısım nispeten got'ların derlediğine göre 45-46 sayfa daha uzundur.

franklar'ın yazdığı kısımda ortalama 2500-3000 sözcükten bahsedilir ve bu sözlükte rünik türkçe, farsça, rünik rusça ve latince gibi diller barındırır.

benzer şekilde got'ların derlediği sözlük biraz daha kısıtlı durumda; latince, almanca, rünik türkçe ve almanca-farsça bir imla içerir.

aynı zamanda iki derleme de, kıpçakça'ya dair şiirler ve kısa metinler de içermektedir.
bu metinlerde kimi zaman kıpçak kültürü'ne dair yaşantı ve örnekler, kimi zaman ise savaşlardan sahneler yer verilmiştir.
şiir kısmında ise, doğrudan latince'ye çevrildiğinden anlam kayması yaşayarak güncel kaynak olma özelliğinden biraz dışarı çıkmıştır.

genel olarak özetlememiz gerekirse, divan-ı lügati't-türk'ten sonra türkçe'ye dair, günümüze kadar ulaşabilmiş, türkoloji'ye dair en büyük kaynaklardan birisidir. yakın zamanlarda ortaya çıkan ali şir nevai'nin verdiği eserler de bu codex'ten sonra incelenebilir.

codex cumanicus, latince "kıpçak(kuman) sözlüğü" anlamına gelen bir eserdir. codex cumanicus, 13-14. yüzyıllar arasında italyan ve alman misyonerlerin karadenizin kuzeyindeki kırım yarımadası ve çevresinde yaşayan kıpçak türkleri'ni hristiyanlığa çekmek için türkçe'nin kuzey kolu kıpçakça yazdığı; türk tarihi, edebiyatı ve sosyolojisi açısından güzide bir eserdir. codex cumanicus'ta genellikle katolik hristiyan olan kıpçak türkleri'nin geleneksel halk kültürü, yaşayış biçimleri ara sıra savaşlardan sahneler yer verilmiştir.
kütüphanecilik ve sözlükçülük tarihinde 13.-14. yüzyıllar arasında yazılmış codex cumanicus, kaşgarlı mahmudun 11. yüzyıl'da yazdığı dîvânu lugâti't-türk adlı eserinden sonra ikinci önemli eserdir.
kıpçak türkleri'nin folklorünü ve tarihini anlatan codex cumanicus