deliler

"öylesine cesur hareket ederlerdi ki, insanları, gölgelerinin bile öldürücü olduğuna inandırmışlardı." venedikli vecellio, 1589

osmanlı’nın rumeli’de fetihlerini sürdürdüğü dönemde sınır boylarında sonradan avrupa’ya korku salacak olan deliler ocağı kurulmaya başlamıştı.

vahşi hayvan postları giyen bu korkusuz savaşçılar dönemin müverrihlerinden neşri’nin bize aktardığına göre ilk olarak 1444 varna ve 1448 kosova savaşlarında osmanlı ordusunun içerisinde yer almaya başlamışlar. başlangıçta semendire, bosna gibi bölgelerde teşkilatlanmaya başlayan deliler zamanla gelişerek güçlenmiş ve osmanlı ordusunun vurucu güçlerinden biri haline gelmişti.

bu askerleri ayrıntılı bir şekilde incelemeden önce ilk olarak neden “deli” adının verildiğine bakalım. bazı tarihçiler “deli” adının arapça’daki “delil”den geldiğini ve halk arasında zamanla değişerek deli adına dönüştüğü yönündedir fakat bu görüş pek kabul görmemiştir. genel kanı bu savaşçılara deli adının verilmesinin nedeni savaşlarda göstermiş oldukları gözü pek tavırları ve cesaretleridir.

diğer bir nokta ise delilerin gerçekten akıl sağlığının yerinde olup olmadığı yönünde. sosyal medya veya arkadaş çevresinde sıkça buna benzer bir şeyler duymuş olabilirsiniz. “ecdat öyle muazzam bir devlet ki akıl hastalarını bile savaşta kullanarak yarar sağlamış.” koltuklarınız kabarmış olabilir ama gerçekte böyle bir şey söz konusu değildir. osmanlı devleti gibi her hareketini özenle planlayan, disiplinli bir ordu içerisinde ne yapacağı belli olmayan bir grubun yer alması tamamiyle hayal ürünüdür.

bu askerlere neden deli dendiğini dönemin kaynaklarına baktığımızda daha net bir şekilde anlayabiliriz.

17. yüzyılda fransız elçisi ile birlikte istanbul’a gelen antoine galland’ın günlüğüne ne yazdığına bakalım.
“deli sözü türk dilinde mecnun manasına gelir, fakat bu adamların mecnun oldukları ve akıllarını kaybettikleri manası çıkarılmamalıdır. bu, kendilerini tehlikeye atmak hususunda gösterdikleri azim ve inattan, nefislerini tehlikeye hakikaten deliymişçesine bir korkusuzlukla atılmalarından dolayıdır.”

dönemin kaynaklarında deliler ile ilgili buna benzer pek çok yazı bulunuyor. özetlersek, bu askerler ne akıl hastası ne de meczuptular. deli adı onlara gözü pek savaşçılar olmalarından dolayı verilmişti.

kıyafetleri

delilerin en ayırt edici özellikleri başka askerlere benzemeyen olağanüstü süslü kıyafetleridir. evliya çelebi’nin gözüyle delilerin nasıl giyindiklerine bakalım.
“başlarına taçları samur ve kaplan postundan kalpak taç koyup arkalarında bebr (kaplan) kurt, ayı postları vardır… koltukları altlarından karakuş kanatları bağlıdır, ellerinde kurt derisi sarılı olup nicesinin alet ve silah levazımı kendisini garip ve acayip şekle koyar.”

bazı deliler ise alınlarına açtıkları bir yarığın içine kuş tüyleri yerleştirerek daha korkutucu bir hale bürünüyorlardı. bazı deliler ise pek çok kartal tüyünden bir araya getirdikleri, büyükçe bir kartal kanadı yaparak sırtlarına geçirirdi. bu askerlere ilk baktığınızda sizde uçabilecekleri izlenimi yaratıyordu.

peki neden kartal tüylerini kullanıyorlardı. islamiyet öncesi türklerin inanç sisteminde kartal önemli bir yere sahiptir. tören sırasında şamanın, göğe yükselerek kartal biçimine girdiğine inanılırdı. kartal, avrupa hun imparatorluğu’nun en yüce gök tanrısıyken göktürk ve uygurlar’da hakanlığın sembolü, koruyucu ruhun ve adaletin sembolüydü. pek çok örnekten anlaşıldığı üzere kartal, türk tarihi boyunca her zaman etkili olmuş bir semboldür.

kullandıkları silahlar

deliler, kılıç, pala,balta, bozdoğan, şeşper, gürz gibi silahların yanında en çok kullandıkları silah türü mızrak ve kosteniçe tarzı silahlardır. delilerin kullandığı mızrakların boyu 5 metre veya bunun üzerindeydi. iki elle, baş hizasında tuttukları mızrakların boyunun uzun olması onlara diğer süvarilere karşı daha büyük bir avantaj sağlıyordu.

bu korkusuz süvariler, ölümün allah’ın taktiri olduğuna inandıklarından dolayı savunma amaçlı kalkan kullanmazlardı. kalkanlarını kartal pençesi ve kartal kanadı gibi figürler süslüyordu.

diyorlar ki bazen, gözlerinden deliler doluşmuş bakıyor birer birer