istemi yabgu

istemi kağan 552-576 yılları arasında, köktürk kağanlığının batı kanadını idare eden büyük türk hükümdarıdır. bumin kağan ile kardeşi istemi, 552 yılında juan-juanları yenerek ötüken’de türk kağanlığının temelini atmışlardır. bumin, orhun vadisindeki ötüken’den devletin doğu kanadını; istemi, tanrı dağlarının kuzeyindeki tekis vadisinden devletin batı kanadını yönetmişlerdir. fakat bumin ve oğlu kara kağan bir yıl içinde göğe uçmuş (vefat etmiş), doğu kanadı 572’ye kadar diğer oğul mukan tarafından idare edilmiştir. böylece 6. yüzyılın en büyük dünya devletini amca yeğen yirmi yılı aşkın bir süreyle yönetmişlerdir. 576’da istemi kağan göğe uçtuğu zaman devletin doğu sınırları kore ve mançurya’ya, batı sınırları kırım yarımadasına kadar uzanmaktaydı. güney sınırı doğuda sarıırmak’a, batıda keşmir, kandehar ve ceyhun’a uzanıyordu. avrasya bozkırlarının kuzeyinde insanların yaşayabileceği bütün alanlar da köktürklerin hâkimiyetindeydi. bu sınırlar içinde bugün şu ülke ve bölgeler bulunmaktadır: kuzey çin, iç ve dış moğolistan, doğu ve batı türkistan, afganistan ve pakistan’ın kuzey bölgeleri. bu topraklar, o zamanki dünyanın diğer iki büyük gücü olan doğu roma ve sasani devletlerinin topraklarından çok daha büyük bir alanı kaplamaktaydı.
istemi kağan, bugünün amerikası, geçen yüzyılların ingilteresi, 16. yüzyılın osmanlıları gibi tam bir dünya siyaseti gütmüştür. önce, afganistan’daki akhun devletine karşı sasanilerle ittifak yaparak akhunları ortadan kaldırmışlardır. ittifak, bir siyasi evlenmeyle de pekiştirilmiş, istemi kağan’ın kızı kaya begim, orta çağ’ın en büyük hükümdarlarından biri olan sasani kisrâsı nûşirevan ile evlenmiştir. bu evlilik şehname’de uzun uzun ve şaşaalı bir şekilde anlatılır. iran destanında istemi, türk ü tâtar ve çîn ü mâçin hakanı olarak geçer. nûşirevan ile kaya begim’in evliliğinden olan sasani hükümdarı hürmüz, türkzâd (türk’ten doğma) lakabıyla anılır. hürmüz’ün oğlu hüsrev ise aşkları dillere destan olan hüsrev ü şîrîn hikâyesindeki kahramandır. bu hikâyeyi, farsça yazdığı bir mesneviyle dillere destan eden de yine bir türk olan genceli nizamidir.
istemi ile sasanilerin ittifakı, türk elçilerinin nûşirevan tarafından zehirlenmesi üzerine, 560’ların sonlarında bozulur. istemi’nin yeni müttefiği doğu romadır; hedef ise sasaniler. işte bu ittifak, dünya siyasetini yüzyıllarca etkileyecek ve bu etkilerin sonuçları günümüze kadar ulaşacaktır. istemi’nin doğu roma’ya gönderdiği türk elçilik heyeti, 567 yılının son aylarında istanbul’a ulaşmış ve 568 yazına kadar istanbul’da kalmıştır. demek ki 568 kışında ve baharında sultan ahmed meydanı’nda köktürk atlıları dolaşmıştır. doğu roma hükümdarı justinus da kendi elçilerini, türk heyetiyle birlikte istemi kağan’a göndermiştir. türk kamları, bizans elçilerini alevlerden geçirip arındırmışlardır. tanrı dağlarının kuzeyindeki ek tağ’da bulunan istemi’nin otağını bizanslılar şöyle tasvir ederler: otağ baştan başa rengârenk ipek kumaşlarla süslenmişti. kağan, iki tekerlekli altın bir taht üzerinde oturuyordu. taht, istendiğinde atlar tarafından çekilebilirdi. başka bir bölmede kağanın üzerinde uzandığı altın bir divan vardı. bu bölme heykeller, sürahiler ve altın fıçılarla doluydu. diğer bir otağ, altınla kaplanmış ahşap direklerin üstünde yükseliyordu. burada dört tavus kuşu heykeli üzerine oturtulmuş, altın süslü bir yatak bulunuyordu. girişteki arabalar ise gümüşten hayvan resimleriyle süslenmişti ve içlerinde gümüş yemek takımları vardı. istemi, istanbul’a tekrar bir elçilik heyeti gönderdi. 571’de istanbul’a varan elçilik heyetinin başında tagma tarkan adlı bir komutan vardı.
elçiliklerin teatisiyle ittifak kuruldu ve sasanilere karşı, 571’de başlayıp 590’a kadar 19 yıl sürecek savaşlar başladı. bizans batıdan, köktürkler doğudan, sasanilerin gücünü tükettiler. müslüman arap devletinin kuruluşundan sadece yirmi yıl sonra, 642’de hz. ömer’in sasanileri rahatça ortadan kaldırmasının arkasında işte bu ittifak vardır. 642, müslümanların sasanileri yıkarak orta asya’ya ulaştıkları tarihtir. birkaç yüzyıl sonra türkler de müslüman olacak ve dünya tarihi değişecektir. süleyman çelebi’nin mevlid’de, peygamberimizin doğuşundaki mucizelerden bahsederken çok alametler belirdi gelmeden dediği mucizelerden biri işte budur. peygamberimizin doğduğu yıl istemi, bizans’la ittifak kurarak sasanilere savaş açmış ve neticede kisrâların sönmeyen ateşi sönmüştür.

kaynak: ahmet bican ercilasun

bildiğim kadarıyla birinci göktürk kağanlığının kurucusu olan bumin kağanın kardeşi ve batı göktürk kağanlığının ilk yagbusudur. yiğeni ve doğu göktürk kağanı olan mukan kağan ile birlikte önce sasaniler ile ittifak olarak ak hun devletini yıkmışlardır. sasaniler ile hanedan evliliği de yapmış olmasına karşın ipek yolunun kontrolü gibi nedenlerle araları bozulduğundan maniak adlı soğd elçiyi bizansa yollamışlar ve istediklerini elde edip bizans ile sasanilere karşı ittifak kurmuşlardır. daha sonra bu ittifaklığın sonucu olarak düzenlenen sefer sasanilerin pek çok kentinin düşmesiyle ve yağmalanmasıyla sonuçlanmış sasaniler iyice güçten düşmüştür. ayrıca ölünce yerine geçen oğlu tardu batının zayıflamış olması gibi nedenlerle batı göktürk kağanlığını bağımsız yapmıştır

bizans elçisi, istemi yabgu'nun otağına ilk girdiği andan itibaren büyük bir şaşkınlık yaşadı. büyülenmiş gibi etrafını süzüyordu. istemi yabgu, her an bir atın çekebileceği iki tekerlekli altın bir tahtta oturuyordu. bu esasen bir güvenlik önlemiydi. beklenmedik bir saldırı veyahut oluşabilecek herhangi bir sıkıntılı durumda, istemi yabgunun oradan ayrılmasını sağlamak amacıyla düşünülmüştü. tabi bu fikrin mucidi kimdir derseniz bunun cevabı bildiğiniz üzere gayet net; tosbağa elbette. * adam bildiğiniz donup kalmıştı, bana şöyle bir baktı. yutkundu. karşılarında nasıl bir gücün olduğunu o zaman anlamıştı.

otağ dediysek öyle düz çadır gibi düşünmeyin. içinde kıymeti yüksek heykellerin olduğu, altın yaldızlı yatak ve ibriklerin bulunduğu ve altın kaplama ahşap sütunların yer aldığı bir otağdan bahsediyoruz burada. hatta o dönem benim kabuğuma da altın yaldız sürme teklifinde bulunmuşlardı. beni de heykel zannedip araklayanlar olur korkusuyla bu teklifi meramımı anlatmak suretiyle ve ince bir dille reddetmiştim. bu arada hem tahtın hem de yatağın üzerinde yükselen tavus kuşlarının da altını çizmemiz lazım. peki neden tavus kuşu? malum tavus kuşu göktürklerde egemenlik ongunuydu. aynı zamanda kuvvet, cesaret ve bereket unsuru olarak da görülürdü. kamlar içinde aynı değeri haizdi. tüyleri ve kemikleri kamlaniye'de kullanılırdı.

ilk çağın son tarihçisi olarak nam salan theophylacte simocatta o dönemde türklerin perslerden aldıkları altınlardan pek çok eşya yaptıklarını anlatır. at süsleri, silahlar, koltuklar ve yığınla süs eşyası.

sonrasında bir de çinli hacı niuan tsang ile yollarımız kesişti. av partisine katıldı. notlarında istemi yabgu'dan şöyle bahsetmiştir; ''saçları açıktadır ve üzerinde yeşil saten bir pelerin vardır. (...) saçları örgülü, hepsi de brokar pelerin giymiş yaklaşık iki yüz subayla çevrilidir. ordunun geri kalanı uzun mızraklar, bayraklar ve yaylar taşıyan, ince dokunmuş kaliteli yünlü kumaşlar ve kürkler giymiş atlı ya da develi süvarilerden oluşmaktadır. sayıları o kadar fazladır ki, hükümdarın maiyeti göz alabildiğince uzanmaktadır.'' o da gördükleri karşısında küçük dilini yutmuş ve samimi şaşkınlığını benimle paylaşmıştır. bu konuda bana itibar etmezseniz, roux'un orta asya tarih ve uygarlık kitabına göz gezdirebilirsiniz. istemi yabgu düşmanlarının gözünde dahi saygı duyulan ve korku uyandıran tarihi bir figür olmuştur.

göktürk kağanlığının kurucusu bumin kağanın kardeşi ve yardımcısı olup ayrıca batı göktürk kağanlığı'nın ilk yabgusudur. istemi yabgu, ipek yolu ticareti için önce akhunlara karşı sasanilerle işbirliği yapmış, daha sonraları sasanilerle aranın bozulması sonucu sasanilere karşı bizans imparatorluğu ile ittifak yapıp sasanileri çökertmiştir. türk-bizans ittifakının sasanilere karşı yaptıkları bu savaş, farkında olmadan güneybatı'dan gelen hulefâ-i râşidînin(raşidin halifeliği), sasanileri ortadan kaldırmasına ve müslüman arapların, şaman türklerle sınır komşusu olmasına sebep oldu. daha sonra da 751 talas savaşında türklerin müslüman olması ile birlikte dünya'nın kaderi değişti. istemi yabgu'ya tengri rahmet eylesin; kutlu tini şad, mekanı uçmağ olsun.
ilgili linkler:
1) altayli.net/turk-buyukleri-...
2) gnsoguz.wordpress.com/2013/...
batı göktürk kağanlığı'nın ilk yabgusu ve bumin kağan'ın kardeşi olan istemi yabgu

istemi ķaġan

göktürk kağanlığının kurucusu bumin kağan ile kardeştir.
ölene kadar faaliyette kalmış ve başarılı olmuştur.


alıntı kısmı vikipedi'den alınmıştır.