kapitalizmin ötesindeki adalet sorunu

insan doğasının eşitsizlikleri ve kapitalizmin ötesindeki adalet sorunu

kapitalizme karşı geliştirilen akımlar—sosyalizm, komünizm, anarşizm ya da post-kapitalizm—emeğin adil karşılığını alması, ekonomik eşitsizliklerin giderilmesi ve insanca bir yaşamın temellerini oluşturma vaadi taşır. ancak, bu akımların odaklandığı maddi adalet, insan mutluluğunun ve tatmininin yalnızca bir boyutunu ele alır. insan doğasının biyolojik ve sosyal dinamikleri, özellikle aşk, cinsel çekim ve estetik algılar gibi alanlarda, kapitalizm yenilse bile çözülemeyen eşitsizlikler yaratır. bu, adil bir dünyanın kurulmasında temel bir yetersizlik olarak karşımıza çıkar: maddi eşitlik sağlansa dahi, bireylerin en derin arzuları—romantik tatmin, kabul görme, estetik beğeni—eşit bir şekilde dağılamaz. bu durum, insan doğasının karmaşıklığı ve toplumsal normların kaçınılmaz hiyerarşileriyle şekillenir.

kapitalizm, güzellik ve çekicilik gibi kavramları tüketim kültürüyle abartır; medya, reklamlar ve popüler kültür aracılığıyla belirli estetik standartları dayatır. ancak, bu standartlar kapitalizmin ürünü olmaktan çok, insan evriminin bir yansımasıdır. evrimsel psikolog david buss’ın *the evolution of desire* (1989) adlı eserinde belirttiği gibi, fiziksel çekicilik, simetri ve sağlık gibi özellikler, insan partner seçiminde evrensel bir rol oynar. kapitalizm bu eğilimleri manipüle etse de, onları tamamen yaratmaz. virginia woolf’un *kendine ait bir oda* (1929) adlı eserinde vurguladığı gibi, toplumsal normlar bireylerin kendilerini ifade etme ve kabul görme biçimlerini şekillendirir; ancak bu normlar, kapitalizmden bağımsız olarak da varlığını sürdürür. örneğin, tarih boyunca farklı kültürlerde güzellik algıları değişse de—rönesans’ta dolgun bedenler, modern çağda zayıflık—her zaman bir estetik hiyerarşi olmuştur. kapitalizmi ortadan kaldırsak bile, bu hiyerarşiler başka biçimlerde devam eder.

bu noktada, aşk ve cinsel haz gibi insan yaşamının en temel arzuları devreye girer. bu arzular, maddi adaletle düzenlenemez; çünkü öznel, karşılıklı ve biyolojik temellere dayanır. sigmund freud, *uygarlık ve hoşnutsuzlukları* (1930) adlı eserinde, insanın cinsel ve romantik dürtülerinin, toplumsal düzenlemelerle tam olarak kontrol edilemeyeceğini savunur. aşk, bireyler arasında özgürce seçilen bir duygu olduğu için, “eşitlik” kavramıyla uyuşmaz. zeki, yetkin ya da erdemli bir birey, fiziksel çekicilik gibi biyolojik veya sosyal faktörler nedeniyle romantik tatmin arayışında dezavantajlı hissedebilir. bu, maddi adaletin sağlandığı bir dünyada bile bazılarının daha mutlu, bazılarının ise daha mutsuz olacağı anlamına gelir. bu eşitsizlik, kapitalizmin değil, insan doğasının bir gerçeğidir.

sanat ve edebiyat, bu gerçeği sıkça işler. franz kafka’nın *dönüşüm* (1915) adlı eserinde, gregor samsa’nın fiziksel değişimi, toplum tarafından dışlanmasına ve kendi benlik algısının çökmesine yol açar. bu, fiziksel görünümün bireyin sosyal kabulü üzerindeki etkisini çarpıcı bir şekilde gösterir. benzer şekilde, charlotte brontë’nin *jane eyre* (1847) romanında, jane’in fiziksel olarak “sıradan” olması, ama zekası ve ruhuyla çekicilik kazanması, estetik algıların ötesine geçen bir değer arayışını yansıtır. ancak, bu örnekler bile, bireyin içsel niteliklerinin dışsal algılarla yarışmasının ne kadar zor olduğunu ortaya koyar.

peki, bu yetersizlik ne anlama gelir? kapitalizme karşı akımlar, maddi sömürüyü eleştirirken, insan doğasının bu “doğal eşitsizliklerini” göz ardı eder. adil bir ekonomik sistem, gelir dağılımını düzeltebilir, emeğin hakkını verebilir; ancak aşk, çekicilik veya kabul görme gibi alanlarda bireyler arasındaki farklar devam eder. bu, hiçbir sistemin tam anlamıyla “adil” bir dünya yaratamayacağını gösterir. ancak, bu bir yenilgi değil, insan olmanın karmaşıklığına dair bir farkındalıktır. belki de çözüm, sistemlerin ötesinde, bireylerin kendi anlam arayışlarını güçlendirmesinde yatar—zeka, empati, yaratıcılık gibi niteliklerin, fiziksel çekicilik kadar değer gördüğü bir kültürel dönüşümde.

kapitalizme karşı akımların önerdiği maddi adalet, insanca bir yaşam için gerekli, ancak yeterli değildir. insan doğasının biyolojik ve sosyal yönleri, özellikle aşk, cinsellik ve estetik algılar gibi alanlarda, kaçınılmaz eşitsizlikler yaratır. bu, ne kapitalizmin ne de alternatif sistemlerin tam olarak çözebileceği bir meseledir. ancak, bu farkındalık, daha derin bir soruya kapı aralar: mutluluk, sadece dışsal adaletle mi sağlanır, yoksa bireyin kendi içsel yolculuğuyla mı şekillenir? bu, sistemlerden bağımsız, insan olmanın özüne dair de bir sorgulamadır.

adaletsizlik kapitalizmin doğası, varlık nedenidir. bunun insan doğasından kaynaklandığı uydurması da kapitalizmin bahanesi ve uydurmasıdır.

hukukun en iyi işlediği ülkelerin çoğunun kapitalist ülkeler olduğunu varsayarsak yanlış önermedir.


norveç, finlandiya, avrupa nın büyük kısmı buralarda hukuk çatır çatır işler.

sen sscb de, küba da, venezüella da bak bakalım adalet listelerinde kaçıncı sırada?

çünkü hukuk ve adalaetin işlemediği ülkelere para ve yatırım gelmez kaçar gelişmiş ülkeler bunu bildikleri için gelişmiştir.

insanlık tarihinde kapitalizm yokken de adaletsizlik vardı. ben kapitalizmin bir şeytan olduğunu da düşünmüyorum, insan için yegane doğru bir ekonomi modeli olduğunu da düşünmüyorum. adaletsizliklerin kaynağı sistemler değil sistemi ve toplumları kendi çıkarları için manipüle eden insanlardır.

isviçre'de askere gidenler, terhis olunca silahlarını eve götürüyorlar. bireysel silahlanmanın dünyada 1. sırada olduğu ülkedir aynı zamanda.

ama isviçre'de adalet yok değil mi?*