kitlesel yok oluş

çok sayıda canlı türünün, evren için kısa denilebilecek bir süre içerisinde topluca yok olması durumu. gök taşlarının neden olduğu çarpmalar, küresel iklim değişikliği gibi felaketler sonucunda görülür.

dünya üzerinde bilinen 5 büyük kitlesel yok oluş dönemi var. en eskisi yaklaşık 450 milyon yıl, en sonuncusu da yaklaşık 65 milyon yıl önce gerçekleşmiş.

olağan dışı çok sayıda türün aynı anda ya da sınırlı bir zaman dilimi içinde yok olması durumudur. canlılığın evrimi sürecinde büyük ya da küçük ölçekli birçok toplu yok oluş olayı meydana gelse de beş tanesinin etkisi ve boyutu diğerlerine göre çok daha büyüktür.

ordovisiyan-silüryan yok oluşu: ordovisiyan dönemi sonunda yani 443,5 milyon yıl önce, tarihin ikinci en büyük toplu yok oluşu gerçekleşmiştir. tüm türlerin yaklaşık yüzde 60 ila 70’inin yok olduğu ordovisiyan-silüryan toplu yok oluşunun nedeni atmosferik karbondioksit seviyesinin düşmesidir. özellikle denize ait yaşam formları ciddi olarak etkilenmiştir. karbondioksidin düşüş nedeni olarak, volkanik aktivite ya da gama ışını patlaması nedeniyle ozon tabakasının zarar görmesi gibi tezler bulunmaktadır.

geç devoniyen yok oluşu: 375 milyon yıl önce canlı türlerinin yüzde 75 kadarının yok olduğu geç devoniyen kitlesel yok oluşu gerçekleşmiştir. aslında tek başına keskin bir olay olmayan bu yok oluşta çok etkenli bir sürü yok olma olayı peş peşe devam etmiştir ve tam süresi belirlenememiştir. bu süreçteki yok oluş olayları genel olarak denize ait yaşam formlarını etkilemiştir. küresel soğuma ve okyanuslardaki volkanik aktivitelerin neden olduğu okyanus anoksisi yani okyanuslardaki oksijenin tükenmesi ve deniz seviyesi değişimlerinden kaynaklandığına dair teoriler bulunmaktadır. bazı istatistiksel çalışmalar yok oluş hızının artmasından çok, türleşme hızındaki düşüşe dikkat çeker.

trias-jura yok oluşu: 201,3 milyon yıl önce ise dünya'daki türlerin yaklaşık olarak yüzde 70 ila 75’inin yok olmasına neden olan trias-jura kitlesel yok oluşuyla boşalan ekolojik nişler sonraki dönemde dinozorların daha baskın hale gelmesine yardımcı olmuştur. devoniyen yok oluşunun aksine bu olay hemen hemen 10.000 yıldan kısa sürmüştür. bu yok oluşun nedenlerine dair yaklaşımlardan birisi iklimin aşamalı olarak değişimi ve okyanusların asidifikasyonudur. ancak bu yaklaşım yok oluşun hızını açıklayamamaktadır. bu ani yok oluşun nedeni olarak asteroit çarpması da düşünülmüştür; ancak istenen etkiyi yaratabilecek ve bu döneme tarihlenen bir krater henüz tanımlanmamıştır. yoğun volkanik aktivite ve bazalt patlaması seli de bu yok oluşun nedenleri arasında olabilir.

kratese-paleosen yok oluşu: günümüze en yakın büyük toplu yok oluş ise 66 milyon yıl önce gerçekleşen kratese-paleosen yok oluşudur. bu yok oluş uçamayan dinozorların da ortadan kalkmasına neden olduğu için ilgi çekicidir. sadece dinozorların değil hayvan ve bitki türlerinin de dörtte üçünün yok olmasına neden olmuştur. çok kısa sürede gerçekleşen bu toplu yok oluş 2010 yılına kadar özellikle “dinozorlar nasıl yok oldu?” sorusuyla merak uyandırmış, pek çok tartışmanın konusu olmuştur. ansızın yayılan etkili bir salgın hastalık, yoğun volkanik aktiviteler ve asteroit çarpması bu tartışmalarda en çok gündeme gelen nedenlerdir. bunların en dikkat çekeni asteroit çarpmasıdır.

permiyen sonu yok oluşu: günümüzden 252,28 milyon yıl önce 20.000 yıl içinde bilinen en büyük kitlesel yok oluş yaşandı. yeryüzündeki canlılığın neredeyse yüzde 90’ının yok olmasına neden olan permiyen sonu kitlesel yok oluşunun nedenleri hakkında pek çok farklı fikir öne sürülmüştür. genel mekanizmanın, aşamalı çevresel değişimi takip eden ani afet olabileceği tartışılmıştır. sibirya teraslarındaki bazaltlar, yoğun volkanik aktiviteler, asteroit çarpması, deniz tabanından metan salınımı ve bu süreçleri takip eden sera gazı etkisi bu yok oluşa neden olabilecek ihtimallerdir. ancak en büyük canlı kaybının nedeni olan bu yok oluşa ilişkin tartışmalarda yeterli kanıtlar sunulamamıştır.

kaynak

kitlesel yok oluşun başlangıcındayız!

dünya son 10.000 yıldır hayvanları hızla yok eden yeni bir yok oluş olayının içinde. buna “altıncı kitlesel yok oluş” da deniyor. bilim insanlarına göre kitlesel yok oluş, “tüm türlerin yaklaşık dörtte üçünün kısa bir jeolojik süre içinde yok olması” demek. 2,8 milyon yıldan kısa süreler jeolojik anlamda “kısa” kabul ediliyor. anlaşılan o ki şu anda yeni bir kitlesel yok oluşun başlarındayız ve bu olay diğerlerinden çok daha hızlı gerçekleşiyor. 1970 yılından bu yana omurgalı türlerinin popülasyonları ortalama %68 azaldı. şu anda 35.000’den fazla türün neslinin tükenme tehlikesi altında olduğu düşünülüyor. yalnızca 20. yüzyılda 543 kara omurgalısının nesli tükendi.

suç insanlarda mı?

iklim krizi konusunda birisini suçlayacaksak kolaylıkla insanlığı suçlayabiliriz. 1760’ta hava kirliliğini başlatan sanayi devriminden bu yana insanlar dünya’daki çevre krizine en büyük katkıyı yapan canlılar oldu. sera gazı salınımları, ozon tabakasının incelmesi, ormansızlaşma, plastik tüketimi ve yasadışı hayvan ticaretiyle gezegenimizdeki bazı türlerin sonunu getirdik birçoğunu da tehlikeye attık.

ancak iklim değişikliğinin ve hayvan türlerinin neslinin tükenmesinin yaşamın doğal bir parçası olduğunu savunanlar da var ki bu bazı açılardan doğru. sonuçta ilk beş kitlesel yok oluş insanlar olmadan gerçekleşti. ama aradaki fark, bu kitlesel yok oluşların gerçekleşme hızında.

fosil kayıtları sadece bizden önce hangi canlıların var olduğunu değil, aynı zamanda o canlıların nesilleri tükenmeden önce doğal olarak ne kadar süre dünya’da kaldıklarını da söylüyor. “arka planda nesil tükenme hızı” denen bu hız 1 milyon yıl civarında. ancak günümüzde insan faaliyeti nedeniyle bu arka plan hızı on binlerce kat daha yüksek. yani türlerin nesilleri olması gerekenden çok daha hızlı tükeniyor. araştırmalar göre, dünya’dan silinen bazı türler, insan faaliyetlerinin müdahalesi olmasaydı 800 ila 10.000 yıl daha hayatta kalabilirdi.

aynı başlık be tanım dün gece de yok muydu? yoksa bende mi bir yanlışlık var aga?

dinozorların yok oluşu örnek verilebilir.
başka bir canlının var olması için bazılarının topluca soykırıma uğraması durumudur.
biyotik kriz olarak da bilinen; çok sayıda canlının bir anda yok oluşu.

teknolojinin, sadece kendi çıkarlarını düşünen ultra zengin insanların tekelinde olmasından dolayı yakın zamanda gerçekleşecek olandır. dünya nüfusunun %95i yok olsa ultra zenginlerin zikinde bile olmaz çünkü zaten nüfusun %2-3lük kesimi üretiyor tüm teknolojiyi zenginler için. geri kalanlara ihtiyaçları yok.



(bkz: animatrix)(bkz: twelve monkeys)(bkz: devs)