ladino

sefarad denilen türk yahudilerinin konuştuğu bir dil. yahudi ispanyolcası olarak da adlandırılır. sefaradlar 15.yy'de osmanlı topraklarına göç ettikleri için dilleri içinde ibranice sözcükler olan 15.yy ispanyolcasının beş yüz sene boyunca osmanlı coğrafyasında evrilerek ve türkçe'den, yunanca'dan, bulgarca'dan bolca ödünç kelime alarak bugüne kadar gelmiş hâlidir. önceleri raşi denilen ibrani harfleriyle yazılırken 1940'lardan bu yana bugünkü latin alfabesiyle yazılmaktadır. türk yahudilerinin yayın organı olan şalom gazetesinin bir ya da birkaç sayfası bu dilde basılır.

osmanlı zamanında istanbul, izmir, selânik, edirne, atina, girit, belgrad ve budapeşte ladino dilinin konuşulduğu başlıca merkezlerdi. aşağıdaki haritada dili konuşanların göç rotasını görebilirisiniz:


eskiden bu dil halis muhlis osmanlı diliyken bugün ne yazık ki konuşuru pek kalmamış. bunun sebepleri hem türk yahudilerinin nüfuslarının erimesi hem de kalan popülasyonun anadili olarak türkçe'ye geçmesi gösterilebilir. aşağıdaki videoda ortaköylü bir türk yahudisi teyzenin halis muhlis osmanlı dili olan yahudi ispanyolcasıyla ortaköy'ü anlattığı videoyu izleyebilirsiniz:

akıcı olarak konuşabildiğim dil aynı şekilde yevanik.

izmir'deki mithatpaşa caddesinde yürürken sıklıkla duyulabilecek bir dildir. ilk duyuşta kulağa ispanyolca gibi gelebilir, gerçi zaten ispanyolca sayılır ama ispanyolca da değil aslında. yine de mithatpaşa caddesinde yürürken yanınızdan ispanyolca konuştuğunu düşündüğünüz orta yaş üstü insanlar geçerlerse bilin ki çok büyük ihtimalle bu dili konuşuyorlardır.

ortaçağdan kalma birkaç arkaik özellik dışında günümüz ispanyolcası ile hemen hemen aynıdır. yahudi cemaatinin bir de gazetesi vardır ladino dilinde istanbul'da yayın yapan, hala devam ediyor mu bilmem.

ya daha geçen gün baktık buradan bir yazar dostla. palavra kelimesinin kökeni ahanda bu dilden geliyormuş.

türk yahudilerinin bir bölümünün bu dili bildiği, bazılarının da bilmediğini biliyorum. bazen bilmeyen yahudiler anlamasın diye bu dilde dedikodu yaparlar. genellikle kalabalıkta çok konuşmazlar.

bizimkiler (bkz: eşkinazi)lere göre çok daha az tutucudur. gayet iyi insanlardır.