müfettiş (kitap)

cânım rus yazar gogol'un (ukraynada doğmuş, yine de rus sayılıyor di mi?) oyun türündeki yazısı. her kitap incelememde rus edebiyatına hayran olduğumu vurgulamak istemiyorum ama gerçekten hayranım.

rus romanlarında da klasik olduğu üzere memurların tamamına yakınının yozlaştığı bir şehre, bir müfettişin teftişe geleceği haberi yayılır. bunun üzerine başta kaymakam olmak üzere bütün ahali aldığı rüşvetleri, aldığı ahları ve genel anlamda yediği tüm haltyları bir şekilde gizleyip teftişten alnının akıyla çıkmak için kolları sıvıyor. kapı kapı dolaşıp müfettişi memnun etmenin yollarını arıyor filan. ama bir problem var. müfettişin kim olduğu belli değil.

ben genel olarak oyun türünde eserler okurken pek fazla zevk alamıyorum ama müfettişi okurken oyun okuyor gibi değildim. sanki bu bir hikayeydi. ben 129 sayfalık lezzetli bir hikaye okudum gibi, hem sahneleri, girenleri çıkanları, tüm karakterleri ayrı ayrı gözümde canlandırabilme zevkini tattım, hem de oyun türünden de zevk alabileceğimi göstermiş oldu bu kitap bana.

canım gogol. keşke 42 yaşında bu kadar erken ölmeseydin bi 42 eser daha bıraksaydın bize...

gogol bu eserinde bürokrasi içindeki toplu haldeki ahlaksızlığın uyumunu anlatır. her biri birer ahlaksızlık timsali olan karakterler uyumlu biçimde ahlaksızlık zinciri oluştururlar. ahlak ayrıntısını en büyük ipucu anton antonoviç skvoznik'in skvoznik olma sebebi kelime oyunu ile gogol'ün omurgasız bir memuru tasvir etmesidir. baba gibi sevdiğim gogol, ahlaki yozlaşmayı o kadar abartılı ve karikatürize anlatmıştır ki işin gerçeklik tarafının farkedilmesi sonrası ülkeyi terketmek zorunda kalmıştır. çünkü sopayı vurduğunuz yer yaralıysa en çok orada acırsınız. gogol baba da bunu yapar. dostoyevski ve gogol'ün en büyük ortak noktaları skvoznik ismindeki gibi kelime oyunları yapmaları ve suç ve ceza okuduğunuzda marmeladov ismini biraz araştırırken dostoyevski'nin o ismi boşuna koymadığını anlarsınız. hikayede bizim yeşilçam filmlerinden izler görmek mümkün denilebilir. çünkü müfettiş bölgeye gelecekken haberi alan altlar örgütlenerek ahlaksızlığı gizlemeye çalışır, müfettiş zannedilecek kişi de bu sırada kendi ahlaksızlıklarını gizler ve ahaliye olmadığı kişi gibi tanıtılır. karşılıklı uyanıklıkları köylü kurnazlıklarını okurken anadolu irfanını da hissedersiniz. zaten dostoyevski ve tolstoy'un anlattığı mujik kavramı bizim anadoluluları da anlattığı için bizden bir şeyler görürüz. burada da aynı şey oluyor. hem yeşilçam hem de bizim insanımızı görüyoruz.

kaymakamın esnafla olan pislikleri gizleme şekliyle esnafın kaymakamla karşılıklı ahlaksızlığı güzel bir uyum oluşturur. gogol ruslar arasında eğitimde en çok ezberletilen kişilerdense bunun en büyük sebebi tekerleme gibi kısa hikayelerinde sıkmadan istediğini anlatabilmesi ve her yaştan okuyucuya hitap edebilmesi. hikayede bütün suç hem kaymakam hem esnaf tarafından ikiz kardeş olan günah keçilerinde bulunurken müfettişin neden yıllardır ülkemizin siyasetine de cuk oturduğunu anlamak zor değil. her seferinde yapılan hataların ya masum ya da gücü olmayan, köklerini siyasete pek geçirememiş kişilerin üzerine yıkılması bizi güldürürken halimize ağlamamızı da sağlar. hikayeyi okuduğunuzda lyapkin tyapkin isminin ayak sürmek anlamında bir yürütücü olduğunu anlamanız, hukuktaki yürütücü olmasına gönderme olduğunu ve gogol tarafından adım sesleri-yürütme bağlantısını anlarsınız.