namuslu (film)

ertem eğilmez filmografisinin en önemli filmlerinden biri. senaryosu başar sabuncu'ya ait olan filmde mutemetlik mesleğini yürüten ve namusuna son derece düşkün olan ali rıza ( şener şen), sırf bu namus ve dürüstlüğü yüzünden hem mesai arkadaşları, hem de ailesi tarafından hor görülür. ailesinin geçimini zorlukla sağlayan ali rıza'nın eşi ( ayşen gruda) ve kaynanası ( adile naşit) ile arası da iyi değildir.

personel maaşlarını çekip iş yerine giden ali rıza, hırsızların gaspına uğrar. fakat, kimse ali rıza'nın soyulduğuna inanmaz. paraları bir yere sakladığına dair kuşku duymaya başlarlar. o sebeple de zamanında hor görenler tarafından bir anda itibarlı bir kişi olur.

herkes, ondan bir entrika çevirip köşeyi dönmesini bekliyordu. kimseyi soyulduğuna bir türlü inandıramayan ali rıza'nın sonunda sabrı taşar ve onların istediği bir kişi olmaya karar verir.

film, ahlaki değerlerin yozlaştığı, 1980 sonrası türkiye'sini anlatan, içeriği oldukça sağlam bir kara mizah çalışması. toplumdaki kolay yoldan köşeyi dönme anlayışı ile ilgili kesitler sunuyor. adeta 1980'li yılların fotoğrafını çekip elimize tutuşturuyor.

bir ertem eğilmez filmidir.

filmin senaryosunu başar sabuncu yazmıştır. filmin başrol oyuncusu dev bir aktör olan şener şen'dir. filmde ayrıca erdal özyağcılar, adile naşit, ayşen gruda, ergun uçucu, zihni küçümen, necati bilgiç, metin çeliker, bilge zobu, metin çekmez ve dursun ali sarıoğlu da rol almıştır.

şener şen'in yan rollerden başrole evrildiği ilk filmlerden biridir namuslu. özal türkiye'sinin bir özeti gibidir filmde anlatılan hikaye. bir devlet dairesinde mutemet olarak çalışan ali rıza çok namusludur. ama şu anda da olduğu gibi o zamanlara da namuslu olmak geçer akçe değildir.

dairedeki herkes özal türkiyesinin işini bilen memurlarındandır. herkes rüşvet alır, herkes iş takibi yapar. ancak bunları yapmadığı için aşağılanan, hor görülen mutemet ali rıza olur.

sadece dairede değil evinde de hor görülür ali rıza. ancak bir gün dairenin yüklü miktarda parasını çaldırır, kimse buna inanmaz. parayı ali rıza'nın çaldığına inanan insanlar bu namuslu adama saygı duymaya başlar namussuz olduğunu düşünerek. bundan sonrası ise tam bir trajikomedidir.

benim çok sevdiğim filmlerden biridir. filmde şener şen dışında necati bilgiç'in oyunculuğuna özellikle hayranlık duyarım.

tolstoy'un ivan ilyiç'in ölümü romanında anlatılan ''erkek'' hikayesinin, sosyal ve ekonomik dönüşüm yaşanan 80'ler türkiye'si arka planıyla harmanlanmış olanı. ve tabi bir de sonu mutlu bitiyor. neye göre ve kime göre mutlu tartışılır. ivan ilyiç, ölümcül bir hastalığa yakalanıyor ve başta aile fertleri ile arkadaşlarının gösterdiği sahte ilgi ve şefkat zamanla şiddetini yitiriyor. herkesi ve her şeyi olan ivan ilyiç, aslında kimsenin kendisini gerçek manada sevmediği gerçeğine uyanmış olarak ölüyor. bu filmde de sonlarda yer alan ve filmdeki tüm oyuncuların yer aldığı eğlence sahnesinde yeni ali rıza, mutemet ali rıza'nın öldüğünü, bu gecenin ona bir veda gecesi olduğunu, lafını etmeye bile değmeyecek birisi olduğunu söylüyor.

filmle alakalı yüzlerce sayfalık tez yazılabilir ve bu tezin ana ekseni, yozlaşmış devlet ve toplum düzeninde hem ailevi hem de iş ilişkilerinin temelde maddiyat ve menfaate dayandığı yönünde olur. ancak filmin restore haliyle verildiği youtube kanalındaki yorumlarından bir tanesi, yüzlerce sayfalık yazıya bedel. şöyle diyor: '' bu film türk toplumunun ahlaki yapısının rontgenini çekmiştir.''

ertem eğilmez'in yönetmenliğinde ve şener şen'in unutulmaz performansıyla, türk sinemasının en keskin ve en acı toplumsal hicivlerinden biridir. 1984 yılında çekilen film, 12 eylül 1980 darbesi sonrası türkiye'nin içine girdiği yeni sosyal ve ekonomik düzenin bir röntgenini çeker. ilk bakışta bir yanlışlıklar komedisi gibi dursa da, namuslu aslında paranın ve materyalizmin toplumsal değerleri nasıl altüst ettiğini anlatan derin ve karamsar bir dramdır.

filmin en temel siyasi ve sosyal göndermesi, 1980 sonrası turgut özal dönemiyle birlikte yaygınlaşan "köşeyi dönme" felsefesine ve liberal ekonominin yarattığı yeni ahlak anlayışına yöneliktir. filmin başkarakteri ali rıza bey, dürüstlüğü bir takıntı haline getirmiş, devletine ve işine sadık, alçakgönüllü bir mutemettir. o, eski türkiye'nin, cumhuriyetin erdem olarak yücelttiği "namuslu memur" idealinin yaşayan bir temsilcisidir. ancak film, bu değerlerin artık geçerliliğini yitirdiğini, hatta alay konusu olduğunu ali rıza bey'in ailesi ve çevresi üzerinden acı bir şekilde gösterir. onun bu "saf" dürüstlüğü, yeni düzende bir erdem değil, bir "kerizlik" olarak görülmektedir.

filmin kırılma noktası olan soygun ve sonrasında yaşananlar, bu toplumsal eleştirinin zirveye ulaştığı yerdir. ali rıza bey'in, çalındığını iddia ettiği parayı zimmetine geçirdiğine herkesin inanmasıyla birlikte, hayatı 180 derece döner. düne kadar dürüstlüğü yüzünden hor görülen bu adam, "uyanıklık" yapıp parayı çaldığı düşünüldüğü için bir anda toplumda saygı görmeye, itibar kazanmaya başlar. kasap ona veresiye et verir, patronu terfi ettirir, ailesi ona hayranlıkla bakar. film, "namus" kelimesiyle zekice oynar. ali rıza bey'in ahlaki namusu yani dürüstlüğü ona sefalet ve aşağılanma getirirken, varsayılan namussuzluğu yani hırsızlığı ona toplumsal namus yani itibar, şeref, saygınlık kazandırır. bu, paranın artık tek onur ve güç ölçütü haline geldiği bir toplum düzenine yapılmış en sert eleştiridir.

film, ciddi bir toplum eleştirisi de sunar. ali rıza bey'in masumiyetini kanıtlama çabası, kimsenin gerçeği umursamadığı absürt bir duvara toslar. polis, patronları ve hatta ailesi, onun hırsız olduğu basit ve akla yatkın görünen yalana, onun anlattığı karmaşık ve inanılmaz gerçekten daha fazla inanmayı tercih eder. çünkü yeni toplumun kodlarına göre bir insanın dürüst olmak için hiçbir sebebi yoktur; herkesin ilk fırsatta köşeyi dönmeye çalışacağı varsayılır. ali rıza'nın "ben namuslu bir adamım!" diye haykırışları, değerlerin anlamsızlaştığı bu yeni dünyada boşlukta yankılanan çaresiz bir feryada dönüşür.

namuslu, bir komediden çok daha fazlasıdır; o, bir değerler sisteminin çöküşünün ve bu çöküşün ortasında kalan "küçük adamın" trajedisinin filmidir. ertem eğilmez, türkiye'nin yapısal bir dönüşüm geçirdiği bir dönemde, paranın ve materyalist hırsların bir toplumun ruhunu nasıl ele geçirebileceğini, dürüstlük gibi temel erdemleri nasıl anlamsızlaştırabileceğini şener şen'in muhteşem oyunculuğuyla birleştirerek ölümsüzleştirmiştir. filmin finalindeki çaresizlik, seyirciye kahkahanın ardında kalan acı bir tortu bırakır ve bu da onu sıradan bir güldürüden ayırıp bir başyapıt mertebesine yükseltir.