prag baharı

yakın tarihte, 5 ocak 1968’den itibaren şimdiki çekya, o dönemki çekoslovakya’nın politik olarak liberalleşmeye çalıştığı bir dönem olarak bilinen “prag baharı”; alman işgaline karşı savaşmış, 20'li yaşlarında olan ve sosyalist parti içinde hızla yükselen, nihayetinde bir komünist parti içerisindeki en üst makam olan genel sekreterlik koltuğuna oturan ve dolayısıyla çekoslovakya sosyalist cumhuriyetinin başına geçen alexander dubçek’in iktidara gelmesiyle başlayan, sovyetler birliği ve varşova paktı üyelerinin 20-21 ağustos’ta bu ülkeyi işgal etmesiyle sona eren dönemdir.

simge olarak kabul edilen 1968 yılında; iktidarı alan dubçek; 68 kuşağından ve üniversite olaylarından da etkilenmiş biri olarak bir dizi reform ve serbestliği çekoslovakya'da kanunlaştırdı, genel sosyalist idarelerin eğilimlerinin tam aksine bir hareket başlatmış oldu. sovyet rusya bu durumdan son derece rahatsızdı. çekoslovakya'nın diğer doğu avrupalı sosyalist liderler ile imzaladığı protokoller sosyalizm'e bir revizyon getirme şeklinde yorumlanmıştı.

rus diktatör joseph stalin’in 1953 yılında ölmesinin peşi sıra; sıkı bir denetim altında tutulan sovyet devletleri az da olsa bir rahatlama dönemine girmişti. 1967 yılına gelindiğinde çekoslovakya’da rejim aleyhine sesler yükselirken özgürlük talepleri artmış, "daha fazla ışık istiyoruz" sloganları yükselişe geçmişti.

1968 yılında çekoslovakya komünist partisi lideri antonin novotny, parti yönetimini alexander dubçek’e kaptırmanın önünde duramamıştı. dubçek, nisan ayından itibaren basın ve ifade özgürlüğü, mevcut halinden daha demokratik bir düzen ve yeni bir ekonomik model için liberalleşme reformlarının ilk adımlarını atmaya başladı. bu politik adımların hedefi federal bir anayasa yazılmasını sağlamak ve çekoslovakya sosyalist cumhuriyeti'nin eşit iki ulusa bölünmesi için tasarlanmıştı.

prag baharı’nda neler oldu ?

alexander dubçek’in uygulamaya çalıştığı “insani yüzü ağır basan sosyalizm” anlayışı, ülkede ifade özgürlüğünü geliştirirken, televizyonlarda özgür siyasi tartışmalara daha fazla yer verilmeye başlanmasını sağlamıştı.

bu arada oldukça durgun vaziyette olan ekonomide de önemli adımlar atılmaya başlanmıştı. devletin üretimde uyguladığı emrivaki politikasının yerine, çiftçilere bağımsız bir şekilde sahipleri olduğu tarlalarını kullanma ve çiftçi kooperatifleri kurma hakkı tanınmıştı.

işgal

ülkedeki reform ve hareketlerden haberdar olan demir perde ülkeleri, sovyet rusya'nın başını çektiği bir kampanya sonrasında çekoslovakya'yı işgal edebilecek bir karma ordu oluşturdu. esasında demir perde ülkeleri arnavutluk, bulgaristan, çekoslovakya, macaristan, polonya, romanya olsa da rusya'nın desteğiyle bir demir perde ülkesi olan çekoslovakya'daki hareketlenmeler tehlike olabileceği düşüncesiyle adeta yılanın başı küçükken ezilir denerek işgali başlattı. prag işgal edildi, küçük şehir çatışmaları yaşandı ve sonrasında bu karma ordu prag'ı kontrol altına aldı.

dubçek tutuklandı ve moskova’ya götürüldü. daha sonra halkın başlattığı direniş ve ısrarlar sayesinde serbest bırakılarak çekoslovakya'ya geri dönmesine izin verildi. dubcek prag'a döndükten sonra durumu bir hayli zayıflamıştı ve akabinde yardımcıları görevinden uzaklaştırıldı. kendisi de nisan 1969'da parti birinci sekreterliğinden alınarak federal meclis başkanlığına getirildi. ocak 1970'te türkiye'ye büyükelçi olarak tayin edildi. aynı yıl partiden ihraç edilerek prag'a geri çağrıldı, sonrasında ise ev hapsine alındı.

işgalin bilançosu

çekoslovakya ordusuna, işgale karşı koymama emri verilirken dubçek, tamamen insancıl tavrından vazgeçmemiş ve halkına güç kullanmama çağrısı yapmıştı. işgal sırasında 6000 civarında tank ve net sayısı bilinmese de 200.000 - 600.000 arasında değişen karma ordu askeri çekoslovakya'ya girdi.

ufak şehir ve sokak çatışmalar sırasında 72 çekoslovakya vatandaşı hayatını kaybetti ve yüzlercesi de yaralandı. işgalin sonucu olarak yaklaşık 300.000 civarında insan ülkesini terk ederek diğer batı avrupa ülkelerine göç etmek zorunda kaldı.