sumak

yukarıdaki yazara katılmıyorum. sumaksız soğan olmaz. sumak güzel bir baharattır.

lapa gibi dolma yemeye alışkın bünyelerin elbette hoşlanmayacağı baharat, ama gelgelelim sumak ilave edilmiş suda pişen bir kuru dolma bambaşkadır.

sumaklı soğan olayına girmeye gerek dahi duymuyorum.

en baştaki yazar arkadaşın da dediği gibi ne işe yaradığını henüz çözemediğim bir baharattır.

soğan salatası, roka salatası ve mantıda sırf kattığı lezzet için tercih ettiğim yararlı olduğu söylenen baharat.

çok duydum daha tanışmadım, galiba hiç tanışmayacağım.

lahmacuna biraz maydonoz atıp limon sıktıktan sonra üzerine serpildiğinde harikalar yaratan baharat.

çalı türü bir bitki. bitkinin meyvesi, genellikle baharat olarak kullanılır. ege ve akdeniz'in dağlık bölgelerinde bolca yetişir.

mantının olmazsa olmazıdır, gerçek kayserililer mantıyı sumakla yer. pul biber, nane mantıya eklenmez.

hası, bizim buralarda yetişir. (mersin,gülnar) tuzlu desen değil, ekşi desen değil, ikisinin birleşimi bir baharat. onsuz bir piyaz piyaz olamaz.

koronanın başlarında sumak'ın koronanın etkisini kırdığını ve koruma kalkanı yarattığı haberi çıktı. evde tane sumağı, suyun içine koyup kaynatıp içip, tansiyonumun neredeyse sıfırlanması gibi bir skandal yaşamıştım. amannnn tansiyon sıkıntınız varsa denemeyin. güzel bir tattır, bizim yöremizde salataya limon yerine sumak suyu konulur, mutfağımızda önemi vardır.

kısırda da güzel giden eşgi* baharat.

akdeniz ve ege bölgelerinde sunak ağacından toplanır. dövülüp kurutulur. daha sonra özellikle içinde soğan olan salatalarda ve kelle paça çorbasında kullanılır. hem çok sağlıklıdır hem de kullanıldığı salataya çorbaya lezzet katar. öyle her yemeğe atılan bir baharat değildir. özel bir baharattır denilebilir. karadeniz bölgesinde falan pek bilinmez.

suyunun içildiğini bir çok kişinin bilmediği ot. evet ağaçtan toplanılıp toz haline getirilmeden evvel, üzerine su tuz ve mayalanması için ekmek katılıp soğuk bir yerde bekletildiğinde müthiş bir içecek oluyor. ayrıca yeşil acı biber ve sarımsak katarak bu tadı zenginleştirebilirsiniz.

mercimek köftesi ile arasında muhteşem bir ilişki olan baharat.

ağacı hafiften arsız bir bitkidir. kendiliğinden çoğalır. bir tanesinin olduğu yerde birkaç yıl içinde pıt pıt yeni sumak ağaçları türeyebilir. genellikle bitki kökünden pek çok sürgün dallanıp budaklanır. bitki yapışkan ve tozlu bir yapıda olduğu için sumak meyvesi toplanırken bitkiye fazla temas edilirse kaşınma, kızarıklık yaratabilir. göze teması durumunda da yanmaya, kızarıklığa neden olur. sumak ağacı birçok böceğin yuvasıdır aynı zamanda.

meyvenin toplanma zamanı renginin kırmızıdan bordoya iyiden iyiye döndüğü zamanlardır. yaz biterken, yani sonbahar başları ve ortaları gibi bitkinin toplanması için en iyi zamanlardan biridir. daha geç de toplanabilir fakat önemli olan sumak meyvesinin güçlü bir yağmura yakalanmamasıdır. aksi takdirde sumağın o güçlü tadı kaybolur, bozulur.

bitki salkımlar halinde toplanır. toplanırken bıçak veya makas gibi kesici bir alet kullanılması işleri hayli kolaylaştırır. sonrasında taneleri ayıklanır ve iyice kurutulur. meyvenin içinde camı andıran çok sert tohumlar bulunur. bunların ayıklanması gerekir yoksa yiyen kişi dişini dahi kırabilir. kuru ve gevrek meyve dövülerek sumak baharatı elde edilir.

mardinli komşumun yarı türkçe yarı kürtçe bana anlatmaya çalıştığı güne kadar hakkında hiç bir fikrim olmayan baharattır. kadın bembeyaz kıyafeti ve örtüsü ile elinde bir sahan sumak ile bana geldi. kadına çaktırmadan eşe dosta sorduk bu nedir diye. sumak olduğunu öğrenince niçin kullanıldığını sordum, siz dolmayı nası eşgi yaparsınız dedi. bizim dolmanın etli kara lahana sarması olduğunu, ekşi yapmadığımızı söyleyince şaşırdı. bir trabzonlu ile bir mardinli komşu olunca olabilecek bir kültür farkını yaşadığımız baharat. gargarası ağız yaralarına boğaz ağrısına birebirdir. sayesinde artık eczaneden gargara almadığım baharat.

çok fazla sumak ağacı türü vardır. ancak baharat olarak kullanılan ve türkiye'nin hemen hemen tüm ormanlarında görünen türü derici sumağı rhus coria l.'dır.
2-3 metreye kadar boylanabilir. genç sürgünleri kalın, üzeri yoğun sarı-kahverengi tüylüdür. haziran ayında çiçeklenir. çiçekler terminal ya da yan durumlu salkım halinde kurul oluşturur. çiçeklerde taç yapraklar 3-4.5 mm boylarında yeşilimsi ve beyaz renkli olur.
akdeniz çevresi, kırım, kafkasya ve iran'da bulunur. ülkemizde ise tüm ormanlarda, orman içi açıklıklarda, yol kenarları çalılıklar ve maki içinde bulunabilir. sumak ekşisi* yada baharat olarak kullanılır.
olgunlaşmış salkımları yemeye kalkarsanız, bir ay boyunca ağzınızdan, dişlerinizden gitmeyecek; pembe, kırmızı bir renkle dolaşıp komik ve korkunç bir hale gelebilirsiniz.

antioksidan içeriği sayesinde salatalarınıza biraz ekleyerek enfeksiyon durumlarından kaçınabilirsiniz.

demleyip içine birkaç dilim limon atılınca boğaz ağrısına iyi gelen baharat. tabi ki toz halini demlemenizi önermem.

en yüksek orac değerine sahip olan, anti-kanserojen bir baharattır. ağızda gargara yapıldığında ağız içi yaralarına ve aftlara faydası olan muhteşem bir bitkidir.