1.
haberi okuduğumda şaka sanmıştım ama değilmiş. zartoloji / yel-name ilahiyatçı bir profesörün yazdığı yellenme temalı kitap gerçekten varmış. eskiden beri, "bu ilahiyatçılar, hacılar - hocalar ne yapıyor, ne üretiyor ki; osur osur ipe diz" diye dalga geçerdim gerçekten dini bütün bir hoca yüksünmemiş osurukları ipe dizmiş.
kitap, bursa uludağ üniversitesi ilahiyat fakültesi, temel islam bilimleri, arap dili ve belagati öğretim üyesi profesör şener şahin tarafından eski arap-islam kaynakları taranarak anekdotların çevirileri yapılmış ve derlenerek yazılmış. kırmızı kedi yayınevi tarafından 2019 yılında basılan kitapta 207 sayfada toplam 140 anı ve hikaye, yazarın deyişiyle 140 zart anlatılıyor.
adamcağız son yazdığı kitap öncesinde de, bu osuruk meselesine epey kulak kabartıp kafa yormuş. uludağ üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisinde 2011 yılında 'bir mizah unsuru olarak klasik arap kaynaklarında yellenme teması' başlıklı bir de makale yayımlamış.
makaleyi merak edenler için link: buradan
kitabı ve yazarın makalesini okuyunca din ile osuruk arasındaki ilişkinin ne kadar güçlü olduğunu görüyorsunuz.
kitaptan ve makaleden öğreniyoruz ki, erken islam dönemi de dahil, arap-islam tarihinde en önemli mizah konusu 'yellenme'imiş. peygamber, halifeler, sahabeler birbirlerinin yanında osura osura, sonra birbirlerine bu osurukla ilgili espriler (o likeratüre göre latife ve nükteler) yapa yapa gülmekten bir hal oluyorlarmış. herhalde sonrasında kadın, çocuk, yaşlı demeden yahudi, putperest ve hıristiyan arapları kesmeye, mallarını yağmalamaya gidiyorlardır.
aslında islam ve mizah arasındaki ilişkinin osuruğa indirgenmesi bir yandan utan verici iken diğer yandan çok anlamlı ve trajikomik.
m.ö. 5 yüzyılda cinselliğin mizahını yapan aristofanes nerede, yellenen sahabeye gülen ashab nerede? başka ne olabilirdi ki? öyle bir zihin dünyası düşünün ki, mizah (humour) için en temel değerlerden olan sorgulayan, eleştiren akıl yasak, düşünce yasak, kutsallık izafe edilen kavramları konu etmek yasak, kadın-erkek bedeni yasak, ulül-emri yani iktidarları eleştirmek yasak.
geriye mizah için ne kaldığı ortada. osur osur ipe diz.
işte bu nedenle arap-islam kültüründen bir kaç cami dışında geriye evrensel birikim kalmamış zaten. ne demişler atalar, "tezekten terazinin b.ktan olur dirhemi"
neyse ki, biz türkler mizah konusunda araplardan daha iyiyiz. türk mizah tarihinde deli dumrul, bekri mustafa, incili çavuş, nasrettin hoca, teodor kasap gibi karakterlerimiz olmuş da kulaklarımız rahat etmiş.
kitaptan alıntılar:
saygı osuruğu
bir defasında medine'nin ünlü müzisyen ve nüktedanı eşab namaz kılarken sesli biçimde gaz çıkarmış. muzip dostları hemen, "ne o eşab? yoksa namaz sırasında da mi osuruyorsun?" diye kendisini sıkıştırmak isteyince eşab cevabı yapıştırıvermış:
"be hey dostlar! allah'ın heybet ve azameti karşısında yellenmeyen bir kıçtan ne hayır umarsınız ki?" (s. 32)
sahte peygamber mazereti
rivayete göre sahte peygamber müseylimetül-kezzab, bir başka sahte peygamber olan secah adındaki kadın peygamber ile cima etmek üzere bir araya gelmişti.
müseylime cima sırasında secah'ın üzerine abanıp da onu sıkıştırınca secah dayanamayıp yellenmiş.
müseylime şaşırarak, "bu ne böyle kadın?!" diye hayretini ifade edince, secah bir an için paniklemiş, ama sonrasında osuruğuna maharetli bir kılıf örüvermiş:
"vallahi düşündüğün gibi değil...benimkisi alelade bir yel olmayıp bu durum tamamen vahyin sıkletinden (manevi ağırlığından) kaynaklanıyor!" (s. 54)
ilahi lütuf
abbasi devletinin önde gelen başarılı devlet adamlarından halife mansur hastalanmış. yakınları, “filan kimse bir meclisteyken kendini tutamayıp gazını koyuvermiş. aman sen dikkat et, osurayım falan deme!" diye kendisini uyarmak istemişler.
karnındaki gaz sıkıştırmasından mustarip olan halife mansur ise, sevenlerinin üfürükten bir meseleyi telaş konusu yapmalarının anlamsızlığını iğneli bir üslupla vurgulamak üzere esasen başka bir konudan bahseden şu ayet-i kerimeyi okuyuvermiş:
"o, allah'ın bir lütfudur ki, onu ancak dilediğine verir." (cuma suresi: 4) (s. 78)
devamını gör...