cinsel seçilim

darwin’in türlerin kökeni adli kitabinda yer alan kavramdir. bu kavrami da iki ayri yola ayırmıştır. birincisi yola gore, eseylerin bu secim biciminin dis koşullarda bir iliskisi yoktur. hatta tam tersi durum söz konusudur. bu kurama göre özellikle erkekler arasinda, disi icin yapilan savasla baglantilidir. bu savaşın sonu ölüm degil, birlikte olacağı eşeyin sinirlandirilmasi dolayisiyla daha az genlerini dagitmasidir. bu yuzden darwin cinsel secimi dogal secimden daha sert bulmaktadir. dogal yasamda en dinc erkekler, en çok döl bırakan erkekler olarak savunur tezinde. bunu destekleyen turlerden bazi ornekler verir. örneğin timsahlar, disi savasinda kızılderililerin savas dansindaki gibi donup bagrisarak savaştıklarını dile getirir. erkek alabaliklarin butun gun kavga etmesi yine buna ornektir. ve bazi bocek turlerinde bu durumun goruldugu gozlemlenmistir. bu seçilim alfa erkekleri kendi partnerlerine ve savaştıkları hemcinslerine baskin olmayi saglar.

ikinci yol ise, bir cinsiyetin (genellikle disilerdir) karsi cinsten bir bireyin secmesi yontemidir. yontem, basta bilim insanlarinin tarafinda cok kabul görmemiş, hatta bir donem elestirilip alaya alındığı söylenebilir ama zaman geçtikçe bilimsel gözlemlerle ispati mumkun olunca, kabul görmüş bir kuram haline gelmiştir. hatta cinsel seçilim kavraminin hala gunumuzde halihazirda devam ettigi gorusu bir hayli de yaygindir.

bazı toplumlarda bu yüzden boylar daha uzun oluyor. boyu uzun bireyler daha çok rağbet gördükleri için ve evlendikleri için, bir de maşallah denecek fiziklere sahip oldukları için boy boy üremişler. boyu 1.65 olanın özellikle erkekse bazı toplumlarda hiç şansı yok maalesef.

örnek bir haber için buradan

ilk buluşmada masaya konulan araba anahtarı darwin'i yattığı yerde ters döndürmüş olabilir. bizim de göbekli, kısa boylu heriflerin tercih edilmesini yadırgamamız bu kavramın doğamızdaki bir yansıması olabilir. örnek olarak ali ağaoğlu sadece kendi yaşamını sürdürmüyor türü tehlikeye atıyor.

doğal seçilimle birlikte evrimin en önemli dinamiklerinden biridir. orijinal terim "sexual selection" olup türkçede seksüel seçilim ve eşeysel seçilim olarak da bilinir. charles darwin bu konudan türlerin kökeni kitabında kısa bir bölümde bahseder. buna karşın konuyu öylesine önemser ki "the descent of man and selection in relation to sex" isimli kitabını sırf bu konu üzerine yazar. kitap türkçeye çoğu yayınevince insanın türeyişi olarak çevrilse de kitabın sadece beşte birinin insan açısından eşeysel seçilimi açıklaması nedeniyle bazı yayınevleri haklı olarak kitabı seksüel seçme adıyla basmıştır.

darwin'in hms beagle ile olan yolculuğunda topladığı kanıtlar (alkol dolu kavanozlara koyduğu böcek, kuş ve sürüngenlere ait dişi ve erkek örnekler) ve yaptırdığı dişi erkek karşılaştırmalı ayrıntılı çizimler bu konuya çok kafa yorduğunun göstergesidir.

aynı tür içinde dişi ve erkeğin birlikte geliştirdiği farklılıklar adaptasyon ile ilişkiliyken cinsiyetler arası fiziksel farklılıklar genel olarak seksüel seçilimle ilişkilidir. doğal seçililim ile karşılaştırınca gereksiz gibi görülebilir ama en az onun kadar önemlidir, hatta lokomotifidir denilebilir. ayrıca doğal seçilime de doğrudan katkısı vardır.

seksüel seçilimde anahtar dişidir. içgüdüsel olarak her iki cins de üreme isteğiyle yanar tutuşur. ancak ufacık bir fark vardır ki türü evrimsel gelişim açısından hep ileri taşır. erkek sadece kendi soyunu bir sonraki nesle aktarma derdindedir ve bunun için seçici değildir. dişiyse erkek gibi soyunu devam ettirmek istese de sadece kendi sosyal çevresindeki en iyi erkek ile birleşme içgüdüsünü taşır ve bu konuda çok katıdır. en iyi erkeği, türe göre dişinin hoşuna giden ses, koku, görünüm, tavır, cüsse belirler, bazı durumlarda istekli başka erkek kalmaması da bu seçimi etkiler ki bu da güç ile ilişkilendirilebilir.

güç kriteri en yaygın olan seçim kriterlerindendir. kısaca erkekler arası dövüşe dayanan bu seçilimde dişi ya da dişiler sadece erkekler arası kavgada galip gelen erkek ile çiftleşir, bu ise sadece güçlü bireylerin neslini devam ettirdiği anlamına gelmekle birlikte, sağlıksız olan bireylerin de şans eseri doğal seçilime uğramasa bile seksüel seçilimle elendiği bir sistemin işlemesini sağlar. aslanlar sürü halinde yaşayan hayvanlardır ve dişi ile erkeği ayıran en önemli fiziksel fark cüsse ve yeledir. genel olarak dişinin avlandığı bu hayvan türünde, erkeğin başının çevresinde bulunan bu kıl yumağının tek nedeni sürü liderliği ve dişilerle çiftleşme hakkı için erkekler arasında yaşanan kavgalar ve bu kavgalardaki ölümcül yaralanmalardan korunmaktır. dişilerde bu özelliğin olmaması da tamamen dişiler arası bu tarz bir rekabetin olamayışından kaynaklanır. kaplanlarda da aynı güç kriteri dişinin seçimlerinde etkilidir ancak aslanla karşılaştırılacak olunursa onlardaki gibi bir cüsse farkı mevcuttur ancak yele gibi bir savunma geliştirilmemiştir. bu da kaplanların sürü halinde yaşamaması ve aslanlardaki gibi erkekler arası sürekli bir rekabet yaşanmaması ile ilgilidir. kaplanlar tek yaşayan bölgeci hyvanlardır. erkek kaplan bölgesini iyi koruduğu ve bölgesine başka erkek sokmadığı sürece bölge içindeki dişilerle çiftleşme hakkına sahip olacaktır. bu bölgeler onlarca kilometre kare olduğu ve idrar ile işaretlendiği için erkeklerin karşılaşması ve kavgası nadir olur.

ses kriteri için verilebilecek en güzel örnek ağustos böcekleridir. bu türün erkeklerinin iç organlarının yüzde altmışı sadece ses çıkarmak için evrimleşmiştir, dişilerde ise böyle bir gelişim yoktur. dişi en gür sesli ağustos böceğini çiftleşmek için seçer, ama aslında seçtiği en sağlıklı genlerdir. ayrıca sesin mesafe ile ilişkisi düşünülürse en gür sesi çıkaran ağustos böceğinin en uzaktaki dişiyle bile şansı olabileceğini anlayabiliriz.

koku da hayvanlar arasında kimilerince de insanlar arasındaki seksüel seçimi belirleyen kriterlerdendir. en bilinen örnek sadece erkek geyiklerde bulunan misk feromonudur. dişinin seçiminde bu feromonun yoğunluğu değil yapısı etkili olur. bize her erkek misk geyiğinin kokusu aynı gelse de bilim adamlarına göre dişi misk geyiği için hoşuna giden ve cinsel açlık uyandıran hoş bir koku gibi görünse de, arka planda erkeğin gen çeşitliliği ve benzerliğini karşılaştırabileceği bir kitabı okumak gibidir. dişi en hoş kokulu erkeği seçerek aslında genetik yapısı en farklı bireyi seçmektedir ki bu da gen havuzunu çeşitlendirip, bir sonraki nesillerin hastalıklara ve çevresel zorluklara karşı daha dirençli olma ihtimalini artırmaktadır.

görünüm ve tavır kriterleri ile ilgili sadece örnek verip açıklama yapmayacağım, hem yazıyı uzatıp sıkmak istemem hem de meraklı olanlarda araştırma isteği doğurabilrim belki. bu örneklerde de dişi birey ile erkek bireyler bu kriterler özelinde farklılaşmıştır. görünüm için tavuskuşu ve dul kuşunu örnek verebilirim. tavır için gözlemleyebileceğiniz bir tür olan güvercinleri örnek verebilirim, özellikle ilkbaharda erkeklerin kur yapışını ve danslarını her yerde görebilirsiniz.

insanda seksüel seçilimle ilgili tüm bu kriterlerden bir miktar bulmak mümkün gibi görünüyor. genel olarak türden bağımsız, insanın oluşturduğu sosyal çevre (kültür) bu seçilim sistemini ya bozmuş ya da farklı kriterleri öne çıkarmıştır. statü, fiziksel belirginlikler, meslek, tavır, dans, ses, koku, varlık, bakım, giyim, zeka, duygu vs. çok fazla kriter söz konusu ve kültürler arası önceliklerin yanında bireysel seçimler de kültürden bağımsız değişkenlik gösterebiliyor.