devşirme beyin yıkama ve nifâk sokma üzerine deneme

devşirme, beyin yıkama ve nifak sokma üzerine;

cemil meriç'in bir tespiti var; osmanlı da yeniçeri ordusunun kurulması ile, fethedilen ülkelerdeki hristiyan erkek çocuklar devşirilip, eğitim görüp vezir-i azam dahi olabiliyorlar, ve ordunun çekirdek kadrosunu onlar oluşturuyor. yani biz avrupayı kendi bünyesinden aldığımız öz evladı ile vuruyorduk.
2. mahmud un yeniçeri ocağını kapatmasından (vakayı hayriye 1826) sonra ordunun kazandığı hiçbir taarruz savaşı yok, bir kaç tane savunma savaşı var o kadar. (birde şöyle bir durum var, yeniçeri ocağı kapatılıyor ama yalnızca payitahtta bulunan ocak kapatılıyor, örneğin kavalalı mehmet ali paşanın emrindeki ocak kapatılmıyor. bugün ki 1.ordu, 2.ordu, gibi düşünelim.) ardından ıslahat hareketleri kapsamında almanya, fransa gibi ülkelere gençler gönderiliyor. işte tam burada sistem tersine dönüyor, avrupa bizden giden öz evladımızı bize karşı eğitmeye, beynini ince ince yıkamaya başlıyor. biz bu arkadaşlara jöntürk yani genç osmanlı diyoruz. ardından osmanlıda daha önce görülmemiş tarzda nümayiş olayları patlak veriyor. osmanlı da fetret devrinde görülen bir kaç isyan var, şeyh bedrettin isyanı en meşhuru; ardından 2. beyazıt döneminde yaşanan şah ismail kökenli bir kaç isyan ve kanuni döneminde başlayan celali isyanları var. celali isyanlarının kökeni, eski türkmen beylerinin derebeyi tarzı yapılanmaya gitmeleri ve osmanlının bunu tanımasını istemeleri; tabiki tanımıyor osmanlı, isyanlar çoğunlukla kanlı bir biçimde bastırılıyor. celali isyanlarının benzeri selçuklu devletinde "baba ishak" isyanı şeklinde zuhur ediyor. her ıkisinde de, devletin güç kaybetmesi ile ilintili.
jöntürklere tekrar dönecek olursak; avrupadan sözde özgürlük ruhu ile dönen evlatları, payitahtta bulunan büyükelçilerin de desteği ile nümayiş çıkarttılar, ardında robert koleji, mektebi sultani (şu an ki gs koleji) gibi okullar kuruldu, okullarda bizzat papaz ve rahibeler görev aldı.
sonrası -izm ler dönemi. aklınıza ne kadar izm geliyorsa, onlar.
ne diyordu, cemil meriç izm ler için; "izm ler, idrakimize giydirilmiş, deli gömlekleridir" (bu ülke)
mehmet akif ersoy un da bu konuda tespiti şu yönde idi; avrupanın ilimini fennini alın, ahlâkını almayın, diyerek.
olay yalnızca ıslahat döneminde yani 1826 dan sonra bitmedi, bu yıllarda da avrupaya gönderdiğimiz genç beyinlerimiz özellikle fetö tarafından devşirildi. devlet her dönemde gönderdiği öğrencisine, bilim insanına, kaymakamına sahip çıkamadı. yurt dışına göndermeden evvelde hüseyin nihal atsız'ın dediği gibi, "milli bilinç ve milli tarih" duygusunu veremedi. sonuçta giden gittiği gibi, beynini büyük oranda orada bırakıp, cengiz aytmatov un müthiş tespitinde ki gibi "markutlaşarak" ülkesine döndüler (gün olur asra bedel, kitabından)

sonuç olarak, sorun devşirilme, çözüm "milli bilinç ve milli tarih" duygusu-ruhu. aksi halde biz, daha çok şeyh bedrettin ler, fetölerle mücadele ederiz, kör dövüşü şeklinde.

peki sayin yazar osmanlidaki yeniceri isyanlarini nasil degerlendiriceksiniz sonucta padisahin ustunde kurduklari baski ile her istediklerini yaptirdilar ayrica osmanlinin bilimsel acidan geri kalmasi yeni ticaret yollarida osmanliyi kotu etkiledi bence olay herseyden once ekonomik ve bilim uzerine kurulu
ıkinci husus ise yeniceriler uzun sure orduda yuzde on yuzde yirmilik bir kisimken asil savas taktiklerini uygulayan timarli sipahiler gibi gruplardan bahsedilmememis bu yazida oysaki yeni cerilerin istanbulda olmasi onlara guc kazandiran unsurdu osmanli bilim de ekonomide siyasette guc kaybedince yeniceriler devlet islerine burunlarini soktular ki buda padisah oldurmeye kadar gitti ki nizami cedit meselesinden bahsetmiyorum ne zamanki ekonomi coktu parali askerlerin sayisi arttirildi
ki yeni cerilerde ihanet icindeydi son zamanlarinda
ucuncu husus osmanlinin verdigi kapitulasyonlar osmanlinin sirtinda bir kambur olusturdu savas ile yipranan ekonomisi ustune yabanci uyruklularin ve tacirlerin pek cok vergiden muaf olmasi zaten yipranan turk halkinin uzerine kara bir kabus gibi coktu halk elindeki uc bes kurusu veremeyince ayanlar ortaya cikti ki onlar dahada beterdi osmanliyi son donemde feodal yapiya burundurmek icin herseyi yaptilar avrupada 1 kurusa uretilen mal anadoluda 3 kurusa satilirken yerli uretici ayni urunu 5 kurusa uretiyordu coken osmanli ekonomisinin son eseri duyunu umumiyye dir
dorduncu husus dobemin cemaat ve tarikatlari da saraya sizmis bir kismi seyhul islami arkalarina alip pek cok kirli ise bulasmistir
buda yetmezmis gibi yobaz bir kitle yaratip yeri geldiginde baska tarikatlarla savasmis hatta dergahlari basarak bir kiyim bile yapmistir
( asuki dervislerinin katli bir ornektir )
besinci husus
egitimsizlik evet osmanlida egitim buyuk kentlerde olurdu daha cok yani anadolu halki unutulmustu cok zaman ( sadece osmanlinin avrupada yaptigi eser ve yapit sayisini anadoluya kiyaslayin ) buda sistemde curumelere yol acti hukuksuzluk adam kayirma rusvet aldi basini yurudu son zamanlarda modern okullar acilsada bunlar medreselerin ve yobazlarin baskisi ile bayagi koseye itildi ( fransiz lisesi gibi liselerden bahsetmiyorum onlar konsolosluklarin korumasi altindaydi )
altinci husus
milliyetcilik akiminin artmasi birakin azinliklari devsirmelerde bile bir heyecan ve milli bilinc olusturdu artik devsirme kokenli devlet adami osmanli icin degil kendi oz halki icin calisiyor ve kendi topraklarinda bagimsizlik istiyordu
yedinci husus
padisahlarin zamanla liyakatsiz olmaya baslamalari malum kafes sistemi vs derken sarayda pek cok sorunlar yasaniyor aile hesaplasmalari birbirini oldurmeye giderken bir cocuk yada bir deli padisah olabiliyordu
sekizinci husus diye ilerler osmanliyi tek bir sebep batirmadi nasil ki zincirleme reaksiyonlar birbirinin olusumuyla alakaliysa osmanlida yuzyillar boyu suren bir reaksiyonla yikilmistir
bu tur olayalar tek bir pencereden bakmayalim lutfen daha derin ve detayli bakalim kisilerden cok olay ve olgularla ilgilenelim .

carpemortem tarafından yapılan yoruma cevaben;

yeniçeri çok mükemmeldi, disiplinli idi, padişahın bir dedigini iki etmiyordu demek mümkün değil; yeniçeri de ilk sorun nüveleri, fatih sultan mehmet'in ikinci kez tahta çıktığında cülus isteme mevzuunda ortala çıkıyor. yavuz sultan selim, çaldıran savaşı için şah ismail'in üstüne yürüdüğü sırada, çadırı oklanıyor; düşünün ki, yavuz gibi bir sultana bile kafa tutan bir yapıdan bahsediyoruz.
genç osman (2. osman) çıktığı bir avrupa seferinde yeniçerinin savaşmak istememesi üzerine, seferde istenilen başarıyı gösteremeden geri dönmek zorunda kalıyor, ki bu anda yeniçeri ocağını kaldırmak ile ilgili kafasında fikir oluşuyor, bunu çerkez kökenli eşine söylüyor, ki bu onun sonu oluyor, tahttan indiriliyor ve öldürülüyor, aynı akıbete, 3.selim de maruz kalıyor, 2.mahmut 'ta buna engel olmak için bu hamleyi düşünüyor ama sonu hüsran oluyor.
kapı kulu askerleri ile ilgili bilgide hata var gibi geldi; zira bu bilgi doğru idi ise, genç osman in tahttan inmesi aşamasında onların devreye girip, padişahı korumaları gerekmiyor muydu? demek ki sanıldığı gibi yeterli sayıda değiller veya yeniçeri ile işbirliği içindeler.
devşirme paşalardan ihanet içinde olan illaki olmuştur, ama mithat paşa, kamil paşa gibi durumda olanların sayısı daha fazla, hatta isimleri "ingiliz", "rus" sıfatları ile anılır olacak kadar ihanet içinde olmuşlar.
mim kemal öke'nin, sultan 2. abdülhamid ile ilgili bir değerlendirmesi var; ola ki tahttan indirilmese dahi, osmanlı imparatorluğunun yıkılmasını engelleyemeyeceğini, olsa olsa erteleyeceğini (ki tahtta kaldığı süre boyunca zaten bunu yaptı) söylüyor. ancak, onun öngörüsü çanakkale de bizi hezimetten kurtarıyor, tabyalar onun eseri (ya da en azından ek tabya ve tahkimatlar).
sonuç olarak; carpemortem in de belirttiği gibi, birleşen sebeplerin etkisi tartışılmaz. ve ibn-i haldun un "mukaddime" de belirttiği gibi, devletlerinde insan gibi bir ömrü olur, osmanlı imparatorluğu bu süreyi tamamlamış gibi gözüküyor.